جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن در بیش از 750 آیه حدود 2131 بار به پدیده‌های طبیعی اشاره کرده و آن‌ها را آیات الهی شمرده است. از این تعداد حدود 1572 بار در سور مکی و حدود 677 بار در سور مدنی قرار دارد. علت کثرت ذکر پدیده‌های طبیعی در آیات و سور مکی را باید در فزونی تعداد آیات مکی نسبت به مدنی جستجو کرد زیرا بر اساس آمار، 71/6% آیات مکی و 28/4% آن مدنی است. طبیعت و مظاهر طبیعی در طول تاریخ بویژه در عصر جاهلیت در جایگاه خویش قرار نداشته؛ گاه در حد معبود مطرح گشته و گاه طبیعت دستگاه معارض با خداوند متعال فرض شده است. از نظر قرآن طبیعت دستگاه مخالف و معارض با خدا نیست و به هیچ‌وجه نمی‌تواند به جای خداوند تلقی و شریک وی پنداشته شود بلکه معرّف عظمت و قدرت و مظهر علم الهی به شمار می‌آید. بر این اساس، طبیعت بویژه در سور مکی به زیبایی تمجید می‌شود و پیوند طبیعت با خداوند و نیز ارتباط معقول انسان با طبیعت و همچنین نقش طبیعت در حیات بشر به خوبی تبیین می‌گردد. از آنجا ‌که انسان به طبیعت مأنوس است، فکر و اندیشه او نیز به طبیعت خو کرده است، قرآن غالب تمثیل‌ها و توضیح‌های خود را با ذکر پدیده‌های طبیعی بیان کرده و از انسان‌ها خواسته است تا در نشانه‌های الهی بیندیشند. هدف اصلی طبيعت‌شناسى از ديد قرآن، افزودن معرفت انسان‌ها نسبت به خداوند متعال است. در کنار این هدف غایی، مى‏توان اهداف دیگری را ذكر كرد كه پى بردن به آن‌ها مقدمه رسيدن به آن هدف نهايى است؛ این اهداف عبارت از «اثبات معاد»، «اثبات نبوت»، «اثبات حقانیت وحی قرآن بر محمد (ص)»، «تربیت جوامع و گروه‌ها»، «بزرگداشت دین اسلام»، «دلداری دادن به پیامبران»، «بیان افکار خرافی در بهره‌وری از طبیعت» و «بیان مسائل فقهی» است، که درک هر یک از آن‌ها انسان را به خدا نزدیک‌تر می‌کند. برای تأثیرگذاری بهتر، پدیده‌های طبیعی واهداف آن‌ها، در قالب اسالیب بلاغی علم معانی، بیان و بدیع ذکر شده‌اند. بنابراین، این نوشتار بر آن است نگاهی جامع به پدیده‌های طبیعی در زمینۀ برهۀ نزول، اهداف و اسالیب بیان آن‌ها در قرآن کریم داشته باشد.

قرآن کلامی ثقیل و پرمغز است، ولی به دلیل هماهنگی با فطرت انسان ها، فهمیدن وبهره مندی از آن برای همگان قابل فهم است. مراد از زبان قرآن و مردمی بودن آن،سخن گفتن با فرهنگ مشترک مردم است.انسان ها اگرچه در لغت و ادبیات از یکدیگر بیگانه اندولی درفرهنگ انسانی که همان فطرت پایدار است، مشترک هستند.قرآن نیز با همین فرهنگ باانسان ها سخن می گویدو در بیان معارف خود شیوه های خاصی دارد.این کتاب الهی در رسیدن به اهداف خود روش های خاصی را برگزیده که یکی از آن روش ها بیان قصص است . قرآن کریم داستان پیامبران و تاریخ امت های گذشته را نقل می کند، اما نه چون تاریخ نویسان و قصه پردازان، بلکه قسمت هایی از تاریخ آن بزرگان و امت های آنان را که با هدف هدایت گری خود هماهنگ است، بیان فرموده است. قصه نویسان در نوشتن یا نقل قصه های خود وارد جزئیات قضایا می شوند و مخاطب خود را سرگرم می کنند، ولی قرآن کریم چنین روشی ندارد . از طرفی چون قرآن کریم کتابی تربیتی و سازنده در تمام زمان ها و مکان هاست، بسیاری از مطالب یا فرازهایی از داستان های آن تکرار شده است تا شنونده و متعلم مطالب جدیدی بیاموزند . این تکرار از آن روست که قرآن کتاب نور و هدایت است، لذا در مقام هدایت لازم است مطلب واحد در هر مناسبت با زبانی خاص ادا شود تا ویژگی پند و موعظه و سازندگی را داشته باشد، برخلاف کتب علمی که هر مطلب تنها در یک جا بیان می شود و تکرار آن سودمند نیست ؛تکرار،در قرآن ارشاد و هدایت ضروری است این تکرار علاوه بر مساله هدایت، نکته جدید و مفهوم تازه ای را به مخاطبان می آموزد.یکی از مهم ترین ابزار تعلیم و تربیت که اثر قاطع و تعیین کننده ای در ساختن شخصیت فرد و جامعه دارد، ارائه نمونه ها و الگوهای گویا از ارزش ها و ضد ارزش هاست؛که قرآن کریم در مقام تعلیم و تربیت با طرح قصه های گوناگون تاریخی و استفاده منطقی از تاریخ، آن را در خدمت اهداف خود قرار می دهد و شنونده یا خواننده را در حالتی که گویا در فضای داستان نفس می کشد و با شخصیت های آنان زندگی می کند، قرار می دهد. بدین گونه الگوهایی که قرآن کریم در قصه های خود مطرح می کند،نمونه هایی عینی و لمس شده از خوبان و بدان خواهند بود که در پرورش افراد بسیار مؤثر وکارسازهستند و این شیوه و روشی است که قرآن در امر تعلیم و تربیت دارد و این ماهستیم که باید تمام شیوه های انسان ساز قرآن را برای خود و فرزندانمان به کار برده تا به رشد و تعالی برسیم .

پایان‌نامه حاضر با عنوان «اسلوب تأکید غیرمصطلح در علم نحو با نمونه‌های قرآنی» به ذکر تأکیدهای مصطلح و شرح و بررسی آنها پرداخته و سپس مواردی را که در علم نحو دلالت بر تأکید دارند ولی به طور رسمی و جداگانه معرفی نشده‌اند توضیح می‌دهد و تحلیل می‌نماند؛ علاوه بر این، در هر مبحث (مصطلح یا غیرمصطلح) نمونه‌های نحوی و شواهدی از قرآن کریم نیز ذکر می‌شود. ب- مبانی نظری شامل مرور مختصری از منابع، چارچوب نظری و پرسش‌ها و فرضیه‌ها: در این پایان‌نامه از منابعی مانند: حاشیه الصّبان از صبّان، المفصل في النحو از زمخشری و النحو الوافي از عباس حسن، البهجة المرضیة از سیوطی، أوضح المسالک و شرح قطر الندی و بل الصّدی از ابن هشام و غیره استفاده شده است. همچنین سعی شده است به سؤالهایی نظیر: ساختار تأکیدهای غیراصطلاحی چگونه است؟ آیا بازگشت آنها به تأکیدهای مصطلح است؟ و به چه اسلوبی از اسلوبهای تأکید مصطلح بازمی‌گردند؟ پاسخ داده شود. پ- روش تحقیق شامل تعریف مفاهیم، روش تحقیق، جامعه مورد تحقیق، نمونه‌گیری و روش‌های نمونه‌گیری، ابزار اندازه‌گیری، نحوه اجرای آن، شیوه گردآوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها: این تحقیق به شیوۀ کتابخانه‌ای است؛ داده‌های علم نحو در کتابهای مختلف نحوی جمع‌آوری و از جهت تأکید بررسی شده‌اند؛ پایان‌نامه هفت فصل را دربرمی‌گیرد؛ فصل اول به تأکیدهای مصطلح در علم نحو می‌پردازد؛ فصل دوم آنچه را که در بخش مرفوعات به تأکید مربوط می‌شود بررسی می‌کند که عبارتند از خبر دادن با موصولات، ضمیر شأن، ضمیر فصل، بازگشت ضمیربه جملۀ بعد از آن؛ فصل سوم مواردی از منصوبات را که جزء تأکید محسوب می‌شوند تحلیل می‌کند، مثل: حال، تمییز، استثناء و غیره؛ فصل چهارم شامل دو بخش اضافۀ لفظ به خودش و حروف جر می‌باشد؛ فصل پنجم توابع،واز آن نعت، بدل و عطف بیان را بررسی می‌کند؛ در فصل ششم افعال و جملاتی که به گونه‌ای به تأکید مربوط می‌شوند از جمله قسم، جمله معترضه، کان و غیره مورد بررسی قرار گرفته‌اند؛ و فصل هفتم به برخی از مواردی که از قوانین و معیارهای نحوی برای جلب توجه مخاطب و التفات او به سخن خارج شده‌اند مانند، نعت مقطوع، تغییر اعرابی و «واو» بین موصوفو صفت می‌پردازد.ت- نتیجه‌گیری و پیشنهادها: پس از بررسی مباحث می‌توان به سه نتیجه رسید: 1. در علم نحو مباحثی وجود دارد که تأکید درآنها به شیوهتکرار است، مثل بدل، به دلیل آنکه بدل در حکم مبدل‌منه است و اگر مبدل‌منه حذف شود می‌توان بدل را به جای آن قرار داد و در معنای جمله خللی وارد نمی‌شود. پس بدل تکرار مبدل‌منه است و اگرچه این تکرار لفظی نیست ولی یک معنا با دو لفظ ذکر می‌شود. 2. در علم نحو مواردی وجود دارد که کلام از قانون نحوی و معیاری که ذهن خواننده یا شنونده بر اساس آنچه که در کتابهای نحوی وارد شده است عادت کرده است خارج می‌شود، و این خروج انگیزه‌ای برای توقف و توجه شنونده به کلام و سوق دادن او به جستجو برای یافتن علت و سبب است که در نهایت سخن در جان او واقع شده و تأثیر می‌گذارد و تأثیر و تمکین کلام نیز هدف اصلی تأکید است. 3. مواردی وجود دارد که خود بر تأکید دلالت می‌کنند و یا اگر در اسلوب خاصی قرار گیرند به معنای تأکید به کار می‌روند، مانند اسلوب قسم که برای تأکید جمله خبری بعد از خود به کار می‌رود و یا حروف جر زائد که تأثیری جزء تقویت و تأکید در کلام ندارد. تأکید میدان وسیعی دارد که در هر علمی به شیوه‌های مختلف ذکر می‌شود و به علم نحو اختصاص ندارد و جا دارد که محققین به آن بپردازند و مواضع آن را تبیین کنند.

شاعران و ادیبان برای بیان آراء و نظریاتشان با توجه به مقتضای حال از اسلوب‌های گوناگونی استفاده می‌کنند اسلوب انشاء یکی از اسلوب های مورد استفاده در متون ادبی خواه شعر و خواه نثر می باشد. و ساختاری لغوی و مفهومی دارد که بطور مستقیم و غیر مستقیم باعث تحریک و تهییج ولذت در خواننده می‌شود و در همین حال به بیان اغراض شاعر نیز توجه دارد و آن‌ها را به مخاطب نشان می‌دهد.از آنجا که این اسلوب دارای معانی دومین و دلالتهای بلاغی خاصی می باشد نقش مهمی در رساندن افکار و آراء به مخاطب دارد، این پایان نامه در نظر دارد تا به بررسی اسلوبهای انشا در شعر زهیر بن ابی سلمی بپردازد، و تلاش می کند تا اسلوب های انشایی بکار رفته در شعر شاعر را با هدف استخراج معانی دومین و دلالتهای بلاغیبشکلی دقیق و کامل مورد بررسی قرار دهد، و تببین کند زهیر تا چه اندازه در شعرش از اسلوب انشاء استفاده کرده. روش مورد استفاده روش توصیفی در بررسی اسلوب ها و شیوه تحلیلی و استقرائی در استخراج معانی بلاغی است.این پایان نامه شامل چهار فصل می باشد: فصل اوّل: بررسی کلیات پژوهش می باشد، فصل دوم: مباحث نظری پژوهش است که به موضوعاتی چون تعریف علم دلالت و بیان اهمیت آن، تعریف انشاء وبیان اقسام آن می پردازد. فصل سوم: به بررسی انواع انشاء طلبی(امر، نهی، استفهام، تمنی، و نداء) و معانی مجازی و بلاغی آنها در دیوان شاعر می پردازد. فصل چهارم: شامل بررسی انوع انشاء غیر طلبی و معانی بلاغی و اصلی آنها در دیوان شاعراست. فصل پنجم خاتمه بحث است که شامل مهمترین نتایج بحث است. از مهمترین نتایجی که این پژوهش بدان دست یافت این بود که زهیر در شعرش توجه ویژه‌ای به اسلوب انشایی داشته و در جاهای گوناگون از اسلوب انشایی و انواع آن استفاده کرده، مثلاً در مقدمات غزلی برای بیان حزن و اندوه خود بر آثار دیار محبوب از استفهام، و یا برای بیان ارشادات و امثال و حکم از امر و نهی، و یا برای تأکید کلام خود از قَسَم که همگی از انواع اسلوب انشایی هستند استفاده کرده است.بدین گونه می بینیم که ساختار جمله های انشایی در شعر زهیر دارای گوناگونی و تنوع است و این تنوع و گوناگونی هر اندازه که باشد در لابه لای خود حاوی عواطف و احساساتی قوی است. شاعران و ادیبان برای بیان آراء و نظریاتشان با توجه به مقتضای حال از اسلوب‌های گوناگونی استفاده می‌کنند اسلوب انشاء یکی از اسلوب های مورد استفاده در متون ادبی خواه شعر و خواه نثر می باشد. و ساختاری لغوی و مفهومی دارد که بطور مستقیم و غیر مستقیم باعث تحریک و تهییج ولذت در خواننده می‌شود و در همین حال به بیان اغراض شاعر نیز توجه دارد و آن‌ها را به مخاطب نشان می‌دهد.از آنجا که این اسلوب دارای معانی دومین و دلالتهای بلاغی خاصی می باشد نقش مهمی در رساندن افکار و آراء به مخاطب دارد، این پایان نامه در نظر دارد تا به بررسی اسلوبهای انشا در شعر زهیر بن ابی سلمی بپردازد، و تلاش می کند تا اسلوب های انشایی بکار رفته در شعر شاعر را با هدف استخراج معانی دومین و دلالتهای بلاغیبشکلی دقیق و کامل مورد بررسی قرار دهد، و تببین کند زهیر تا چه اندازه در شعرش از اسلوب انشاء استفاده کرده. روش مورد استفاده روش توصیفی در بررسی اسلوب ها و شیوه تحلیلی و استقرائی در استخراج معانی بلاغی است.این پایان نامه شامل چهار فصل می باشد: فصل اوّل: بررسی کلیات پژوهش می باشد، فصل دوم: مباحث نظری پژوهش است که به موضوعاتی چون تعریف علم دلالت و بیان اهمیت آن، تعریف انشاء وبیان اقسام آن می پردازد. فصل سوم: به بررسی انواع انشاء طلبی(امر، نهی، استفهام، تمنی، و نداء) و معانی مجازی و بلاغی آنها در دیوان شاعر می پردازد. فصل چهارم: شامل بررسی انوع انشاء غیر طلبی و معانی بلاغی و اصلی آنها در دیوان شاعراست. فصل پنجم خاتمه بحث است که شامل مهمترین نتایج بحث است. از مهمترین نتایجی که این پژوهش بدان دست یافت این بود که زهیر در شعرش توجه ویژه‌ای به اسلوب انشایی داشته و در جاهای گوناگون از اسلوب انشایی و انواع آن استفاده کرده، مثلاً در مقدمات غزلی برای بیان حزن و اندوه خود بر آثار دیار محبوب از استفهام، و یا برای بیان ارشادات و امثال و حکم از امر و نهی، و یا برای تأکید کلام خود از قَسَم که همگی از انواع اسلوب انشایی هستند استفاده کرده است.بدین گونه می بینیم که ساختار جمله های انشایی در شعر زهیر دارای گوناگونی و تنوع است و این تنوع و گوناگونی هر اندازه که باشد در لابه لای خود حاوی عواطف و احساساتی قوی است. شاعران و ادیبان برای بیان آراء و نظریاتشان با توجه به مقتضای حال از اسلوب‌های گوناگونی استفاده می‌کنند اسلوب انشاء یکی از اسلوب های مورد استفاده در متون ادبی خواه شعر و خواه نثر می باشد. و ساختاری لغوی و مفهومی دارد که بطور مستقیم و غیر مستقیم باعث تحریک و تهییج ولذت در خواننده می‌شود و در همین حال به بیان اغراض شاعر نیز توجه دارد و آن‌ها را به مخاطب نشان می‌دهد.از آنجا که این اسلوب دارای معانی دومین و دلالتهای بلاغی خاصی می باشد نقش مهمی در رساندن افکار و آراء به مخاطب دارد، این پایان نامه در نظر دارد تا به بررسی اسلوبهای انشا در شعر زهیر بن ابی سلمی بپردازد، و تلاش می کند تا اسلوب های انشایی بکار رفته در شعر شاعر را با هدف استخراج معانی دومین و دلالتهای بلاغیبشکلی دقیق و کامل مورد بررسی قرار دهد، و تببین کند زهیر تا چه اندازه در شعرش از اسلوب انشاء استفاده کرده. روش مورد استفاده روش توصیفی در بررسی اسلوب ها و شیوه تحلیلی و استقرائی در استخراج معانی بلاغی است.این پایان نامه شامل چهار فصل می باشد: فصل اوّل: بررسی کلیات پژوهش می باشد، فصل دوم: مباحث نظری پژوهش است که به موضوعاتی چون تعریف علم دلالت و بیان اهمیت آن، تعریف انشاء وبیان اقسام آن می پردازد. فصل سوم: به بررسی انواع انشاء طلبی(امر، نهی، استفهام، تمنی، و نداء) و معانی مجازی و بلاغی آنها در دیوان شاعر می پردازد. فصل چهارم: شامل بررسی انوع انشاء غیر طلبی و معانی بلاغی و اصلی آنها در دیوان شاعراست. فصل پنجم خاتمه بحث است که شامل مهمترین نتایج بحث است. از مهمترین نتایجی که این پژوهش بدان دست یافت این بود که زهیر در شعرش توجه ویژه‌ای به اسلوب انشایی داشته و در جاهای گوناگون از اسلوب انشایی و انواع آن استفاده کرده، مثلاً در مقدمات غزلی برای بیان حزن و اندوه خود بر آثار دیار محبوب از استفهام، و یا برای بیان ارشادات و امثال و حکم از امر و نهی، و یا برای تأکید کلام خود از قَسَم که همگی از انواع اسلوب انشایی هستند استفاده کرده است.بدین گونه می بینیم که ساختار جمله های انشایی در شعر زهیر دارای گوناگونی و تنوع است و این تنوع و گوناگونی هر اندازه که باشد در لابه لای خود حاوی عواطف و احساساتی قوی است. شاعران و ادیبان برای بیان آراء و نظریاتشان با توجه به مقتضای حال از اسلوب‌های گوناگونی استفاده می‌کنند اسلوب انشاء یکی از اسلوب های مورد استفاده در متون ادبی خواه شعر و خواه نثر می باشد. و ساختاری لغوی و مفهومی دارد که بطور مستقیم و غیر مستقیم باعث تحریک و تهییج ولذت در خواننده می‌شود و در همین حال به بیان اغراض شاعر نیز توجه دارد و آن‌ها را به مخاطب نشان می‌دهد.از آنجا که این اسلوب دارای معانی دومین و دلالتهای بلاغی خاصی می باشد نقش مهمی در رساندن افکار و آراء به مخاطب دارد، این پایان نامه در نظر دارد تا به بررسی اسلوبهای انشا در شعر زهیر بن ابی سلمی بپردازد، و تلاش می کند تا اسلوب های انشایی بکار رفته در شعر شاعر را با هدف استخراج معانی دومین و دلالتهای بلاغیبشکلی دقیق و کامل مورد بررسی قرار دهد، و تببین کند زهیر تا چه اندازه در شعرش از اسلوب انشاء استفاده کرده. روش مورد استفاده روش توصیفی در بررسی اسلوب ها و شیوه تحلیلی و استقرائی در استخراج معانی بلاغی است.این پایان نامه شامل چهار فصل می باشد: فصل اوّل: بررسی کلیات پژوهش می باشد، فصل دوم: مباحث نظری پژوهش است که به موضوعاتی چون تعریف علم دلالت و بیان اهمیت آن، تعریف انشاء وبیان اقسام آن می پردازد. فصل سوم: به بررسی انواع انشاء طلبی(امر، نهی، استفهام، تمنی، و نداء) و معانی مجازی و بلاغی آنها در دیوان شاعر می پردازد. فصل چهارم: شامل بررسی انوع انشاء غیر طلبی و معانی بلاغی و اصلی آنها در دیوان شاعراست. فصل پنجم خاتمه بحث است که شامل مهمترین نتایج بحث است. از مهمترین نتایجی که این پژوهش بدان دست یافت این بود که زهیر در شعرش توجه ویژه‌ای به اسلوب انشایی داشته و در جاهای گوناگون از اسلوب انشایی و انواع آن استفاده کرده، مثلاً در مقدمات غزلی برای بیان حزن و اندوه خود بر آثار دیار محبوب از استفهام، و یا برای بیان ارشادات و امثال و حکم از امر و نهی، و یا برای تأکید کلام خود از قَسَم که همگی از انواع اسلوب انشایی هستند استفاده کرده است.بدین گونه می بینیم که ساختار جمله های انشایی در شعر زهیر دارای گوناگونی و تنوع است و این تنوع و گوناگونی هر اندازه که باشد در لابه لای خود حاوی عواطف و احساساتی قوی است.

قرآن کریم، بهترین و برترین کتاب اسمانی، با زیباترین،کامل ترین وفصیح ترین کلمات، به امر الهی، با بدرق? هزاران فرشته مقرب درگاهش، بعنوان معجز? جاوید، بر پیامبراکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم)، نازل، وبه قصد هدایت، دراختیار بشر، قرارداده شده است.تحقیق حاضر، به بحث پیرامون بررسی جنبه های بلاغی جملات (امر و نهی)، در جزءهای (9،8،7،6و10) قرآن کریم پرداخته، که در اصطلاح علم معانی به آنها انشاء طلبی اطلاق می شود و با هدف بیان اغراض فرعی فعلهای امر و نهی ادامه پیدامی کند. محدود? این تحقیق از آیه 153 سور? مبارکه «النساء» شروع وتا آیه 92 سوره مبارکه «التّوبه» قریب 496 (امر ونهی) انتخاب و مورد تحقیق قرارگرفته است؛ و مشخص شده است که اسلوب (امر و نهی) در بسیاری از مواقع، از دلالت ظاهری خود خارج، و بنابر اقتضای حال و سیاق کلام، استعمال مجازی پیدا کرده است.

پیشگفتاربا توجّه به جایگاه والا و رفیع علمی و شخصیّتی « سیّد مرتضی » درنزد شیعه و سنّی ،وبا توجّه به علم و سواد و تقوا و نسب ایشان که از طرف مادری با ده واسطه به حضرت علی (ع) و از طرف پدری با پنج واسطه بهحضرت موسی بن جعفر ، امام کاظم (ع) می رسد واز طرفی نیز آل بویه ، دایی مادری ایشان محسوب می شد که در قرن چهارم در مقابل ضعف حکومت عبّاسی به قدرت رسیدند و از شاهان روزگار بودند ، سیّد مرتضی در این فرصت ها با بهره مندی از پدر و مادر و استادان خبره در علوم گوناگون از جمله : « شیخ مفید » : در عـلم کـلام و فـنّ مـناظـره ، « عـبد الرحـیم بن نباته » : در عـلـوم ادبی و فـنّ خـطابه و سـخـنـوری ؛« مرزبانی » در شعر و ادبیّات ؛ « ابو الحسن علی بن حبش کاتب » : در علم حدیث ؛ و ... توانست در تمام زمینه های علمی ، به مدارج بالا دست یابد و نهضت فرهنگی عظیمی را در احقاق حقوق مسلمانان و گسترش تشیّع ، پایه ریزی کند و در کنار مسئولیّت های اجتماعی و سیاسی اش که به او واگذار شده بود ، از جمله : نقابت سادات و إمارت مظالم ، مجالس درسی را تشکیل دهد و کتب متعددّی را در زمینه های : ادبی ، کلامی ، فقهی ، اصولی و تفسیری ، تألیف نماید و مردم ، ایشان را با القاب بسیار محـتـرمی از جمله : ذو الـثـمانـیـن ؛ ذو المجـدیـن ؛ شـریـف ؛ عـلـم الهـدی و مجـدّد الإسـلام می خواندند . از مـیان ده ها کـتـاب تـفـسیـری ایشان ؛ کتاب « غرر الفواید و درر القلائد » ایـشـان ( معروف به : أمالی سیّد مرتضی ) که شامل 80 مجلس درس تفسیری ایشان بوده ( تفسیر آیات و روایات ) و توسّط شاگردانش املاء شده و سپس توسّط استاد تنظیم شده است ؛ از جمله کتبی است که کمتر به عنوان یک کتاب تفسیری به آن اشاره شـده و شایـد به این علت باشد که اکــثر دانشمنـدان وی را در زمینه ی کــتب فـقـهی می شناسند ونظریات تفسیری ایشان به سبک و اسلوب غیر جامع استو تمام آیات قرآن را شامل نمی شود و به ترتیب سور نگاشته نشده .البته : سیّد در میان آثار تفسیری خود در عین اینکه به صورت پراکنده به تفسیر پرداخته ولی آیات قرآن را با چنان مهارتی به یکدیگر ارتباط می دهد که این آیات، مثل زنجیری به یکدیگر متّصل گردیده اند و این نشان از تسلّط و احاطه ی کامل او به آیات قرآن است .و به دلیل تبحُّری که درعلم لغت و ادبیات عرب دارد و احادیث صحیح را به خوبی می داند ،می تواند برای تمام سخنان خود شاهد مثال آورد و با آنها برای مخاطب ،زمینه سازی کند . و در برخی موارد به تفاسیر قبل از خودش نیز نظر داشته است .ازجمله : معانی القرآن فرّاء .( م 207 ) و غریب القرآن ابن قتیبه ( م 206 ) و معانی القرآن و إعرابه از زجّاج ( م 311 ) و جامع البیان عن تأویل آی القرآن از طبری ( م 310 ) ولی به آن هـا إکـتفاء نکـرده و گـامی جـدید در تحلیل آیات و روایات برگـزیـده است ، کـه بی سابقهبوده و هست . تا جایی که در تأیید اغلب نظریات او ، مفسران بعدی نیز نظر و دیدگاه او را در تفاسیرشان ذکر کرده اند : از جمله : التبیان فی تفسیر القرآن از شیخ طوسی ( م 460 ) و مجمع البیان فی تفسیر القرآن از طبرسی ( م 548 ) و روحُ الجِنان و روح الجَنان از ابوالفتوح رازی ( م حدود 550 ) و تفسیر الکبیر فخر رازی ( م 606 ) و تفسیر المیزان علامه طباطبایی و تفسیر نمونه و .....در این رساله ، مباحث تفسیری آیات قرآن در کتاب أمالی تحت عنوان ( تأویل الآیه ) و دریک مورد ، تحت عنوان ( مسأله)از جهت اسلوب هاو فنون بیانی و بلاغی ، بررسی شده، [ از مجموع 80 مجلس درس سید ، تنها70 مجلس تحت عنوان « تأویل الآیه » می باشد که به 66 مجلس آن که دارای مباحث بلاغی است، پرداخته شده ، البته حدود 10 مجلس از جمله [ مجالس 10/ 11/ 12/ 13/ 17/ 18 / 19 / 20 / 21 / 32 ] بطور کامل به تأویل خبر اختصاص دارد و در میان حدود 20 مجلس از جمله [ مجالس 1/ 3 / 4 / 5/6/8/15 / 25 / 27 / 30 / 31 / 34 / 37 / 48 / 49 / 53/ 64/ 65 / 68 / 79 ] مبحثی تحت عنوان تاویل خبر ذکر شده کهتحقیق آن از حیطه ی کار نگارنده خارج بود]لازم به ذکر است ، با توجه به اینکه متن کتاب امالی سید مرتضی موسوم به ( غررالفواید و دررالقلائد ) به زبان عربی است و تاکنون ترجمه ی آن به چاپ نرسیده ، ابتدا متن عربی این مجالس به فارسی ترجمه شده و در این زمینه به برخی از پایان نامه ها ی مربوط به ترجمه مباحث تفسیری سید مرتضی در دانشگاه های مختلف مراجعه شده است . و در ترجمه مباحث تفسیری هرکجا ، عنوان و کلمه یا جمله ای به مطالب سید مرتضی جهت توضیح ، اضافه شده ، داخل کروشهقرار گرفته است . و در مواردی که سید در تفسیر آیه ای ، به ذکر قسمتی از آیه پرداخته و فهم معنای قسمت مزبور ، نیازمند آگاهی از تمامی آیه بوده ، تمامی آیه در صدر کلام عنوان شده است . مباحث بلاغی در کتاب أمالی تحت سه محور: علم بیان ومعانی و بدیع بررسی شده ، و سید گاهی به نام این اسالیب به طور مستقیم و گاه به صورت [غیر مستقیم : یعنی تنها شرح داده و نام اسلوب را نیاورده ] اشاره کرده که جهت سهولت فهم مخاطب و روشن شدن بیشتر آن اسلوب و تأیید وجه بیان شده توسّط سیّد ، با مراجعه به کتب تفسیر ادبی قرآن ، این اسالیب شنایایی شده و در پایان هر مجلس تحت عنوان « تحقیق » اشاره شده است که در برخی موارد به جهت وضوح متن عربی آنها و جلوگیری از طولانی شدن کلام ، از ترجمه ی آنها خود داری شده است.و به جهت اینکه آشنایی قبلی با اسالیب به کار رفته در کتاب أمالی لازم بود ، ابتدا در فصل دوم ، یک یک این اسالیب بیانی با مثال های قرآنی [ غیر از کتاب أمالی ]تعریف شده .در ضـمـن ، متـن عـربی آیـات قـرآن در ایـن رسـالـه از خـط بـه کـار رفـتـه درنـرم افـزار «جامع التفاسیر قرآن» گرفته شده و شاید نوع خط با خط معمول قرآن در برخی کلمات تفاوت داشته باشد ، همچنین در ترجمه آیات ، از ترجمه ی فارسی و روان و دقیقآقای مکارم شیرازی استفاده شده. و درذیل بیان مجالس تفسیری سید مرتضی اگر نام شخصی داخل گیومه ، برده شده ، در قسمت آخر پایان نامه شرح حال مختصری از او تحت عنوان « فهرست اعلام »آمده است. وخلاصه ی تمامی اسالیب بیانی نام برده شده در این رساله به صورت یک جدول در فصل آخر بیان شده است . همانطور که می دانیم ، قرآن کریم ، سراسر اعجاز است و این اعجاز بیشتر در زمینه ی فصاحت ( در محتوا) و بلاغت ( در الفاظ) آیات آن می باشد. و از همان سال های آغازین نزول آن ، حضرت علی (ع)در میان مباحث تفسیری خود ، به جنبه های بلاغی آیات اشاره کرده اند همانطور که در کتاب نفیس خود « نهج البلاغه » دریای فصاحت و بلاغت ایشان به چشم می خورد .پیرو سخنان ایشان ، افرادی همچون جاحظ ، ابن قتیبه ؛ إبن معتز ، مبرّد ؛ عبد القاهر جرجانی ؛ إبن أبی الأصبع ؛ سکاکی ؛ خطیب قزوینی ؛ ابو عبیده ؛ سیّد مرتضی و ...با تألیف کتب بلاغی خود این علم را مخصوصاً در زمینه ی اعجاز آیات قرآن پرورش دادند .و از جمله دلایلی که سیّد به این عـلم روی آورد ، این بود که : ازمتکلمان شـیـعـه به شمار می رفت و به ناچار ؛ باید معانی و تفاسیر مختلف کلام و آیات را می دانست تا بتواند آنها را از معانی ظاهری اش که با اصول اعتقادی او به ظاهر ناسازگار می آمد ؛ درک کند و آن را از معنای ظاهری ودر بعضی مواضع ، معنای حقیقی ، به معانی مجازی برگرداند ، تا مردم گرفتار دام شبهه نگردند و در مراتب بالاتر بگوییم که : مرتکب شرک خفی نشوند . زیرا اسلوب و روش قرآن منحصر به خود آن است و نظیری ندارد و باید آن را از زبان اهل بیت شناخت و إلّا ( نعوذ بالله ) به گمراهی خواهیم رفتو بر گمراهیمان افزوده خواهد شد ، همچون مردابی که هر لحظه ما را در ظلمت بیشتر فرو می برد و مصداق آیات زیر خواهیم شد :«وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَهٌ لِلْمُوْمِنینَ وَ لا یَزیدُ الظَّالِمینَ إِلاَّ خَساراً »(إسراء : 82 ): یعنی : و از قرآن، آنچه شفا و رحمت است براى مومنان، نازل مى‏کنیم و ستمگران را جز خسران (و زیان) نمى‏افزاید.و« هُوَ الَّذی جَعَلَکُمْ خَلائِفَ فِی الْأَرْضِ فَمَنْ کَفَرَ فَعَلَیْهِ کُفْرُهُ وَ لا یَزیدُ الْکافِرینَ کُفْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِلاَّ مَقْتاً وَ لا یَزیدُ الْکافِرینَ کُفْرُهُمْ إِلاَّ خَساراً » (فاطر : 39 )یعنی : اوست که شما را جانشینانى در زمین قرار داد هر کس کافر شود، کفر او به زیان خودش خواهد بود، و کافران را کفرشان جز خشم و غضب در نزد پروردگار چیزى نمى‏افزاید، و (نیز) کفرشان جز زیان و خسران چیزى بر آنها اضافه نمى‏کند.و« وَ لَقَدْ صَرَّفْنا فی‏ هذَا الْقُرْآنِ لِیَذَّکَّرُوا وَ ما یَزیدُهُمْ إِلاَّ نُفُوراً »( الإسراء : 41) یعنی : ما در این قرآن، انواع بیانات موثر را آوردیم تا متذکر شوند! ولى (گروهى از کوردلان،) جز بر نفرتشان نمى‏افزاید.و برعکس اگر به آیات آن ( ثقل اکبر ) ایمان آورده و از راه درست با استمداد از ثقل اصغر ( اهل بیت ) بنابر سفارش پیغمبر اکرم در حدیث ثقلین ؛ که قرآن و اهل بیت از یکدیگر جدا نخواهند شد و استمداد از هر دو این ها ما را به سعادت دنیا و آخرت خواهد رسانید ، عمل صالح کنیم ،به ایمانمان روز به روز افزوده خواهد شد و قرآن مانند موجود صاحب روح و زنده به ما کمک می کند تا به اُفق های بلند معنا پرواز کنیم و مصداق آیات زیر باشیم :« فَأَمَّا الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَیُوَفِّیهِمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ أَمَّا الَّذینَ اسْتَنْکَفُوا وَ اسْتَکْبَرُوا فَیُعَذِّبُهُمْ عَذاباً أَلیماً وَ لا یَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِیًّا وَ لا نَصیراً »( نساء : 173 یعنی : امّا آنها که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند، پاداششان را بطور کامل خواهد داد و از فضل و بخشش خود، بر آنها خواهد افزود. و آنها را که ابا کردند و تکبّر ورزیدند، مجازات دردناکى خواهد کرد و براى خود، غیر از خدا، سرپرست و یاورى نخواهند یافت.) و« وَ یَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ یَبْکُونَ وَ یَزیدُهُمْ خُشُوعاً »(إسراء : 109 ) یعنی:آنها (بى‏اختیار) به زمین مى‏افتند و گریه مى‏کنند و(تلاوت این آیات، همواره) بر خشوعشان مى‏افزاید. « لِیَجْزِیَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ ما عَمِلُوا وَ یَزیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ یَرْزُقُ مَنْ یَشاءُ بِغَیْرِ حِسابٍ » ( نور : 38 )یعنی : (آنها به سراغ این کارها مى‏روند) تا خداوند آنان را به بهترین اعمالى که انجام داده‏اند پاداش دهد، و از فضل خود بر پاداششان بیفزاید و خداوند به هر کس بخواهد بى حساب روزى مى‏دهد (و از مواهب بى‏انتهاى خویش بهره‏مند مى‏سازد).« لِیُوَفِّیَهُمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزیدَهُمْ مِنْ فَضْلِهِ إِنَّهُ غَفُورٌ شَکُورٌ » (فاطر : 30 )یعنی : (آنها این اعمال صالح را انجام مى‏دهند) تا خداوند اجر و پاداش کامل به آنها دهد و از فضلش بر آنها بیفزاید که او آمرزنده و شکرگزار است! «وَیَسْتَجیبُ الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ یَزیدُهُمْ مِنْ فَضْلِهِ وَ الْکافِرُونَ لَهُمْ عَذابٌ شَدیدٌ» (شورى : 26 )یعنی : و درخواست کسانى را که ایمان آورده و کارهاى نیک انجام داده‏اند مى‏پذیرد و از فضل خود بر آنها مى‏افزاید امّا براى کافران عذاب شدیدى است! « وَ یَزیدُ اللَّهُ الَّذینَ اهْتَدَوْا هُدىً وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ مَرَدًّا »(مریم : 76) یعنی : (امّا) کسانى که در راه هدایت گام نهادند، خداوند بر هدایتشان مى‏افزاید و آثار شایسته‏اى که (از انسان) باقى مى‏ماند، ثوابش در پیشگاه پروردگارت بهتر، و عاقبتش خوبتر است! زمخشری در مقدمه ی تفسیرش به این نکته اشاره نمود که : بدون احاطه بر دو دانش « معانی » و « بیان » نمی توان به تفسیر قرآن پرداخت و ژرفای معانی آن را شناخت .(منبع :زمخشری ، الکشاف ، زمخشری ، جار الله محمود بن عمر ، « الکشاف عن حقایق التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل»، ج1 ، ص 16 )و از آنجا که خداوند متعال با نزول این معجزه عظیم ، سخت ترین دشمنان و سخنور ترین امیران بلاغت و بیان را در برابر خویش ، به خموشی کشانده ، چندان که از وضوح این عجز و ناتوانی ، نه تنها به هماوردی آن ، بر نخاسته اند ، که حتّی چـنین انـدیـشه ای را در سـر نـپـروریـده اند ، ازطـرفی هـم امکـان نـدارد ، کـسی که ابـزار فـهـم بلاغی نـظم قـرآن ( علم فصاحت و بلاغت ) را ندارد ، بتواند پی به اعجاز آن ببرد .و من الله التوفیق سوده ترقـّی

چکیدهبررسی سبک شناختی در سوره ی انعامبه کوششسمانه قلاوندسبک شناسی یکی از شاخه های نقد ادبی است که از دانش زبانشناسی و بلاغت درتحلیل متن بهره می جوید و در بررسی نقدی و ادبی اثر برسه عنصر اصلی متن، نویسنده و مخاطب تکیه می کند. با توجه به اینکه سوره های قرآنی از فنی ترین متن های ادبی هستند، بهترین متن ها برای بررسی سبک شناختی هستند و سوره ی انعام به دلیل اینکه یک تابلوی زیبا از تصویرپردازی و انتخاب واژگان مناسب با بافت متن هست موضوع این پژوهش قرار گرفت. روش پژوهش هم روش تحلیلی توصیفی انتخاب شد.پژوهش حاضر پس از مقدمه به بررسی مبانی نظری سبک شناسی(الأسلوبیه) پرداخته و در آن از تاریخچه مطالعات سبک شناسی، تعریف سبک شناسی و ارتباط آن با بلاغت و نقد ادبی و علم زبانشناسی و روش های مشهور تحلیل سبک شناختی سخن به میان آورده است. در فصل سوم و چهارم به بررسی سبک شناسی سوره ی انعام پرداخته شده است. در این دو فصل از پیوندهای دلالی میان واژگان و عبارات که شامل چند معنایی و تقابل بین واژگان و بافت متن هست سخن رانده شده است. و نیز به بررسی سبک شناسی بلاغی در سوره پرداخته شده است که در آن از ظواهر سبک شناختی، سبک شناختی تصویر و بدیع و در پایان هم از هماهنگی فنی و موضوعی در سوره سخن گفته شده است.این سوره تابلویی زیبا از هنرنمایی زبانی و تصویری در کلام قرآنی است، این هنرنمایی فنی و زبانی در خدمت هدف دینی سوره بیان اصول سه گانه ی عقیده،توحید، نبوت و معاد قرار گرفته است. تکرار اولین ویژگیسبک شناختی در سوره است که به عنوان ابزاری برای تأکید توحید و یگانگی خداوند و دعوت مخاطب به سوی راه رستگاری به کار برده شده است. دومین ویژگی سبک‌شناختی تقابل و تضاد در سوره است که در قالب تضاد واژگان و تصویرهای ادبی در سوره نمودار می شود و سومین ویژگی هم کاربرد تصویرهای تشبیهی در سوره است که بیشتر این تشبیه هابه دلیل هماهنگی با روحیه و فکر مخاطب، ساده و محسوس است. و چهارمین ویژگی بارز سبک شناختی در سوره فواصل قرآنی آهنگین در سوره است که متناسب با وحدت موضوعی و موسیقیایی در سوره تکرار می‌شود.

درباره جوانب مختلف نهج البلاغه، پژوهش های شایسته ای صورت گرفته، ولی در مورد یکی از ابعاد مهم بلاغی آن، یعنی «اسلوب قصر»، تاکنون مقاله ای نگارش نیافته است. این در حالی است که عرب برای بیان اهمیت مضمون جمله ای، از روشهای تاکیدی گوناگونی بهره می گیرد که مهمترین و موکدترین آنها، «اسلوب قصر» است. «قصر» یعنی «تخصیص چیزی به چیزی و نفی ماسوای آن به روشی مخصوص». وجه تاکید قصر، آن است که دو جمله در یک عبارت کوتاه فشرده می شوند. روشهای رایج و مشهور آن نیز شش روش: نفی و «الا»، «ضمیر فصل»، «انما»، «تقدیم»، «بل، لکن ولا» و «ال جنس» است که در نهج البلاغه نیز استعمال شده اند. این مقاله برآن است تا پس از توضیح کوتاهی درباره ویژگی های فنی و زیبایی شناختی اسلوب قصر، حساس ترین دغدغه های فکری امام علی (ع) را در حوزه قدرت، حکومت و سیاست با توجه به این اسلوب، به عنوان قوی ترین شیوه تاکید سخن مورد بررسی قرار دهد. آن حضرت به این شیوه، مضامین مهمی را چون: نگاه ابزاری به قدرت و حکومت برای تحقق عدالت، امنیت و گسترش آگاهی، ویژگی های حکومت حق همچون: حق محوری، بی اعتنایی حاکمان به دنیا و قدرت، صداقت در گفتار و کردار، انتقادپذیری و فروتنی مدیران، آگاهی آنان بر ابعاد دین، انتخاب مشاوران امین، توجه به آسایش و رفاه عمومی و اجتناب از استبداد، ظلم، خدعه و فشار مالیاتی و ... مورد تاکید قرار داده اند.