جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب تاریخ الحدیث النبوی و مُؤَثًراتُ الهَوی و المَورَوثُ الجاهِلی عَلیه توسط علی شهرستانی به رشته تحریر در آمده است. کلامِ خداوند متعال و رسول گرامی اش دو اصل اساسی در شریعت اسلامی است و احکام اسلامی را از آن اخذ می کنند. اما کسانی هستند که به کتاب الله و سیره نبوی, سیره شیخین و صحابه عامه را هم اضافه می کنند و حتی این دو را اصل ثابت می دانند. نویسنده محترم در این کتاب درصدد بیان تاریخ احادیث نبوی و تأثیرات آن در تاریخ اسلام را بیان می کند. این کتاب شاملِ مقدمة مؤلف, تمهید و مباحثی نظیرِ دوران ریشه حدیث نبوی, عرب و حدیث پیامبر (ص) قبل بعثت و بعد بعثت, ادله نهی کنندگان از تدوین حدیث, ادله تجویزکنندگان حدیث, تعلیق و استنتاج, حدیث رسول الله در دوره خلافت راشده, حدیث رسول الله در زمان ابوبکر, اهتمام به حفظ و نسب, نظر در خلافت و امامت, معیار در تولی است نه اهلیت و تقوی, قریش اجتماع نبوت و خلافت را در بنی هاشم بد می دانست, الضرورات تبیح المحظورات, اختلال در قوانین ارث, مشروعیت رأی در حسبنا کتاب الله و خاتمه می باشد. نویسنده می گوید: هدف از این بحث این است که بر مؤثرات عصرِ آغازین اسلام متمرکز شویم و مبانی و اصول فکری که منعکس شده بر حدیث نبوی و تاریخ اسلامی را بشناسیم. لذا نصوص حدیثی و اصول فقهیه و عقاید اسلامی به امتداد زمان ظاهر می شود. اما امروزه در کنار احادیث نبوی احادیثی بیان می شود که به صحابه نسبت می دهند و حتی در بعضی مواقع این احادیث صحابه را جزء اصول و مقدم بر احادیث نبوی می نامند و می دانند.

کتاب " منع تدوين الحديث" اثر علی شهرستانی می باشد که به موضوع جلوگیری از کتابت حدیث، چرایی و چگونگی آن می پردازد. عناوين اصلي كتاب شامل: عوامل جلوگيري جريان دو خطّ مشي پس از پيامبر صلي الله عليه و آله بحران ها و برون رفت ها؛ نمونه هايي از گسترۀ دو مكتب؛ استمرار جريان اجتهادِ ابوبكر و عمر؛ حاكمان و روند عادي سازي فقه حكومتي؛ مراحل سه گانه جلوگيري از تدوين حديث؛ مراحل منع؛ تثبيتِ دو روش در دورۀ امويان؛ انگيزه هاي تحريف و انحراف

کتاب مع الدکتور الناصر القفاری فی اصول مذهبه توسط ابوالفضل اسلامی به رشته تحریر درآمده است. آنچه از ابتدا در شریعت اسلامی مهم بوده و قرآن کریم نیز بدان اشاره داشته بحث وحدت بین مسلمین می باشد. فریضه ای که امروزه اهمیت آن بیشتر نمایان گردیده و نظام اسلامی ایران پرچم دار آن شناخته شده است. اما در این میان گاهی برخی با نشر اکاذیب و اتهاماتی باعث خدشه وارد کردن به این موهبت الهی شده و باعث دوری قلوب مسلمین از یکدیگر می گردند. نویسنده این کتاب در صدد آن است تا با بهره گیری از قرآن و سنت به اکاذیب و تهمتهای ناصر قفاری که در کتاب اصول مذهب شیعه جواب بدهد. این کتاب جامع بعد از مقدمه و بیان ضرورت حفظ وحدت اسلامی به تبیین کامل مسائل مذکور در کتاب قفاری اقدام نموده است. برخی مسائل بررسی شده در این کتاب به شرح ذیل است : قرآن موجود بین شیعیان، شأن اهل بیت (ع) در کلام قرآن و سنت، مسلک منع تدوین احادیث، صحیفه امام علی (ع) و صحیفه حضرت زهرا (س)، اصول اربعمائة ، کتب اربعه، راویان احادیث موجود در احادیث شیعه، راویان شیعه در احادیث کتب اهل سنت، بررسی برخی روات مانند ابوهریره و... نویسنده با بررسی جامع این مسائل این نتیجه را یاد آور می شود که این سخنان غیر عالمانه، وحتی بدون هیچ تحقیقی بیان گردیده است کما اینکه در کشور شیعی ایران همان قرآنی تلاوت می شود که در کشور عربستان و یا مصر به چاپ رسیده است و قرآن شیعی هیچ فرقی با قرآن سایر مسلمین ندارد.

تدوين السنة الشريفة اثر سيد محمدرضا حسينى جلالى، پژوهشى است كه جواز و اباحه تدوين و كتابت روايات پيامبر(ص) و بررسى ادله مثبتين و منكرين آن از ابتدا تا انتهاى قرن اول هجرى را مورد بررسى قرار داده است. اين كتاب به زبان عربى به همراه مقدمه نويسنده به تاريخ 1412ق منتشر شده است. كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب در دو بخش (قسم) تنظيم شده است. بخش اول مشتمل بر چهار فصل و يك خاتمه و بخش دوم مشتمل بر شش فصل، دو الحاقيه و يك خاتمه است. نويسنده در دو بخش كتاب، ابتدا به بيان ادله جواز و اباحه تدوين روايات پرداخته و سپس، دلايل مانعين را ذكر كرده و مورد بررسى و مناقشه قرار داده است. در مقدمه، به منظور بيان جايگاه روايات در اسلام، حديث، تالى قرآن و مصدر احكام اسلامى‌دانسته شده است. به اعتقاد نويسنده، مهمترين مباحث مطرح شده در مسأله تاريخ حديث، تاريخ تدوين آن يا به عبارت ديگر، مشخص كردن محدوده شروع تدوين حديث و اسباب و انگيزه‌هايى كه منجر به منع از تدوين آن در بعضى از فترات تاريخ در صدر اسلام گرديد، مى‌باشد. در مقدمه همچنين به اختلافات موجود پيرامون تحديد دقيق تاريخ تدوين حديث و مباحث كلى مطرح شده در كتاب، اشاره شده است. در بخش اول كتاب، به مسأله جواز تدوين روايات و اباحه آن از زمان پيامبر(ص) به بعد، پرداخته شده است. به اعتقاد نويسنده، مورد اتفاق علماست كه تدوين حديث در عصر پيامبر(ص) واقع شده و بسيارى از رواياتى كه در زمان آن‌حضرت كتابت شده، به اذن و تحت اشراف آن‌حضرت بوده است. وى در اين زمينه، ابتدا به بررسى اقوال علمايى همچون دكتر شيخ عبدالحليم محمود (از اساتيد سابق دانشگاه الازهر)، دكتر عتر و دكتر رفعت پرداخته و سپس، بنا بر اصل اباحه هر چيزى تا زمان اثبات خلاف آن، مسأله تدوين حديث در عصر نبوت را جايز دانسته است. نويسنده براى استدلال بر جواز تدوين حديث و اباحه آن، به چهار دليل تمسك كرده و هر يك از فصول اين بخش را، به يك دليل، اختصاص داده است. اين دلايل به ترتيب عبارتند از: الف) عرف عقلا و تقرير شرع بر آن: نويسنده پس از بيان و بررسى اقوال علما پيرامون عرفى بودن تدوين و كتابت علوم، به اين نكته اشاره دارد كه عقلاى بشر، بر اهميت و فضيلت كتابت و نوشتن مباحث و مطالب مهم و ارزشمند، اتفاق نظر داشته و آن را بهترين وسيله براى ضبط و انتقال افكار پيشينيان به آيندگان مى‌دانند. وى به منظور نشان دادن تأييد اين سيره و عرف توسط شرع مقدس، به بررسى آيات و روايتى پرداخته كه به كتابت و فضيلت آن، اشاره نموده‌اند. ب) سنت شريف نبوى: سنت به سه قسم تقرير، فعل و قول معصوم(ع) تقسيم مى‌شود و نويسنده بحث تدوين حديث را در هر سه قسم، بررسى كرده است: سنت تقريريه: در زمان پيامبر(ص) نويسندگانى همچون سعد بن ربيع خزرجى و بشير بن سعد بن ثعلبه وجود داشته و آن حضرت نيز از كتابت در مواردى همچون دعوت پادشاهان و ملوك آن عصر به اسلام، استفاده مى‌نمود. سنت فعليه: نويسنده برخى از امور را دال بر سنت فعلى پيامبر(ص) بر كتابت و تدوين روايات دانسته است كه عبارتند از: ادخال كتابت در امور سياسى نظامى از جمله آنكه يكى از شروط آزادى اسرا، تعلم كتابت و قرائت توسط آنان به مسلمانان بود؛ امر آن حضرت بر يادگيرى و تعليم خط و كتابت به بعضى از اصحاب از جمله عبدالله بن سعيد بن عاص؛ امر آن حضرت بر صحابه مبنى بر كتابت احاديث، اخبار مسلمانان و حوادث عصر نبوت مخصوصاً احكام شرعى و فرامين صادره؛ املاى پيامبر(ص) بر بعضى از صحابه و نوشتن احاديث و اقوال آن حضرت. سنت قوليه: نويسنده روايات وارده از پيامبر(ص) پيرامون كتابت و تدوين را به چهار قسمت زير تقسيم كرده و براى هر يك، نمونه‌هايى را ذكر كرده است: رواياتى كه در آن‌ها به كتابت و تقييد، تصريح شده است؛ احاديثى كه در آن‌ها، به كتابت و تقييد، اذن داده شده است؛ رواياتى كه متضمن لفظ كتابت و تصريفات آن بدون صيغه امر مى‌باشد؛ احاديثى كه متضمن ذكر ادوات كتابت مانند «الكتاب»، «الورق»، «القلم»، «الحبر»، «المداد» و «الخط» مى‌باشد. ج) اجماع اهل‌بيت(ع): نويسنده در اين فصل، ابتدا درباره ثبوت اجماع اهل‌بيت(ع) و حجيت آن بحث كرده است. وى حديث ثقلين را يكى از دلايل ثبوت حجيت اين اجماع دانسته و به نكاتى پيرامون اين روايت متواتر، اشاره كرده است از جمله آنكه: خطاب در اين حديث، متوجه تمامى امت مى‌باشد. حكم مذكور در روايت، مبنى بر رجوع به قرآن و عترت، واجب بوده و تخلف از آن، جايز نيست. اين حديث دلالت بر استمرار وجود اهل‌بيت(ع) تا روز قيامت در كنار و همراه با قرآن دارد. حديث، دلالت بر عصمت ثقلين و اعلميت آن بر جميع امت دارد. د) سيره صحابه، تابعين و ساير علماى مسلمين: نويسنده معتقد است تدوين علم و كتابت آن، جزء سيره مسلمين بوده و اگر بتوان ثابت نمود كه اين سيره، متصل به عهد نبوت مى‌باشد، مى‌توان حجيت جواز تدوين را به اين وسيله نيز اثبات نمود. در اين رابطه وى به بررسى چهار دوره زمانى زير پرداخته است: قرن دوم هجرى و پس از آن؛ عهد تابعين قبل از آغاز قرن دوم هجرى؛ دوران صحابه بعد از وفات پيامبر(ص) و عهد نبوت و حظور پيامبر(ص). خلاصه‌اى از مباحث و نتيجه‌گيرى مطالب عنوان شده، در انتهاى قسمت اول، تحت عنوان «خاتمه قسم اول» آمده است. در قسم دوم، در شش فصل، به بررسى ادله و توجيهات مانعين تدوين روايات پرداخته شده است. نويسنده معتقد است، تا قبل از به خلافت رسيدن ابوبكر، هيچ ذكر و اثرى از منع تدوين روايات وجود نداشته و اين مسئله، از آن زمان به بعد، باب گرديده است. هر يك از ادله مانعين، در يك فصل، بررسى شده است. مهمترين دليلى كه مانعين جواز تدوين روايت ذكر كرده‌اند، منع شرعى از كتابت حديث بوده و بدين‌منظور، روايات مرفوعه‌اى از پيامبر(ص) بر همين مضمون ذكر گرديده كه نويسنده به بررسى و مناقشه در سند و دلالت آن‌ها پرداخته است. ساير ادله مذكور، به ترتيب عبارتند از: ترس از اختلاط حديث با قرآن؛ ادعاى ترس از ترك قرآن و اشتغال به غير آن؛ بى‌نياز بودن از تدوين حديث با تكيه بر حافظه؛ عدم آشنايى محدثين به علم كتابت و موارد ديگر. موارد منع روايت حديث و توجيهات عامه براى اقدام خليفه دوم بر اين منع، به همراه آثارى كه پيرامون منع تدوين روايت نوشته شده، در انتهاى كتاب، به صورت ملحقات، آورده شده است. در پايان كتاب، خلاصه و نتيجه مطالب مطرح شده در قسمت دوم كتاب، آمده است.

«امام شناسی» از مهمترین آثار علامه طهرانی بشمار می‌ رود که در ۱۸ جلد تدوین شده است. این کتاب مجموعه‌ ای است از بحث های تفسیری، فلسفی، روائی، تاریخی، اجتماعی درباره امامت و ولایت به طور کلی و درباره امامت و ولایت امیرالمؤمنین علیه‌ السّلام و ائمه معصومین علیهم‌السّلام بالخصوص که به صورت درس های استدلالی علمی متخذ از قرآن کریم و روایات وارده از خاصه و عامه و ابحاث حلی و نقدی پیرامون ولایت می‌ باشد. این مجموعه که شامل ۲۷۰ درس است در سال ۱۳۹۱ هجری قمری در ماه مبارک رمضان برای برخی از دوستان ایمانی تدریس شده است. در جلد چهاردهم مطالب زیر مورد بررسی قرار می‌ گیرد: امر قرآن و پیامبر به کتابت و تربیت کاتبان، منع عمر از کتابت حدیث پیامبر صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ و سلّم، بیان علامه طباطبایی درباره عدم تحریف قرآن، نقدی بر کتاب فصل الخطاب در تحریف قرآن، معرفی تالیفات امیرالمؤمنین علیه‌ السّلام: مصحف علی، مصحف فاطمه و کتاب های جامعه، جفر، دیات، فرائض، الستین در علوم قرآن و...، تقدم شیعه در تدوین به پیروی از امیرالمؤمنین علیه‌ السّلام، در حالی که تدوین در اهل سنت پس از دو قرن بوده است، کیفیت تکون اسرائیلیات در حدیث و سنت و روایات ابو هریره و عبدالله بن عمرو.

دکتر علی شریعتی(1312 ـ 1356 ش) یکی از شخصیت های مؤثر فکری در نیم قرن اخیر در میان روشنفکران دینی بوده و کتاب اسلام شناسی او نیز یکی از آثار پر مراجعه وی در میان اقشار مورد اشاره بوده است. در مقاله حاضر، روش شناسی تألیف این اثر، عمدتاً از حیث اعتماد به مصادر تاریخی بررسی و نقد شده است. مؤلف با استناد به منابع تاریخی افزون تر و دقیق نشان داده که شریعتی با استناد به منابع غیرمتقن، به نتایج مباین با واقع تاریخی دست یافته است.

سید علی شهرستانی در 28 رمضان سال 1377 هجری قمری برابر با 1337 شمسی در شهر کربلای معلی، در خانواده ای علمی مذهبی و از نیای فقیه پرور بدنیا آمد. پدر وی مرحوم آیةالله سید عبدالرضا شهرستانی از عالمان بنام کربلا و مادر ایشان فرزند آیة الله سید محمد طاهر بحرانی از عالمان بزرگ آن دیار بود. او پس از آموختن دروس آغازین، تحصیلات خود را در حوزه علوم دینی کربلا ادامه داد و تا پایان لمعتین به فراگیری علوم حوزوی اهتمام ورزید. در سال 1356 شمسی بر اثر ظلم بعثیان حاکم بر عراق به اتفاق والدین خویش کشور عراق را به مقصد ایران ترک نموده، در شهر مقدس مشهد سکنی گزید، و تحصیلات حوزوی را نزد بزرگان آن حوزه ادامه داد.

معنای لعن در فرهنگ اسلامی درخواست دوری از رحمت الهی است. این دعاء در آیات قرآن و روایات عامه و خاصه در سیره عملی رسول خداصلی الله علیه و آله، امیرالمؤمنین علیه السلام و اهل بیت رسول خدا صلی الله علیه و آله فراوان یافت می شود. همچنین در ادبیات علماءِ پیرو مکتبِ خلفاء و همچنین علمای شیعه نیز در موارد متعددی لعن وجود دارد. به صورت عمده در میان عامه برخی تلاش ها برای تبرئه اشخاصی که هدفِ لعن از سوی قرآن کریم، رسول خدا صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام بوده اند انجام شده است که ادله این تبرئه نمودن و حمایت ها مخدوش به نظر می رسد.

چکیدهیکی از فرازهای مهم جریان حدیث پس از درگذشت پیامبر (ص)، ماجرای پیشگیری از گفت و شنود حدیث نبوی از سوی خلفایی است که پس از آن حضرت به قدرت رسیدند. از آنجا که چنین واکنشی رویاروی آثار بجا مانده از ممتازترین چهره دین اسلام، طبعا پرسش برانگیز و توجیه نشدنی می نماید، اهل سنت از دیرباز تلاش کرده اند با بیان ادله ای این کار خلفا را توجیه کنند.گر چه از سویی دیگر این ادله نقد و رد شده اند، ما در این پایان نامه می خواهیم هم در مقام نقد نوین آن ادله برآییم و هم دلیل هایی که عمده ترند و کمتر مورد توجه قرار گرفته اند را یادآوری کنیم و ضمن بازخوانی بخشی از تاریخ حدیث و پرتو افکنی به گوشه هایی از آن نشان دهیم که ادله مطرح شده معطوف به ذهنیت های اعتقادی بوده است تا نگاه به واقعیت های سیاسی و اجتماعی صدر اسلام.بررسی عوامل منع تدوین حدیث و بازخوانی جایگاه ویژه اهل بیت (ع) و کیفیت تعامل خلفا با آنان و نشان دادن لزوم ایجاد زاویه ای جدید در تحلیل مباحث تاریخی مسلماناناز اهداف این تحقیق است.اهمیت این تحقیق جدا از آن که به بررسی نوین از این بحث و مشاجره طولانی می پردازد، می تواند گامی برای هر چه عقلانی تر کردن نقد و بررسی ماجراهای پر فراز و نشیب تاریخ صدر اسلامو نزدیک تر شدن شیعه و سنی در محورهای اختلاف برانگیز آن دو باشد. بنابر این، این تحقیق که با رویکردی تحلیلی – توصیفی و به روش کتابخانه ای، صورت گرفته است می تواند علاوه بر سودمندی برای پژوهشگران دانش حدیث، گامی در جهت تقریب و همدلی مذاهب و روشی یگانه برای دنبال کردن هر چه طبیعی تر و عاری از تعصب محورهای بحث برانگیز باشد.بر اساس ره یافت این پژوهش علت اصلی منع تدوین حدیث را در مباحث اعتقادی خلفا و تاثیر پذیری آنان از علمای یهود جستجو کرد. اگر چه در این باره نمی توان عوامل سیاسی را نادیده گرفت، اما ریشه اصلی آن را باید در همان مباحث جستجو کرد.کلمات کلیدی:حدیث، منع تدوین حدیث، خلفای سه گانه، تاریخ حدیث، حدیث نبوی