جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با وفات ابوطالب و خديجه، ديگر مكه حريم مطمئنى براى پيامبر (ص) و پيروانش نبود. از اين رو، رسول خدا (ص) براى تداوم رسالت الهى اش و به منظور رهانيدنِ ياران خود از آزار كافران، در پىِ آن بود كه به پايگاه و پناهى استوار دست يابد. موسم حج، كه مشركان نيز آن را محترم مى شمردند، فرارسيد و اين خود فرصتى مناسب بود تا پيامبر (ص) براى شناساندن «اسلام» به قبايل عرب همت گمارد. «عقبه منى»، گردنه اى سخت گذر در بيرون از مكه، در اين موسم، از سال يازدهم تا سيزدهم بعثت، شاهد صحنه هايى از پرشورترين ابراز احساسات اوسيان و خزرجيانى است كه بيزار از ستيز و عداوت و شيفته پيوندى برادرانه بودند. همانان به جان پذيراى راهبرى محمد (ص) و آيين او شدند. در جدال ميان يثربيان بت پرست و يهوديان يثرب، همواره يهوديان تهديد مى كردند كه به زودى، با ظهور پيامبرى تازه مردمان يثرب را نابود و بت پرستى شان را واژگون خواهند كرد و اين تهديد، خود زمينه ساز بود تا اهل يثرب در ياورى اين آيين مبين پيشى گيرند و به دريافت نشانِ پرافتخار «انصار» مفتخر شوند. اين گزارش، توصيفى است از «اسلام انصار» كه خود بى گمان سرفصلى مهم در تاريخ اسلام است و در آن پيمان، «عقبه اول»، زمينه ها و پيامدهاى آن، به عنوان نخستين آشنايىِ جمعىِ يثربيان با اسلام و مقطعى مهم از پديده تاريخىِ مورد بحث، بررسى خواهد شد.

تبیین نادرست صلح ها و جنگ هایی که در تاریخ زندگانی پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله رخ داده، این شبهه را به وجود آورده که اسلام «دین شمشیر» است. این در حالی است که اکنون تکفیری های به ظاهر مسلمان نیز با رفتارهای غیرانسانی خود پدیده «اسلام هراسی» را رشد داده اند. بر این اساس، در این نوشتار، به روش تاریخی (توصیفی تحلیلی)، سخن بر سر بازشناسی صلح و جنگ در سیره پیامبر اعظم در جایگاه اسوه حسنه است. در سیره پیامبر (ص) دعوت به خدای یگانه اصالت داشت؛ البته حضرت در این دعوت، تا جای ممکن از جنگ دوری می کرد. در صلح حدیبیه، بیعت رضوان که نشانه ای از استحکام مسلمانان بود، به تحکیم صلح منجر شد. در این صلح، پیامبر صلی الله علیه و آله با نرمش قهرمانانه به امنیت دست یافت، و توانست دعوت خود را جهانی کند. جنگ در سیره پیامبر صلی الله علیه و آله، یا در دفاع از کیان اسلام بود و یا در رفعِ موانع دعوت به اسلام؛ از این رو، امری مقدس به شمار می آمد که توأم با رحمت و مهرورزی بود.

مدينه نخستين پايتخت جهان اسلام يكی از شناخته شده ترين شهرهای جهان اسلام است. جغرافيای زيستی مدينه تابع عوامل گوناگون تاريخی اعم از اقتصادی و سياسی است. تصور رايج از مدينه اين است كه شهری به نام يثرب وجود داشته كه پيامبر نام آن را به مدينه تغيير داد و اين شهر طی سده ها به حيات خود ادامه داد و در دوره معاصر نيز همچون ديگر شهرها گسترش يافت. اين در حالی است كه امروزه از يك سو برخی سكونتگاه های پيشين اين منطقه همچنان خالی از سكنه است و از سوی ديگر ساخت و سازهايی در مناطقی كه پيش از اين مسكونی نبودند صورت گرفته است. اين مقاله در صدد پاسخ به اين پرسش است كه جغرافيای زيستی اين منطقه در دوره های يثرب كهن، پيش از اسلام، صدر اسلام، سده های ميانی، دوره جديد و دوره معاصر چه تحولات بنيادينی به خود ديده است.