جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع رساله حاضر، جامعه‌شناسي پديداري زيارت است كه در آن زيارت در قالب واقعيتي ديني و داراي دو بعد عيني و ذهني در نظر گرفته شده است. در بعد عيني زيارت، مفاهيمي چون نهادمندي و توجيه‌مندي آن طرح شده و در بعد ذهني، به دروني‌سازي و تجربه زائران از زيارت پرداخته شده است. نكته و مفهوم كليدي كه در پديدارشناسي طرح شده، مفهوم‌ بين‌الاذهان است كه توسط شوتس، در جامعه‌شناسي پديداري با تعبير معناي عيني دنبال شده است. بر اين اساس و از طريق مراحل روش پديدارشناسي تجربي، سعي شد تا معناي عيني يا همان ويژگي‌هاي تعميمي زيارت حاصل شود. بر اين اساس براي زيارت، چهار مقوله اصلي شامل مقوله عاطفي (تجربي)، خواستن، آداب‌مندي و توجيه‌مندي زيارت نزد زائر، شناسايي شد. ذيل مقوله عاطفي، احساس معنويت، آرامش، خضوع، توسل، ارتباط عاطفي با امام، مورد توجه امام بودن، و اعتماد داشتن به او، واحدهاي معنايي مشترك را شكل داد. هم‌چنين همه زائران در داشتن خواسته و رعايت حداقلي از آداب، مشترك بودند. ضمن اين‌كه در نگاه همه آنان، امام، ويژگي‌هايي داشت كه او را شايسته زيارت مي‌كرد، مانند علم، قدرت و.... بيشترين تفاوت بين زائران نيز در رعايت آداب و نحوه انجام زيارت بود.

این رساله در پاسخ به این سوال اصلی که شکل ناقص دولت مدرن در ایران ناشی از چیست؟ بحث ایدئولوژی های دولت ساز را مطرح کرده است. ایدئولوژی دولت ساز به مجموعه باورها و ارزشهایی اطلاق می شود که دولت بر پایه آن شکل می گیرد خود را تعریف می کند و سلطه خود را بر جامعه تحمیل می نماید. در واقع ایدئولوژی دولت ساز که در هسته اصلی نظام فرهنگی جامعه اس به دولت ماهیت وجودی می بخشد و چگونگی شکل گیری و سیر تکوین آن را تعیین می نماید. در همه جوامع دو نوع ایدئولوژی دولت سازی کرده اند: در نظم ماقبل مدرن ایدئولوژی دینی و در نظم مدرن ناسیونالیسم. در واقع حضور دولتهای مختلف در اشکال متعدد عمدتا ناشی از ماهیت این ایدئولوژی هاست. ایدئولوژی های دینی در نظم ماقبل مدرن برحسب ماهیت تجددگرا یا تجددگریز خود نظم های سیاسی متفاوتی می آفرینند. ایدئولوژی های دینی تجددگرا زمینه های مناسبی را برای گذرا به نظم جدید فراهم می کنند و درادامه با خالی کدرن عرصه سیاست نقش ناسیونالیسم را به عنوان یگانه ابزار ایدئولوژی دولت ساز در نظم جدید به رسمیت می شناسند. در جهت عکس ایدئولوژی های دینی سنت گرا زمینه های گذرا به نظم را فراهم نمی کنند و رد نظم جدید نیز در کنار ناسیونالیسم مدعی امر دولت سازی اند. دولت مدرن الگوی عام و فارگیری نیست بلکه برامده از نشانه های فرهنگی خاص تمدن غرب و در هسته اصلی آن ناشی از نشانه های فرهننگی مسیحیت است. در اروپای غربی مسیحیت به عنوان ایدئولوژی نظم ماقبل مدرن زمینه های گذرا به نظم جدید را بنیان نهاد و در ادامه هر چهار عنصر دولت مدرن بر پایه آن شکل گرفتند. کارکرد ناسیونالیسم در امر دولت سازی نیز در کشورهای اروپای غربی بیش از هر چیز مبتنی بر نشانه های فرهانگی مسیحیت بود. برعکس در ایران اسلام به عنوان ایدئولوژی دینین نظم ماقبل مدرن نظم سیاسی متفاوتی را آفرید که گذرا به نظم جدید را برنمی تابید. افزون بر این نشانه های فرهنگی دین اسلام در عرصه های مختلفسیاسی اقتصادی و اجتماعی نظم سیاسی را در قابل اندیشه ای امت محور بنیان ریخت. در نظم جدید نیز ناسیونالیسم ایرانی همواره در پرتو مذهب معنا یافت و بدین سان حاکمیت و حکومت به عنوان دو عنصر اصلی نظام دولت مدرن غربی که رد پرتو نشانه های فرهنگی دین مسیحیت مرجعی زمینی یافته بودند در ایران در پرتو ایدئولوژی اسلام شیعی مبنای آسمانی یافتند. بدین سان می توان گفت نظام دولت مدرن الگوی سیاسی خاص جوامع غربی است که در پرتو نظام فرهنگی آن و بویژه نشانه های فرهنگی دین مسیحیت شکل گرفته است. در ایران ایدئولوژی دولت ساز یعنی اسلام و ناسیونالیسم بنیان های فرهنگی شکل گیری نظام دولت مدرن غربی را برنمی تابند.

هدف این تحقیق،‌ شناسایی آسیب‌های شکل گرفته در عزاداری و میزان آن دربین جوانان شهراصفهان و بررسی رابطه متغیرهای اجتماعی نظیر: سن، تحصیلات، میزان دینداری و پایگاه اقتصادی- اجتماعی با میزان آسیب‌پذیری در عزاداری است. این تحقیق به روش پیمایشی انجام شده و تکنیک گرداوری اطلاعات، پرسشنامه بوده است. جامعه آماری تحقیق کلیه جوانان ساکن شهراصفهان درسنین 18الی 30 سال بوده‌اند که تعدادآنها براساس سرشماری سال 1385،455352 نفر بوده است. و براساس فرمول کوکران 275 نفر به عنوان نمونه انتخاب گردیده وجهت انتخاب نمونه از روش نمونه‌گیری سهمیه‌ای استفاده شده است. از جمله نتایج این تحقیق می‌توان به این موارد اشاره کرد: میانگین آسیب‌پذیری در عزاداری در بین جوانان شهر اصفهان متوسط به پایین می‌باشد. میانگین نمره آسیب‌پذیری در عزاداری در بعد محتوایی آن بیشتر از بعد شکلی آن می‌باشد و بیشترین نمره آسیب‌پذیری در عزاداری مربوط به شاخص عدم پرداختن به مسائل سیاسی، اجتماعی روز در راستای عمل به فریضه امر به معروف و نهی از منکر، و کمترین نمره آسیب‌پذیری در عزاداری مربوط به شاخص دروغ و نقل مطالب فاقد مدرک و دلیل معتبرمی‌باشد، که هر دو شاخص مربوط به بعد محتوایی آسیب‌پذیری در عزاداری می‌باشند. همچنین میانگین آسیب‌پذیری در عزاداری در گروه سنی 18الی 24 سال بیشتر از گروه سنی 25 الی 30 سال بوده است و این تفاوت به لحاظ آماری معنادار و معکوس بوده است. از دیگر نتایج این تحقیق می‌توان به اختلاف میانگین و معنادار بودنرابطه متغیر تحصیلات با میزان آسیب‌پذیری در عزاداری اشاره کرد، ضمن اینکه رابطه متغیر دینداری و آسیب‌پذیری در عزاداری معکوس و معنی‌دار بوده است. و این در حالی است که رابطه متغیر پایگاه اقتصادی- اجتماعی و میزان آسیب‌پذیری در عزاداری معنادار نبوده است. از مجموع متغیرهای وارد شده در معادله رگرسیون، میزان دینداری، سن و پایگاه اقتصادی- اجتماعی خانواده به ترتیب بیشترین تاثیر را بر متغیر آسیب‌پذیری در عزاداری داشته‌اند.

کتاب «طرح اصلاحی مغنیه از دیدگاه جامعه‌شناسی» پیرامون دیدگاه‌های مغنیه نسبت به معرفت، علم، سیاست، قضاوت و حوزه و پیرامون نوآوری و اصلاح نگاشته شده است. نویسنده برای این‌که بتواند اندیشه‌های اصلاحی محمد جواد مغنیه را در زمینه‌های گوناگون مورد بررسی و مطالعه قرار دهد، با تکیه بر جامعه‌شناسی معرفت به این بررسی پرداخته است؛ چراکه از این طریق می‌توان به چگونگی ارتباط میان اندیشه‌ها و جامعه و به میزان نقش موثر جامعه در اندیشه‌‌ها پی برد. ما در ترجمه‌ی این کتاب از روش تلفیقی «معنایی ـ ارتباطی» استفاده کردیم و از آن‌جا که اندیشه‌های یک شخص، تصویری است از جامعه‌ی وی که در آن زندگی می‌کند و موجب آگاهی مردم جامعه و ایجاد جامعه‌ی آرمان‌گرا می‌شود، ما همت گماشتیم تا بخش‌هایی از اندیشه‌ها و طرح‌های اصلاحی این اندیشمند را با چارچوب‌های ارزشی و اصولی آن به زبان مقصد بیان کنیم و تلاش کنیم تا چهره‌ی چنین افرادی آن‌چنان که باید به جامعه شناخته شود تا تمامی افراد اصلاح‌گرا، اصول‌مند و اندیشمند از آن‌ها بهره‌مند شوند تا بدین‌وسیله در یک عرصه‌ی گسترده‌ی اسلامی، جامعه‌ای آرمان‌گرا و پیشرو در راه حق و حقیقت داشته باشیم. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که برای ایجاد اصلاح و تغییر مثبت در جامعه، بسیاری از اندیشه‌ها و راه‌کارهای یک اندیشمند با حفظ چارچوب‌های ارزشی، همواره و تا ابد موردنیاز است.

معیار فضیلت نزد خداوند متعال تقوی و پرهیزگاری است و این معیار بر همه فرزندان آدم و حوا علیهماالسلام چه مرد و چه زن بطور یکسان منطبق است. اما واقعیات جامعه و تاریخ بگونه ای دیگر رقم خورده است. ارزش و جایگاه اجتماعی زنان و مردان همواره به صورت نابرابر تحقق یافته و این نابرابری تقریبا در همه موارد به نفع مردان شکل گرفته است. مردان در راستای تقویت و تداوم برتری خود در بسیاری از موارد از حدود و حقوق خود تجاوز کرده و ستمهای فراوانی بر زنان وارد کرده اند و این اوضاع و احوال ستم آلود و تبعیض آمیز هر چند در شکلها و پوششهای جدید تا زمان حاضر استمرار یافته است. جنبش فمینیسم به عنوان مهمترین داعیه دار طرفداری از حقوق زنان در دوران معاصر، تلاش گسترده ای را در ابعاد مختلف برای معرفی نابرابریها و ستمهای جنسی و تبیین و ریشه یابی آنها و همچنین ارائه راهکارهایی برای رفع نابرابری و ستم جنسی در خانواده بطور خاص و در محیط اجتماعی بطور عام سامان داده است. این نوشتار ضمن مروری بر تلاشهای نظری فمینیستی در زمینه های یاد شده، با معرفی دیدگاه اسلام در همین زمینه ها، مقایسه ای بین دیدگاه اسلام و دیدگاههای فمینیستی را در اختیار خوانندگان قرار خواهد داد.

در این رساله سعی شده است به شناخت کلی از سلسله‌های درویشی نایل آییم و در چارچوبه‌های مردم‌شناسانه و جامعه‌شناسانه ویژگیهای عمومی و کارکردهای کلی آنها را در حد میسور بیان نماییم و سلسله‌های درویشی در قم صرفا" یک نمونه می‌باشند که جهت تطبیق اصول کلی بر مصادیقشان انتخاب شده‌اند. البته هر جا که مطلبی اختصاص به قم داشته باشد آن را با ذکر این خصوصیت مطرح کرده‌ام. اصولا" یکی از اهداف بررسی به اصطلاح "علی‌اللهیان" قمرود نیز که به صورت ضمیمه همراه این رساله می‌باشد نشان دادن ویژگی شهر قم می‌باشد، اما این امر آنها را از "نمونه" بودن خارج نمی‌سازد. اینکه "علی‌اللهیان" قمرود که از اهل حق می‌باشند و به هیچ‌وجه در شرائطی مشابه اهل حق نواحی دیگر قرار نداشته‌اند و خصوصیات تماما" یکسانی نیز ندارند "نمونه" بودن آن را خدشه‌دار نمی‌سازد. برای آنکه مقصود از "نمونه" بودن مشخص شود به این مثال توجه کنید، اگر ثابت شود که سلسله‌های درویشی عکس‌العملی در برابر سنت دینی حاکم می‌باشند و از درون آن پدید می‌آیند، و سنت دینی حاکم در جهان اسلام و ایران "مذهب اهل سنت " بوده است و قم به دلیل شیعه بودن تا قبل صفویه جنبشهای درویشی زیادی را تجربه نکرده است باز می‌توانیم از "نمونه" قم آن اصل کلی را مورد تائید قرار دهیم که سلسله‌های درویشی عکس‌العملی در برابر سنت دینی حاکم می‌باشند.

تمسک به پیشگوها، غیب‌بینان و تغییردهندگان فرامنطقی حوادث در ایران سابقه‌ای دیرینه دارد. منظومهء فولکلوریک ما مشحون از افسانه‌هائی است که در آنها قهرمانی به منظور رسیدن به فتح از قوای مرموز این افراد یاری می‌جوید. در عرصهء زندگی واقعی نیز مددخواهی از اینان برای رسیدن به مقاصد گوناگون رواج دارد. اما نکتهء مهم این است که قبل از هر چیز باید به این امر به عنوان یک پدیدهء تاریخی - فرهنگی نگریست که بایستی ماهیت واقعی آن را با درک جنبه‌های جامعه‌شناسی، روان‌شناختی و فرار روان‌شناختی متعدد آن مورد شناسایی قرار دارد. این پدیدهء تاریخی - فرهنگی ریشه در امیدها و آرزوهای ناکام مانده انسان دارد، از همین روست که نمی‌توان با اعمال زور و فشار به مقابله با آن پرداخت . و از همین روست که نه سوزانیدن جادوگران بر هیمه‌های مشتعل و سوزان در مسیحیت قرون وسطی، و نه فرمان صریح قرآن که پیامبر اسلام را به پناه بردن به پروردگار سپیده از شر افسون‌گران دمنده در گره‌ها می‌خواند، هیچ یک به حذف این پدیده نینجامیده، برعکس اعتقاد به این قدرت‌های مرموز در تار و پود عقاید مذهبی نفوذ کرده و ترکیبی نو آفریده که در آن تشخیص مذهب از آراء مردم کاری دشوار است و این خود عامل دیگری است که بر اهمیت شناخت این آراء خاص می‌افزاید. به هر حال تمام امید نگارندهء رساله این است که توانسته باشد به سهم خود گامی کوچک در جهت تحقق این امر مهم بردارد.