جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «ضیاء العالمَین فی بیان إمامة الائمة المصطفَیْن» نوشته ابوالحسن بن محمد طاهر شریف عاملی فتونی، از فقیهان و محدّثان بزرگ قرن یازدهم و دوازدهم است که این کتاب را در آخرین سال های عمر خود نگاشت. این کتاب شامل هفت جلد است. جلد اول این کتاب شامل مقدمه و سه باب است که عبارتند از: باب اول: فی بیان الامتحان بمیل النفوس الی ما اعتادت علیه (در این باب سخن از طبع آدمیان است؛ در انس گرفتن به شیوه  های پیشینیان خود، یعنی همان ویژگی نکوهیده که خداوند، مردم را از آن باز داشته و ترک حمیّت و عصبیّت منفی را از آنان خواسته است). باب دوم: فی بیان الامتحان بمیل النفوس الی الهوی و ذکر النهی عنه (در این باب نیز سخن از طبع آدمیان است؛ اما این بار در جنبة شهوت  های گوناگون؛ مانند حبّ ریاست، ثروت و مقام که عمده  ترین سبب برای حسد، کینه و رقابت  های ناروا و بیشترین انگیزه برای فتنه، اختلاف، نفاق و دروغ است). باب سوم: فی بیان الامتحان بامهال الظالمین فی الدنیا و ابتلاء المومنین (در این باب می  خوانیم که خداوند، بندگان خود را می  آزماید؛ بدین سان که به ستمگران و سرکشان مهلت می  دهد و مانع از گسترش باطل نمی  شود؛ به گونه  ای که حق و باطل با هم مشتبه می  شوند. غلبة اهل باطل بر حق جویان و آزار دیدن اولیای خدا از دشمنان، مردم عادی را می  فریبد. این شیوه، از زمان حضرت آدم علیه السلام بوده و بسا که در این امّت، شدّت گرفته؛ زیرا حقیقتی کامل  تر و مهم  تر در اختیار آنهاست).

سِرُّالإسراء تألیف استاد عرفان و اخلاق معاصر، مرحوم آیت‌الله سعادت‌پرور است که با روش‌های اجتهادی به استنباط معارف عرفانی و آموزه‌های اخلاقی از کتاب و سنت پرداخته است. این تحقیق، به تدوین قوانین عامی می‌پردازد که در پسْ‌زمینۀ روش مؤلف کتاب سِرُّالإسراء برای فهم آیات و روایات عرفانی و اخلاقی و یا در صدور توصیه‌های تربیتی بر اساس کتاب و سنت به کار رفته است. این قواعد، هم‌وزن قواعد فقهی در دانش فقه و دارای همان کاربرد و کارکرد در حوزۀ عرفان و اخلاق اسلامی است؛ و برای نخستین بار، در این تحقیق، به عنوان حوزه‌ای نو در عرفان و اخلاق اسلامی معرفی می‌شود. تحقیق حاضر با روش کتابخانه‌ای و بر اساس شیوۀ استقرائی (تحلیل تماتیک) با بررسی صدها نمونه از روش استاد فقید، در استنباط از آیات و روایات اخلاقی در این کتاب، توانسته نُه قاعدۀ کلی حاکم بر روش ایشان را استخراج کند و مصادیق و کارکردهای این قواعد را نیز نشان دهد.

در گفتمان قرآنی، مهم ترین موانع، انس با قرآن عبارت اند از: خودبینی، دنیادوستی، عقاید باطل، جمود بر اقوال مفسرین، گناهان و شیطان. عدم تسلط کافی بر زبان عربی، فقدان انگیزه کافی در انس با قرآن، احساس جدایی از فضای معنوی، عدم دسترسی به اساتید شایسته، تبلیغات گسترده دشمنان علیه کارآمدی قرآن، گناه آلود بودن محیط و عدم ارائه راهکاری دقیق، مبتنی بر احساس خوشبختی بر گفته از آیات قرآن، از موانع پیش روی دانشجویان است. راهکار تقویت انس با قرآن را می توان در سه حوزه قلب، عقل و رفتار بررسی کرد. جهت تقویت نگرش و گرایش دانشجویان به قرآن زمینه سازی مناسب برای تلاوت، تدبر و درک مفاهیم قرآن ضروری است.

رساله سه اصل ‏ نوشته محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی، کتابی است در موضوع عرفان و اخلاق که به زبان فارسی و در دفاع از فلسفه نگاشته شده است. این کتاب توسط دکتر سید حسین نصر تصحیح شده است. رساله مذکور، پاسخی است به تمام کوته‎نظران و ظاهربینان‎ و عالم‎ نمایانی که به نام علم و دین با حکمت و عرفان خصومت می‎ورزند‎. کسانی‎ که‎ راه سعادت را فرومی‌گذارند و گمان می‌کنند که با ابزار شقاوت می‌توان‎ تحصیل‎ سعادت کرد. کسانی که در خانه ظالمان، قبله آنان است؛ و کسانی که از علم الهی‎ و علم‎ مکاشفات خبر ندارند و تنها هنر آنان، دانستن چیزهایی از علوم معاملات است. هدف‎ اصلی‎ این رساله، نقد اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر صدرالمتألهین و بخصوص نقد وضعیت گروه‌هایی از‎ اهل‎ علم و به‎ویژه نقد چگونگی رابطه آن‎ها با دربار صفوی است.

ستم از کسی سر می‌زند که کمبود داشته باشد تجاوز به مال یا جان یا ناموس دیگری می‌نماید تا دفع شهوت نماید یا خشم خودش را فرو نشاند یا بیش از حد انتقام بگیرد تادلش خنک شود و در هر صورت کمبودی که در خود احساس می‌نماید جبران نماید. اما همه این اسباب در خداوند تبارک و تعالی محال است غنی مطلقی که به هیچوجه نیازی در او راه ندارد و همه کمبودها را باید عطای او جبران نماید چگونه از او ظلم سر می‌زند؟ بحث‌های متعددی در این موضوع پیش می‌آید از آن جمله جبر و تفویض و تعیین مقدرات و به اصطلاح قضا و قدر- لوح محفوظ و نظائر اینها- مثلا چرا بعضی فقیر و گروهی غنی و بعضی مریض و فلج یا کور و کر و ناقص‌الخلقه و دیگران سالم باشند؟ از این مواردی که در سطح کوتاه و فکر ناقص منافات با عدل به نظر می‌آید. آیت‌الله شهید دستغیب با آن توقیف خدادادی که با بیان ساده داشت این بحث‌ها را عنوان کرده و پاسخ‌های کافی به هر یک از این اشکالات داده است و راستی با مطالعه آثار ایشان در این بحث‌ها رفع اشکالات شده و موجب استحکام عقیده نیز می‌گوید و همانطور که سبک آن شهید است با ذکر داستان‌ها و مثال‌ها و شواهدی از روایات و آیات تنوع در مطالب را رعایت نموده بدون اینکه خواننده احساس خستگی کند به حقایق آشنا می‌شود.

علم اخلاق اسلامی(جلد دوم) این کتاب ترجمه کتاب جامع السعادات مهدی نراقی است .مباحث جلد دوم به بیان رذایل و فضائلی مربوط می‌شود که متعلق به دو یا سه قوه عاقله، غضب و شهوت است و طی آن، این موضوعات در آن مطرح می‌شود : غرور، گروه‌های فریفته، آرزوهای دراز، وجوب توبه، فضیلت مراتب توبه، تاثیر نیت بر اعمال، عبادت، انس به خدا، توکل، نعمت‌ها و لذت‌ها، صبر، نماز، دعا و ذکر، حج، روزه و همانند آن.علم اخلاق اسلامی ترجمه دقیق و روانی است از کتاب جامع السعادات تالیف عالم ربانی مولی مهدی نراقی به قلم استاد جلال الدین مجتبوی در کتابهای اخلاقی نوشته شده توسط علمای بزرگ اسلامی معمولاً یا صرفا جهت منطقی و فلسفی منظور بوده و یا به اخلاق از حیث دستورات دینی و معارف اسلامی پرداخته شده است. اما در این کتاب هر دو جنبه مورد توجه قرار گرفته است. یعنی هم به جهت اشتمال بروجه دینی و معارف اسلامی عنوان اخلاق اسلامی بر آن برازنده است و نیز پرداختن به مباحث عقلی و نظری آن را شایستگی علمی بخشیده و به این جهت مترجم دانشمند کتاب عنوان اخلاق اسلامی را برای آن برگزیده است. کتاب شامل سه بخش است. در دو بخش اول مولف علامه به مباحث نظری و علمی- فلسفی در خصوص انسان، نفس آدمی و قوای آن و اقسام اخلاق پرداخته است و آنها را همچون مقدمه برای مباحث بعدی قرار داده است. و در بخش سوم که بخش اصلی کتاب محسوب می شود در ذایل و فضایل نفسانی را بر شمرده و شرح نموده است. همچنین در هر قسمت با استناد به آیات و روایات، رذایل را شرح کرده و چگونگی مبارزیه و علاج آن را بر شمرده و فضایل مقابل آن را به خواننده معرفی کرده است.

درسنامه اخلاق برای طلاب پایه چهارم کتاب حاضر، اخلاق (۴)، به منوظر تدریس بر پایه چهارم سطح یک حوزه تدوین شده است، همچنان که در آغاز اخلاق (۳)، گذشت، اخلاق (۴) دفتر دوم از گزیده آثار اخلاقی امام خمینی قدس سرّه، و خلاصه شرح اربعین ایشان است. چگونگی آثار اخلاقی امام و گزینش مرکز متون به تفصیل در مقدمه اخلاق (۳) بیان شده است.

در این نوشتار نکات اخلاقی حکمی ذیل عناوینی متناسب با آن عرضه شده است .توضیح اشعار نیز در صفحه مقابل آن به چاپ رسیده است. عناوین برخی شعرها بدین قرار است: ((مغتنم شمردن زمان حاضر))، ((عشق به خدا را برگزین))، ((از حسد بپرهیزید))، ((احسان در راه خدا))، ((برترین طاعت))، ((آیین دوستی)) و ((در وصف محبت)) .در مقدمه کتاب شرحی از احوال و اثار مولانا آمده است."

روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و السبع المثاني اثر محمود بن عبدالله آلوسى به زبان عربى است. روح المعانى گسترده‌ترين و جامع‌ترين تفسير در نوع خود، ميان اهل سنت مى‌باشد. جامع آراء گذشتگان از روايت و درايت بوده، اقوال آنان را با كمال امانت و عنايت، بيان داشته است. كتاب خلاصه‌اى از تفاسير پيش از خود محسوب مى‌گردد، تفاسيرى همچون تفسير ابن‌عطيه، ابوحيان، كشاف، ابوالسعود، بيضاوى، فخر رازى و ديگران. آلوسى ضمن نقل نظرات متفاوت مفسرين برخى از آنها را به نقادى پرداخته است. بيش از همه از تفسير فخر رازى بهره برده و احيانا بخش‌هايى از منقولات رازى به‌ويژه مسائل فقهى آن را نقد كرده است. اين تفسير، تفسيرى است عقلى و اجتهادى كه روش بلاغى، بيانى و ادبى را پيش مى‌گيرد. آلوسى در تفسيرش دربارۀ مسائل اصول و فروع، نسبت به مذهب سلف تعصّب ورزيده و آشكارا آن را بيان مى‌دارد، به همين علت در بسيارى از موارد، ادب نويسندگى را رعايت ننموده است، به معتزله و شيعه بسيار مى‌تازد از جمله ذيل آيۀ 15 سورۀ بقره ج1 ص148 كه به زمخشرى مى‌تازد. وى شيوۀ بدبينى به شيعه و تهمت‌هاى نارواى سلف خويش را دنبال كرده، در هر مناسبت، تهمتهايى بيان نموده كه در كلام گذشتگان نبوده است. مانند، سورۀ ساختگى «الولاية» كه نويسندۀ زردشتى «دبستان المذاهب» بى جهت آن را به شيعه نسبت داده و در هيچ‌يك از منابع شيعه يافت نشده است، آلوسى با كمال جسارت آن را به «ابن شهر آشوب» نسبت مى‌دهد و مى‌گويد: «آن را در كتاب «مثالب» آورده است» (ج 1 ص 23 فائده ششم از مقدمه). با بررسى دو نسخه خطى از كتاب «مثالب» در كتابخانه‌هاى هند اثرى از آن يافت نشد، بلكه در بخشى از كتاب، مسألۀ تحريف با انكار شديد، مطرح شده بود. وى مسائل فقهى نيز به طور گسترده بيان مى‌كند و آراى فقها و مناقشات و مجادلات آنان را يادآور مى‌شود، چنانكه از تفسير به كتاب فقه تبديل مى‌شود مانند آيه 236 سورۀ بقره. در مسائل كلامى هم سخن را به درازا مى‌كشاند و تعصب خود را نيز ابراز مى‌دارد. در تفسير آياتى كه متعلق به طبيعت و آسمانها و زمين مى‌باشد، با نقل كلام اهل حكمت و هيئت چنان كلام را بسط مى‌دهد كه از مدار تفسير خارج مى‌شود و نظر خود را به اثبات مى‌رساند، مانند آيات 38-39 و 40 از سورۀ يس، و آيه 12 سورۀ طلاق. اسرائيليات و روايات دروغ و جعلى، يكى از مشكلات برخى تفاسير پيشينيان بوده است، آلوسى در اين باب ضمن نقل آنها، به نقد و بحث مى‌پردازد و دروغ بودن آنها را آشكار مى‌سازد مانند آيه 12 سورۀ مائده و رواياتى كه بغوى در اين مورد نقل مى‌كند. آلوسى متعرض قراءات نيز مى‌گردد، امّا مقيد به متواتر بودن آنها نيست. همچنانكه مناسبات بين سور و آيات را نيز بيان مى‌دارد. در روح المعانى، اسباب النزول آيات، مورد توجه قرار مى‌گيرد. در بحث‌هاى نحوى نيز آلوسى سخن را به دراز مى‌كشاند و جاى جاى تفسير آشكار است. وى از تفسير رمزى و عرفانى نيز چشم نمى‌پوشد و پس از تفسير ظاهرى آيات، در حدّ توان به آن مى‌پردازد، در اين مورد از تفاسير نيشابورى، قشيرى، ابن عربى و مانند آن، بهره مى‌گيرد و گاهى نيز در وادى خيال و وهم سرگردان مى‌ماند. خلاصه اينكه، روح المعانى، دايرةالمعارف تفسيرى طولانى و مفصل است كه تقريبا از حجم و حدود تفسيرى خارج شده است. مى‌توان گفت: تفسير آلوسى، گسترده‌ترين تفسيرى است كه پس از فخر رازى به شيوۀ كهن ظهور يافته است، بلكه نسخۀ دوم تفسير رازى است ولى با اندكى تغيير. روش كلى وى در ورود به تفسير بدين‌گونه است كه: ابتدا به نام سوره، مكى، مدنى بودن و اقوال موجود در اين قسمت، مى‌پردازد، سپس به ذكر فضل سوره و خواص آن همت مى‌گمارد، بعد از آن تفسير سوره را آيه به آيه و كلمه به كلمه، بيان مى‌دارد، كه در آن به لغت، ادبيات، قرائت، مناسبت بين آيات و سور و اسباب نزول، مى‌پردازد و در مباحث لغوى و ادبى به اشعار عرب استشهاد فراوان دارد. جلد دهم به تفسیر سوره انفال از آیه 41 تا آخر و سوره توبه از آیه 1 تا 92 می‌پردازد.