جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حافظ از جمله شاعرانی است که می توان در حوزه های مختلف دیوان او را مورد نقد و تحلیل قرار داد. از جمله موضوعاتی که می توان دیوان حافظ را بر اساس آن مورد کاوش قرار داد، نقش محتوایی احادیث در هدایت فکری حافظ است که تا کنون اندک پژوهشی در راستای آن انجام یافته است و در این پایان نامه سعی بر آن شده است تا این موضوع در دیوان حافظ مورد بررسی قرار گیرد و الهامات فکری شاعر که در قالب اندیشه ی خیال انگیز تجلی یافته است ، روشن سازد.آنچه در استخراج احادیث از اشعار شعرای معروف ادب فارسی معمول است توجه به کاربرد تمام یا بخشی از متن عربی حدیث یا مفهوم و معنا و ترجمه ی آن می باشد ولی از آنجا که در دیوان حافظ شکل عربی و ترجمه عین حدیث نیامده است در پایان نامه مفاهیم و برداشت های کلی از احادیث و روایات مدّ نظر می باشد

داد و ستد فرهنگی و فکری میان اقوام و حتی صاحبان مکاتب فکری، از دیرباز تاکنون مورد توجه بوده است. در تقاطع این مواجهه‌ی فرهنگی، تضارب آرا و عقاید عرفانی شرق و غرب محملی است که با وجود اشارات بسیار محققان، نیاز به بازنگری و واکاوی دارد.این پژوهش به شیوه‌ی توصیفی-تحلیلی بر آن است که با تکیه بر متون برجسته‌ی منثور عرفانی و با بررسی روایات مربوط به گفتگو و مصاحبت عرفای مسلمان و دو آیین یهودی و مسیحی، کیفیت تأثیر و تأثر پیروان این مشارب عرفانی را بررسی و تحلیل کند. از نتایج این پژوهش می‌توان به میزان و گستره‌ی تأثیرگذاری عرفای اسلامی بر عرفای مسیحی اشاره کرد. غنای اندیشگانی و آموزه‌ای عرفان اسلامی به عنوان کلان روایت فرهنگی، عامل اصلی توجه عرفای غیر مسلمان به آن‌ها برای نشاندن عطش‌های ناشی از ضعف‌های معنوی و معرفتی خویش است؛ اگرچه تأثر عرفای مسلمان از عرفای یهودی و مسیحی در ایجاد برخی استحسانات مکتب صوفیه چون خرقه‌پوشی، برخی از اشکال ریاضت‌کشی و ... از گرایش عرفای مسلمان به ظواهر مکاتب عرفانی پرده برمی‌دارد.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی آراء و عقاید دوعارف بزرگ جهان اسلام، غزالی در احیاءعلوم الدّین و فیض کاشانی درالمحجّهالبیضاء فی تهذیب الاحیاء در ربع عبادات صورت گرفته است. کتاب احیاءعلوم الدّین یکی از متون مهم اخلاقی و عرفانی در عالم تسنّن است. این کتاب توسطابوحامد محمد بن محمد غزالی در سال 488 ه. ق. تألیف شد. بیان روان، آسان و سلیس غزالى در این کتاب، آن را از کتاب‏ هاى هم ردیف خود، متمایز ساخته است. همین ویژگى موجب شده است که احیاء در میان عموم مردم نیز مورد توجّه قرار گیرد، و توسط عارفان مسلمان بعد از او بر آن شروحی نوشته شود. مهمترین شرحی که بر احیاء نوشته شده،المحجّه‌البیضاء اثر ملّا محسن فیض کاشانی با جهت‌گیری شیعی است. فیض کاشانى با علم به ارزش و اهمیت احیاء‌العلوم، به بهترین شکل ممکن با مطالب آن مواجه شده و به تلخیص و تهذیب آن پرداخته است.این پژوهش از نوع کتابخانه ای و به شیوه تطبیقی صورت گرفته، و برای انجام آن از کتابها، مقاله‌ها و پایان‌نامه‌ها استفاده شده است. در این پایان‌نامه مباحث مهمی از مسائل پر تنش و جدال‌انگیز میان فریقین مانند مسئله تفسیر قرآن، جایگاه فقه در میان سایر علوم دینی، و مسئله ایمان مطرح شده است.

نیایش آسان‌ترین راه گفتگوی دوسویه انسان با خدا و از جمله ارکان و اجزای مقوم تمامی ادیان درطول تاریخ بوده است. بررسی ستایش‌ها و نیایش‌های رسمی ادیان مختلف نمایانگر نظام فکری، دینی وشرایط و نیازهای فردی و اجتماعی دینداران در اعصار گونه گون است. از 39 کتاب عهد عتیق، مزامیر از جمله تأثیرگذارترین آثار درحیات دینی یهودیان و مسیحیان بوده که نگارش بخش عمده‌ای از آن، به حضرت داوود نسبت داده شده است. ایشان پادشاهی بنی اسرائیل را بنیاد نهاده، از سال 1000 تا 961 ق م، حکومت کرده است. این اثر در برگیرنده 150 مزمور است که همراه با اجرای موسیقی خوانده می‌شده است. پایان نامه حاضر بعد از مرور مقدماتی دربارهٔ نقش و جایگاه دعا و نیایش در دین اسلام و یهودیت، بررسی تطبیقی اوصاف و جایگاه حضرت داوود از نگاه اسلام و یهودیت، تاریخ تدوین، مؤلفان، زبان و ادبیات کتاب مزامیر را بررسی می‌کند. در پایان این فصل به شرح درخواست‌های مطرح شده در بخش‌های مختلف مزامیر و دسته‌بندی آن‌ها در سه گروه درخواست‌های ایجابی، درخواست‌های سلبی و نفرین‌ها می‌پردازد. دو فصل بعد به نیایش‌های قرآنی، انواع و فراوانی آن در سوره‌ها، مقایسه این دو کتاب، نقاط اشتراک و افتراق درخواست‌های مطرح شده در هر دو کتاب اختصاص دارد. در این تطبیق مشاهده می‌شود که نیایش‌های مزامیر و قرآن بازتاب شرایط اجتماعی، معیشتی و سیاسی، جغرافیای و تاریخی تدوین این دو اثر مقدس است و در کل رویکرد معنویت و آخرت گرایی قرآن بسیار بیش از مزامیر بوده و در تمامی آیات مزامیر نوع نگاه به مرگ و آخرت تقریباً منفی و مذموم است؛ و عمدهٔ درخواست‌های مطرح شده برای بهبود شرایط موجود و رها شدن از مشکلات این جهانی است.

بازتاب های بیرونی در هر فرهنگ، مظهر زیر لایه های بنیادین و درونی آن است. هنر یکی از این نمودهای فرهنگی هر قوم است که در فرهنگ های مختلف مشخصات و وجوه متمایزی را ، متناسب با آن بن مایه های فرهنگ، به خود اختصاص داده است. در فرهنگ اسلامی نیز، هنر رابطۀ تنگاتنگی با دین و آموزه های فکری اسلامی دارد. از جمله نقوش به کار رفته در هنر اسلامی، نقش فرشتگانی است که در جای جای نقاشی ها ،موزاییک ها وآثار هنری در ادوار مختلف به چشم می خورد. می توان با بررسی نقش فرشته از جنبۀ عرفانی به لایه های زیرین، یا معنای نهفته در پس آن، نفوذ و بازتاب معنای مذکور را در آثار هنرمندان جستجو نمود. و این امر با پاسخ به پرسش هایی ذیل میسرمی شود : فرشتگان در ادیان آسمانی به خصوص در اسلام از چه جایگاهی برخوردارند؟ فرشته در فلسفه و عرفان و البته در هنر چه جایگاهی دارد؟و آیا هنر متأثر از فلسفه و عرفان،است؟ از جمله عارفان و حکیمان اسلامی که در حکمت خود به مبحث فرشته وفرشته شناسی توجه خاصی مبذول داشته اند، شیخ اشراق ، شهاب الدین سهروردی(549-587) است. برای فرشته شناسی در حکمت اشراق، ابتدا باید به بررسی جهان بینی سهروردی پرداخت .از جهتی پرداختن به حکمت اشراق نیاز به شناخت حکمت ابن سینا وهمچنین توجه به برداشت های سهروردی ازافلاطون، فلوطین والبته آیین ایران باستان است.می توان حکمت اشراق سهروردی را آمیزه ای از حکمت افلاطون، فلوطین و ایران باستان دانست که آنها را با نظرات حکمای متصوفه موافق ساخته است. در این پژوهش، نقش فرشته با رویکردی حکمی–عرفانی در تفکر اسلامی و فلسفۀ عرفانی به ویژه فلسفۀ سهروردی مورد تأمل قرار گرفته است و به روشی مقایسه ای–تطبیقی، بازتاب این تفکر در هنر اسلامی به ویژه در نگارگری مورد خوانش واقع شده است. در نهایت خوانش جدیدی از نقش فرشته در آثار هنری، با توجه به فرهنگ اسلامی ،آیات و تفاسیر قرآن مجید وفلسفۀ سهروردی به دست آمده است .

در آیین بودایی ـ هر چند، عرفان، به معنای شناخت خداوند و چگونگی پیدایش موجودات مطرح نشده، امّا از مباحث عمیق و فراوانی درباره انسان و رنج های او سخن رفته است. از سوی دیگربنابه اعتقاد بعضی از نویسندگان و برخی از اندیشه ها، آداب و عملکردهای آیین بودایی همچون ریاضت و چله نشینی بر عرفان و تصوّف اسلامی تأثیر گذاشته است. دو متن پراجنیاپارمیتا و مادیامیکاکاریکا از قدیم ترین متون بودایی است که در آن اندیشه های عمیق و پیچیده بودا و ناگارجونه ـ فیلسوف و مفسّر بزرگ سخنان بودا ـ به همراه تعالیم اخلاقی مطرح شده است.یکی از مفاهیم پیچیده و مبهم مطرح شده در عرفان اسلامی و آیین بودایی مفهوم عدم است. عدم در فرهنگ اسلامی در معانی مختلف دینی، کلامی، فلسفی و عرفانی به کار رفته است. مولانا با بهره بردن از معانی فوق، عدم را در معانی مختلفی چون: عالم خیال، عشق، فنای فی الله، ازل و موقعیت پیش از هستی شدن موجودات به کار برده است. در متون بودایی منتخب نیز معانی عمیقی در مورد عدم مطرح شده است از جمله: واقعی نبودن پدیده ها، زنجیر علّی، راه میانه، نیروانا.این پژوهش پس از معرفی بودا، ناگارجونه و متون بودایی پراجنیاپارمیتا و مادیامیکاکاریکا به بحث و بررسی درباره عدم و معانی مختلف آن پرداخته شده است؛ آنگاه عدم در مثنوی مولوی و متون بودایی منتخب مطالعه و بررسی شده و مقایسه تطبیقی دیدگاه مولانا در مثنوی و بودا و ناگارجونه در پراجنیاپارمیتا و مادیامیکاکاریکا پرداخته شده است. و نکات مشترک بسیاری در باب معانی عدم میان متون بودایی و مثنوی معنویکشف و توضیح داده شده است؛ اگر چه تفاوت های زیادی هم در این مورد دیده می شود که به آنها اشاره گردیده است.

وصول به حق یکی از مهمترین مباحث و مسائل عرفانی است که در متون مختلفی در سنتهای مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در اندیشه اسلامی و هندویی چگونگی امکان وصول به حق در دو متن حدیقه الحقیقه و بهگودگیتا بیان شده است. در این دو متن از راههای مختلفی برای رسیدن به حق سخن رفته است. این راهها بنا به گزارش حدیقه عبارتند از: شریعت، طریقت و حقیقت. راه شریعت همان کارمه یوگه، طریقت همان جنانه یوگه و راه حقیقت، همان بهکتی یوگه است. در حدیقه و بهگودگیتا علیرغم وجود اختلاف در پاره ای از مسائل در راههای وصول به حق اختلاف چندان بنیادینی به چشم نمی خورد و این مسئله از آنجا ناشی می شود که اولاً اهدافی که در عرفان عملی مطرح است با دغدغه های اصلی بشر تناسب دارند و ثانیاً میزان سازگاری عرفان عملی مندرج در حدیقه با عرفان عملی خارج از خودش بسیار است. پژوهش حاضر می کوشد مسئله راههای رسیدن به حق را در دو متن حدیقه الحقیقه و بهگودگیتا مورد بحث و بررسی قرار دهد.

مسئله تکامل از جمله مسائل غامض دنیای علم است که بارقه های آن را می توان در آثار آناکسیمندر و متفکران بعد از او یافت . اما این مسئله به صورت علمی و مدون توسط ژان باتیست لامارک ، هربرت اسپنسر و چارلز داروین ارائهشد .فرضیه تکامل با نام داروین ، پیوند خورده و با عنوان داروینیسم شناخته شدهاست.داروین در کتاب تبار انسان مدعی است انسان تکامل یافته پست ترین ماهی ها است . وی پا را از این فراتر گذاشته و اخلاق و ملکات انسانی را نیز محصول تکامل می داند . بر اساس اصول تکاملی چارلز داروین ، اخلاق محصول تکامل غرایز اجتماعی است . همگام با تکامل زیستی ، عقل ، عواطف و اخلاق نیز شکل گرفته و بالیده است . انتخاب طبیعی در گزینش خود ، غرایز اجتماعی مفید را حفظ کرده و این غرایز همگام با رشد عقل و فرایندهای اجتماعی ، به شکل خلقیات و هنجارها درآمده و آدمی به دلیل فایده مندی ، خود را ملزم به حفظ آنها می کند . بدین سان آنچه امروزه اخلاق می نامیم ، برآیند تکامل زیستی ارگانیسم ها بوده و اموری چون نوع دوستی ، عدالت و غیره محصول انتخاب طبیعی در صحنه تنازع بقاست .دراین صحنه خوبی و بدی صرفا مفاهیمی زیستی خواهند بود. فرضیه تکامل چه در حوزه تکامل زیستی و چه در حوزه اخلاق ، هم از جانب متفکران دینی و هم از جانب فلاسفه اخلاق ، مورد نقدهای فراوان قرار گرفته است . بسیاری اخلاق تکاملی را ، ناتوان از توجیه غایات اخلاقی می دانند. ادوارد مور این نوع اخلاق را دچار مغالطه طبیعت گرایانه دانسته است . برخی نیز اخلاق تکاملی را از پاسخ به پرسش اساسی اخلاق ، یعنی چرایی ارجحیت خیر بر شر ، ناتوان می دانند.اما پاشنه آشیل اخلاق تکاملی نقدهای هنری سیجویک بر آن است. .هنری سیجویک متفکر سودگرای قرن نوزدهم نیز اخلاق تکاملی را بر مبنای اصول اخلاقی مورد باور خود به بوته نقد می کشاند . به نظر وی مغالطه موجود در این نوع اخلاق ، خالی بودن آن از هنجار ، تهی بودن از هر گونه شهود و اصل بدیهی و تهی بودن اخلاق تکاملی از غایت ، دلایلی است که آن را از اعتبار و اعتماد عقلی و فلسفی خالی می کند .

اخلاق صوری یکی از حوزه‌های فلسفه‌ی اخلاق است که به مطالعه‌ی اصول اخلاقی صوری می پردازد و در پی صورت بندی واضح آن هاست تا بتواند ابزارهایی برای استدلال اخلاقی ارائه دهد. از این رو در این حوزه، اخلاق نیز همچون منطق نمادین می شود. از نظر گنسلر، اخلاق صوری می تواند همچون معیاری سودمند، ابهامات و ناسازگاری های موجود در این دیدگاه ها را برطرف ساخته و تفکر اخلاقی را بهبود بخشد. اصول اخلاق صوری علاوه بر منطقی بودن، سازگاریِ هدف-وسیله ، باوجدان بودن، بی طرفی و تعمیم پذیری هستند. قاعده طلائی از با وجدان بودن و بی طرفی نتیجه می شود و از اصول سازگاری است. پس از طریق این دو اصل می توان آن را اثبات کرد. قاعده طلایی عبارت است از : "تنها در صورتی کاری را در قبال شخص دیگری انجام بده، که راضی باشی در صورتی که تو در موقعیت کاملا مشابه با آن شخص باشی آن رفتار را در قبال تو انجام دهد."در این پایان نامه تلاش کرده ایم تبیین مناسبی از اخلاق صوری گنسلر ارائه داده و به قضایا و اصول موضوعه و فرمول های نمادین شده آن اصول و قضایا بپردازیم. در انتها برهانی برای اثبات اعتبار قاعده طلایی که از نظر بسیاری مکاتب، مهمترین اصل اخلاقی است ارائه شده است که به روش برهان خلف است. در انتها سعی کرده ایم با الهام از روش گنسلر اصل اخلاقیِ "هدف وسیله را توجیه نمی کند" نمادین ساخته و اعتبار آن را نشان دهیم.

توجه به حدود و ثغور جایگاه اخلاقی مخاطب، واجب ترین مقدمه برای هر گونه پیام رسانی و تولیدگریدر عرصه ی تولیدات رسانه ای می باشدکه این امر خود معلول علل و عواملی چند است.از جمله: الف.کسب اعتماد مخاطب به عنوان اساسی‌ترین عنصر ارتباط. ب.شناخت صحیح نیاز‌های مخاطب به صورتی‌که رسانه پاسخ‌گوی نیازهای فطری و حقیقی مردم جامعه باشد. ج. توجه به محتواو همبستگی آن با اندیشه ها و تفکرات جامعه‌ی بشری ، به نحوی که تمایلات عرفی هر جامعه به نحو مطلوبی براورده شود. اما اهمیت موضوع پیش رو در هنجارهای مخاطبین این رسانه ها نمود می یابد چراکه بی شک می توان گفت: فرایند تعامل هر جامعه ای منبعث از رفتار رسانه های آن جامعه است از این‌رو ایننوشتار بایسته های مخاطب شناسی و آفات احتمالی آن را در عرصه های مختلف فرهنگ، جرم و جنایت، و ... بر می شمرده و در صدد این است که ریشه های عنایت به مخاطب را به عنوان الگویی ناب در فرهنگ اسلامی به ما نشان دهد.