جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

توحید و خدا شناسی: 1- لفظ و عنوان «شیئ» بر خداوند متعال، اطلاق می شود؟ 2- پیام صحیح احادیث از قبیل «ابْتَدَعَ الْأَشْيَاءَ لَا مِنْ شَيْ‏ءٍ كَانَ قَبْلَهَا»، چیست؟ 3- آیا «تجلّی» غیر از «تغیّر» و «حرکت» معنائی دارد؟

ابداع، یکی از صفات فعل الهی است که به معنای آفرینش آغازین یا مطلق ، یا چیزی را بدون نمونه و الگوی پیشین پدید آوردن می‌باشد. در تعریف اصطلاحی مشهور، ابداع به اخراج «أَیْس» (وجود)، از «لیس مطلق» بدون مسبوقیّت به ماده و مدت، اطلاق شده و آن را تنها به موجودات مجرد اختصاص داده‌اند.

نخست باید دانست وجود و موجودات تنها به موجودات مادی و آسمان و زمین و خلقت آدم(ع) خلاصه نمی شود. بلکه جهان مادی «دنیا» پایین ترین مرحله عالم هستی می باشد لذا قبل از عالم ناسوت، عوالم ملکوت، جبروت و لاهوت وجود دارد. امام علی(ع) در این باره فرموده اند خداوند جهان آفرینش را از چیزی [مادی] نیافریده است نه آن که از عدم آفریده باشد زیرا از عدم چیزی آفریده نمی شود.

خلقت به معنای آفرینش، یکی از افعال الهی است واز جمله مفاهیم اساسی در جهان بینی اسلامی است که نقش بسیار برجسته ای در همه ی ابعاد اندیشه دینی ایفا می کند. در قرآن کریم وروایات معصومین (ع) مطالب فراوانی درباره آن آمده است. در کلام و فلسفه اسلامی این مسأله بیشتر به صورت تقابل میان حدوث و قدم بررسی شده است. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی با رویکرد قرآنی روایی دیدگاه مفسران و متکلمان شیعه را به عنوان منبعی برای کشف نظرخلق از عدم، بیان می کند و نتیجه می گیرد که عالم بر طبق علم خداوند خلق شده است، پس خلقت فعل آزاد است، تنها غایتی که می توان بر اراده خدا تصور کرد، وجود خاص اوست. با این حساب، خلقت، احسان خداست. خلق عالم ازعدم به معنای «خلق لا من شیء» می باشد و در ضمن مباحث صفات الهی و حدوث عالم به آن پرداخته شده است.

شش تن از پیشوایان معصوم (ع) در چهارده حدیث مُسند و مرفوع، درباره خلقت الهی از تعبیر «لا من شیء» بهره برده اند. بر پایه مجموعه قرائن متعدد، صدور این تعبیر از حضرت فاطمه زهرا (س) در خطبه فدکیه و نیز امیرمؤمنان علی (ع) محرَز است. بر این اساس، معنای لفظی و مفهوم منطقی این تعبیر مورد توجه محدّثان، متکلّمان و فیلسوفان مسلمان قرار گرفته است و از آن در بیان کیفیت خلقت الهی بهره برده اند. بنا بر تحلیل سخنان عالمان مسلمان، تعبیر «لا من شیء»، خلقت ابداعی و بدون ماده و صورت پیشین را بر پایه قدرت، مشیّت و حکمت خداوند تصویر می کند و نشان دهندة والایی آفریدگار و ناهمانندی او با آفریدگان است. گزاره حاصل از تعبیر "لا من شیء"، موجبه محصله ای است که متعلق محمول آن در قوه قضیه سالبه است. «آفرینش نه از چیزی» به معنای هستی دادن به نیستی است که تنها خداوند بر این گونه آفرینش تواناست. این آموزه، انحصار پندارین در دو فرض «قدیم بودن ماده» و «خلقت از عدم» را می شکند و پاسخگوی شبهات وارد بر اندیشه خلقت الهی خواهد بود. وجه نوآوری این مقاله، بررسی مفهومی و منطقی این تعبیر و نقض بسیاری از شبهات مطرح در خصوص کیفیت خلقت الهی است.