جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ترجمه ماشینی: با تبدیل شدن تدریجی بانکداری اسلامی به عامل تأثیرگذارتر در غرب، تحلیل مفهوم ربا - که در قرآن تعریفی از آن ارائه نشده است - بسیار دیر شده است. این متن به خوانندگان تفاسیر مختلفی از این مفهوم اقتصادی اسلامی - که عموماً به عنوان "منافع" تلقی می شود، ارائه می دهد. توماس با بررسی موارد زیر چارچوبی برای درک ریبا ارائه می دهد: زبانشناسی تحلیل قضایی کلاسیک زمینه تاریخی اقتصاد مدرن. این کتاب از جمله مشارکت‌های دانشمندان برجسته بین‌المللی، شکافی را در ادبیات موجود پر می‌کند و مورد استقبال دانشگاهیان و متخصصان علاقه‌مند به مطالعات اسلامی، اقتصاد و تاریخ حقوقی قرار خواهد گرفت.

این تحقیق در شش فصل به بررسی فلسفه احکام با تکیه بر آیات قرآن پرداخته است. فصل اول، کلیات: تعریف، پیشینه و اهمیت و روش تحقیق؛ فصل دوم، رابطه فلسفه احکام با تعبّد: ضرورت فلسفه احکام، تعبّد چیست؟ شناخت فلسفه احکام و تعبّد، رابطه «حسن و قبح» و «باید و هست» با فلسفه احکام؛ فصل سوم، فلسفه عبادات: فلسفه طهارت، فلسفه نماز، فلسفه روزه، فلسفه زکات، فلسفه حج، فلسفه جهاد، فلسفه امر به معروف و نهی از منکر؛ فصل چهارم، فلسفه احکام فرد و خانواده: فلسفه ازدواج، فلسفه حجاب، فلسفه حرمت نگاه به نامحرم، فلسفه حرمت نقض یمین، فلسفه حرمت کسب از طریق قسم دروغ، فلسفه خوردنی ها و آشامیدنی ها؛ فصل پنجم، فلسفه احکام اقتصادی: فلسفه حرمت ربا، فلسفه نوشتن دین، فلسفه حرمت قمار؛ فصل ششم، فلسفه احکام اجتماعی و حقوقی: فلسفه قصاص، فلسفه عفو جانی، فلسفه قسم شاهدان و ردّ آن در صورت قسم خوردن ورثه، فلسفه شهادت دو زن به جای یک مرد، فلسفه مجازات سارق.

موضوع این پژوهش و تحقیق بررسی پدیده ربا در قرآن وروایات همراه با پیشینه تاریخی آن است مطالب این پژوهش در دو بخش با 6 فصل و یک مقدمه تنظیم شده است. در فصل اول آن به نحوه پیدایش ربا و رباخواری در جوامع گذشته از قبیل سومر و بابل وآشور، مصر، ایران، هند و یونان و عربستان جاهلی اشاره شده است. مهمترین بحث در این فصل بررسی حقیقت ربای جاهلی با توجه به متون تاریخی و تفسیری است. این بررسی پاسخی است به برخی از نویسندگان مسلمان معاصر که گفته اند اسلام ربای جاهلی را تحریم کرده است. و آن ربای فاحش (اضعافا مضاعفه) بوده است و شامل ربای با بهره کم امروزی نمی شود. و در این بخش به این نتیجه گیری توجه شده است که فرقی بین ربای جاهلی با سایر رباها در جوامع نیست. در فصل دوم به تاریخچه ربا در ادیان و مذاهب از قبیل آئین زرتشت، یهود، مسیحیت، اسلام اشاره شده است. ربا در این ادیان ومذاهب زشت منظر معرفی گردیده است. در فصل سوم به کلیات تحقیق پرداخته شده است ربا از نظر لغوی و اصطلاحی (قرضی و معاملی) مورد بررسی قرارگرفته است و شرایط تحقق ان از دیدگاه فقهای شیعه و اهل سنت بیان گردیده است. مهمترین بحث در این فصل بررسی حرمت ربا در قرض های مصرفی و تولیدی و سرمایه گذاری است و اینکه بعضی خواسته اند حرمت ربا را اختصاص به ربای مصرفی دهند مردود شناخته شده است. در فصل چهارم آیات ربا در قرآن مورد بررسی قرار گرفته است بر تدریجی بودن تحریم ربا تأکید شده است و به نقد نظریه تفسیر المنار پیرامون آیه 130 آل عمران که تحریم ربا را به ربای فاحش اختصاص داده، پرداخته شده است. بیان شده است که تفسیر المنار به همه نقل های تاریخی و تفسیری پیرامون ربای اضعافا مضاعفه توجه نکرده است. توجه به ربای جاهلی که در فصل اول آورده شده است حقیقت را روشن می نماید. در فصل پنجم به بررسی ربا در سنت و روایات اشاره شده. در روایات رباخواری از گناهان کبیره حتی بدتر از عمل منافی عفت به شمار آمده است و این نشان از پلیدی این پدیده از دیدگاه اسلام است و روایات تأیید و تأکید کرده اند تحریم ربای قرآن را به صورت مطلق و عام. در فصل ششم به فلسفه های تحریم ربا پرداخته شده است به عنوان مقدمه به این سؤال پاسخ داده شده است که آیا می توانیم به فلسفه های احکام دینی دسترسی پیدا نمائیم. بعد از پاسخ مثبت بیان شده است که رباخواری اکل مال به باطل است، ربا بازدارنده از تلاشهای مثبت اقتصادی است، رباخواری باعث فاصله طبقاتی و کمرنگ شدن عواطف بین جوامع انسانی می گردد، همچنین رباخواری مصداق آشکار ظلم و بی عدالتی است در بخش پایانی فصل به دیدگاه بعضی از دانشمندان اهل سنت و شیعه پیرامون علت تحریم ربای معاملی اشاره شده است و نظرات اهل سنت از جمله ابن قیم و رشید رضا درباره علت تحریم ربای معاملی که از باب سد ذرایع دانسته اند مورد نقد قرار گرفته است.

تشبیه یکی از پربسامدترین اسلوب­های ادبی قرآن به شمار می­رود که عمدتاً برای بیان مفاهیم انتزاعی بکار گرفته شده است؛ از آنجا که این اسلوب، مورد اهتمام بسیاری از لغویان و بلاغیان بوده است؛ در این جستار تلاش می ­شود تا ابتدا رویکرد قدما پیرامون این پدیده و نگاه ناقدان معاصر به این رویکرد، مورد بررسی قرار گیرد و برآنیم تا ضمن بررسی و نقد نگاه قدما به تشبیه، رویکردی ارائه دهیم تا در تحلیل تشبیه در کنار توجه به تناسب و تطابق بیرونی و حسی بین طرفین تشبیه، به بافت کلام و تناسب روانشناختی بین آنها نیز توجه شود. چرا که معتقدیم هر واژه و هر جمله در کنار معنای لغوی خود، دارای ظرفیت عاطفی و هیجانی ویژه ­ای است که از نظامی وراء نظام زبان بر این نظام تحمیل شده که صفوی از این نظام با عنوان نظام شناختی یاد می ­کند و آزگود (osgood) آن را معنای تلویحی (connotative meaning) می­ نامد که متأثر از بازخوردها و نگرش­ ها است. با بررسی این رویکرد در سورۀ بقره دریافتیم که گفتمان قرآن در بافت­های گوناگون و با توجه به نوع مخاطب متفاوت است و تصاویر و واژگانی که برای این موارد انتخاب شده ­اند، ظرفیت­های عاطفی و هیجانی بالایی دارند. یافته ­های پژوهش ضمن تأیید رویکرد ارائه شده، نشان می­ دهد که در تبیین تشبیهات قرآنی نباید نگاه جزئی و بریده از متن به آن­ها داشت بلکه باید آن­ها را به بافت متن ارتباط داد و به ایفای نقش و کارکردشان در ضمن ساختار عام یا تصویر کلی پرداخت.

نصر حامد ابوزید متفکر معاصر مصری با روشی جدید و از نگاهی نو قرآن را مورد بررسی و تفسیر قرار می دهد. در این مقاله نوع نگاه ابوزید به عدالت در قرآن بررسی و تحلیل می گردد. ابوزید پیش از آنکه به آیات قسط و عدل قرآن بپردازد سعی در پاسخگویی به اتهامات وارده بر اسلام و قرآن دارد و ضمن توجه به ارتباط فطرت الهی انسان و عدالت چالشهای امروز جهان اسلام مثل نوع نگاه و ارتباط با اقلیتهای دینی و غیرمسلمانان مساله ارتداد جنگ و جهاد در اسلام و توصیه به کشتن کفار جزیه و موضوع حقوق زنان و تعدد زوجات در اسلام را مطرح می سازد و تلاش می کند با پاسخگویی به این شبهات و اتهامات باستناد به آیات قرآن عدالت را در قرآن نشان دهد او همچنین عدالت اقتصادی در قرآن را با توجه به دو موضوع مهم ربا و زکات مورد تحلیل قرار داده است.

پیش از ظهور اسلام، شیوه­ های اقتصادی شبه جزیره عربستان منطبق با سنت‌های اجتماعی رایج در این سرزمین بود و بر مبنای اشرافیت طلبی، نابرابری و استثمار فقرا قرار داشت. ظهور اسلام در شبه جزیره، ارزش‌های جدیدی را در عرصه اقتصاد ارائه کرد که در موارد بسیاری با سنت‌های پیشین متفاوت بود. این ارزش‌ها، بر مبنای عدالت اقتصادی پایه ریزی شد و مهم‌ترین اصول آن عبارت بود از: انفاق، اعطای صدقه و دادن ارث به زنان. قوانین اقتصادی اسلام با واکنش‌هایی منفی از سوی مسلمانان سنت مدار یعنی کسانی که متمایل به سنت‌های اجتماعی اعراب در بعد اقتصادی بودند، مواجه شد، اما با مجاهدت آرمان گرایان یعنی افرادی که برای اجرای ارزش‌های دینی تلاش می‌کردند، فرامین خداوند و حمایت پیامبر (ص) از قوانین اقتصادی، آموزه ­های اقتصادی دین در عصر نبوی اجرایی شد. در این مقاله تلاش می‌شود علل واکنش مسلمانان سنت مدار نسبت به قوانین اقتصادی اسلام در عصر نبوی بررسی گردد

در این مقاله قابلیت رقابت پذیری بانکهای غیر ربوی با بانکهای رایج ربوی با روش تحلیل نظری مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای بررسی شده است. در ابتدا یک الگوی ریاضی طراحی و نرخهای بازدهی دو بانک رایج و غیر ربوی مقایسه شد. با توجه به اینکه دو نرخ بازدهی، میزان ریسک و درجه نقدینگی متفاوتی داشتند، ضمن تشریح این مطلب، به نحوه تاثیر آنها بر نرخ بازدهی پرداخته و به تدریج محدودیتهای الگو برداشته شد. در نهایت ضمن بررسی الگو در محیط باز اقتصادی، این دو نرخ با یکدیگر مقایسه شد.نتایج نشان داد متفاوت بودن تمایل مردم دو کشور در نگهداری پول نقد و همچنین تفاوت حجم پول در دو کشور، تاثیر در نرخ بازدهی بانکهای رایج و غیر ربوی ندارد. در حالی که نگهداری ذخایر قانونی به میزان کمتر از صد درصد، باعث افزایش نرخ بازدهی هر دو بانک می شود. بانک غیر ربوی در مجموع با ریسکهای بالقوه بیشتری نسبت به بانک رایج روبه رو است. همچنین نقدینگی دارایی های بانک غیر ربوی کمتر از بانک رایج می باشد. از طرف دیگر به خاطر وجود سفته بازی در اقتصاد ربوی و دور شدن منابع جامعه از فعالیت های تولیدی، مقدار کمی از پول جامعه تبدیل به سرمایه کسب و کار می شود.همچنین اقتصاد مشارکتی، شاهد فشارهای تورمی نخواهد بود و از این رو تغییر نرخهای ارز به بانک غیر ربوی ضرر نمی زند و رقابت پذیری آن را در عرصه جهانی نمی کاهد. بنابراین بانک غیر ربوی از لحاظ نظری مشکلی برای گسترش و رقابت در عرصه جهانی ندارد و در صورت استفاده از روشهای جدید حسابداری برای افزایش نقدینگی دارایی های خود و توجه جدی به مدیریت ریسک، می تواند در مقایسه با بانک رایج، یک نرخ بازدهی رقابتی را ارایه نماید.