جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تا اواسط قرون وسطا، در مسیحیت سخن از صفات خداوند نبوده و تنها بحث از اسمای الهی مطرح بوده است. در حالیکه بحث از صفات خداوند قرنها قبل در میان مسلمانان رواج داشته است. شیعه معتقد است که بحث از صفات و کیفیت انتساب آنها به خداوند از همان ابتدا در سخنان ائمه علیهم السلام مطرح بوده است. امام علی علیه السلام در خطبه اول نهج البلاغه به تفصیل به صفات الهی می پردازد. گفته می شود کلمه صفات و بحث از آن با ترجمه لاتین کتاب "دلاله الحائرین" از اسلام وارد فلسفه مسیحی قرون وسطی شد و سپس به فلسفه نوین راه یافت. تقسیم بندی صفات الهی در میان کلام مسیحیت و اسلام متفاوت است. برخی از صفات در هر دو آمده و معنای مشترکی نیز دارد. اما برخی دیگر از صفات تنها در یکی آمده ویا به حسب ظاهر و لفظ بین آن دو اختلاف است. از جمله صفات مشترک "علم مطلق الهی" است و به نظر می رسد تنها نکته اختلافی بین ایندو در باب صفات و اسماء خداوند این است که مسیحیت صفت "ابوت" را به خداوند نسبت می دهد و یکی از اسامی خداوند که بسیار پرکاربرد است "پدر" می باشد ،گاهی به معنای پدر همه مسیحیان و گاهی صرفاً پدر عیسی علیه السلام. این معنا از صفت برای خداوند با نظام اعتقادی اسلام سازگار نیست. در مسیحیت، خدا واحد و بسیط و منحصر به فرد و بی نظیر و نامحدود و کامل است و تصور دو وجود نامحدود یا بیشتر خلاف عقل و منطق است ولی وحدانیت الهی با تثلیث او تضادی ندارد .زیرا وحدانیت مانند یک عدد واحد بسیط نیست، در وحدانیت خدا، در عین اینکه معتقد به یکی بودن او هستند، وجود اقانیم ثلاثه در خدای واحد را قبول دارند.اعتقاد آنها براین است که در ذات الهی در عین وحدت تثلیث وجود دارد . امام رضا علیه السلام در خطبه ای مفصل و جامع که در کتاب توحید صدوق آمده است بحث معرفت و توحید ذات باری تعالی را مطرح نموده و فرموده اند: "مرحله اول در عبادت خداوند، شناخت اوست. قوام و اساس توحید این است که صفات زائد بر ذات را از ذات خداوند منتفی بدانیم .

رابطه ذات و صفات الهي، يكي از مهمترين مباحث كلامي، فلسفي و عرفاني است كه درباره آن، نظريات گوناگوني ارائه شده است. ابنميثم، متكلم، فيلسوف و عارف شاخص قرن هفتم، در بين نظريات ارائهشده، نظريه عينيت صفات با ذات را پذيرفته است، اما در تبيين فلسفه توصيف خداوند و وجود صفات او، اعتباري بودن اوصاف الهي را مطرح ميكند كه به نظر ميرسد نه تنها با نظريه عينيت، تناقضي ندارد، بلكه تبيين دقيقي از همان نظريه است. ابنميثم، با الهام از بيان اميرالمؤمنينj درباره نفي صفات، توصيف خداوند با اين اوصاف اعتباري را از مراتب آغازين معرفت حق ميشمارد و كمال اخلاص در معرفت را كه غايت سير عارف است، در نفي صفات از خداوند و لحاظ ذات او بدون در نظر گرفتن چيز ديگر، ميداند.

موضوع مقاله حاضر تحلیل و بررسی رابطه ذات و صفات حق تعالی است. در این نوشتار، فرضیه عینیت مصداقی صفات و ذات حق تعالی به ثبوت میرسد و فرضیه های رقیب یعنی فرضیه های سلبی، نیابت، حال و زیادت صفات بر ذات، ابطال می شوند. هدف اصلی طرح مساله، نقد نظریات در بحث رابطه ذات و صفات باری تعالی و تبیین نظریه توحید صفاتی است. روش انجام تحقیق، توصیفی، تحلیلی و انتقادی است. مهم ترین نتایجی که این مقاله به آنها دست یافته است، عبارت اند از بطلان نظریه سلبی صفات، بطلان نظریه نیابت (تعطیل و نفی)، بطلان نظریه حال، بطلان نظریه زیادت صفات برذات، تبیین نظریه عینیت مصداقی صفات و ذات و تبیین نظریه توحید صفاتی که بر نظریه عینیت مصداقی صفات و ذات، منطبق است.