جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تحلیل مفاهیم واژگان و اصطلاحات کلیدی قرآن مستلزم، یک رویکرد پویا، نظامند و هدفمند است ، این واژگان و اصطلاحات که شبکه‌ای از مفاهیم مرتبط با هم و متکی بر یکدیگر را تشکیل می دهند در چارچوب نظام کلی قرآن قابل فهم و توضیح است. روش معناشناسی ایزوتسو بعنوان روشی نظامندو متناسب با مطالعات قرآنی می تواند ما را به درک دقیقی از معانی واژگان و اصطلاحات کلیدی قرآن برساند. در این روش واژگان و اصطلاحات در ارتباط با مفاهیم دیگر و مبتنی بر رابطه جانشینی و هم نشینی معنا یابی می شود. هم چنین با این روش می توان انسجام آیات و سوره ها وارتباط آنها را با هم بررسی کرد و به معنی و درک جدید و دقیقی از مفاهیم قرآنی نائل شد. یکی از واژگان مهم وکلیدی قرآن کریم واژه «توکّل» است که خود مستقیما ۴۴ بار در آن به کار رفته است.توکل در زندگی انسان اهمیت زیادی دارد و یکی از موثرترین راهها برای مقابله با ناامیدی و عواقب زیان بار آن است و در روایات مختلف نیز مورد تاکید قرار گرفته است. به همین دلیل از گذشته تاکنون پژوهش های متفاوتی در رابطه با معنایابی توکل صورت گرفته است که غالبا بر اساس مطالعات و روش های سنتی (بدون روش) بوده که معمولا در آنها تفاسیر و دیدگاه های شخصی دخیل بوده اند و درک دقیقی ازآن بدست نیامده است. این پژوهش در نظر دارد با روش توصیفی-تحلیلی و استفاده از معنا شناسی ایزوتسو که معنا را در بطن نظام فکری ودر چارچوب کلی قرآن بررسی میکند نه به صورت مجزا و مستقل، این واژه را معنایابی کند. از آنجا که در این روش بررسی واژه مبتنی بر متن و در ارتباط با واژگان هم جوار و هم نشین و متقابل انجام می شود می توان با به حداقل رساندن دیدگاه های شخصی متن را در مورد معنای این واژه به سخن آورد و دیدگاه قرآن کریم را در رابطه با این مفهوم کلیدی به طوردقیق روشن نمود. نتایج حاصله از معنایابی این واژه با استفاده از این روش حاکی از این است که:۱- توکل در قرآن به معنای اظهار عجز ونیاز به خداوند واعتماد بر او و سپردن کار ها به خداوند بعد از تلاش واستفاده از ابزار دنیایی بر اساس قوانین حاکم بر هستی است. بر اساس این روش درقرآن مفاهیم دیگری همچون تفویض،رضا،تسلیم،استعاذه به عنوان واژگان مترداف توکل هستندکه سه مورد اول ازآن بالاترند اما استعاذه نوعی توکل می باشد. و مفاهیم شرک،غرور،کفر،تحیر به عنوان واژگان متضاد وایمان ، عبادت ، ربوبیت ، ولایت، صبر به عنوان عوامل توکل و کفایت خداوند،پیروزی،وکالت ویژه خداوند،جلب محبت پروردگار،عدم تسلط شیطان،صبر و واگذاری دشمان به خدا،تقویت روحیه،رستگاری در آخرت،انابه واستغفار،عزت و ولایت ویژه خداوند،شجاعت،رحمت الهی به عنوان آثار توکل در حوزه های معنایی مفهوم توکل قرار میگیرند. بر اساس این رابطه هم نشینی می توان نتیجه گرفت که وکالت خداوند در قران دو قسم است:۱- وکالتی که در آن همه موجودات خواسته،ناخواسته تحت وکالت خداوند هستند.۲-وکالت وبژه خداوند که مخصوص مومنان متوکل است.هم چنینی با مقایسه این واژه در قرآن با عصر جاهلی مشخص شد که واژه توکل در دوران جاهلی به کار نمی رفته واین مفهوم از ابداعات قرآن کریم است اما از مشتقات آن واژه های مختلفی در معناهای متفاوتی به کار می رفته است.

در این مقاله، پس از ریشه شناسی واژه توکل، تطور دلالی و معانی آن در نهج البلاغه، توضیح داده می شود. سپس واژه توکل در نهج البلاغه مورد تحلیل معناشناختی قرار می گیرد. چنانکه در آثار عارفان و سالکان طریق الهی بیان شده است، واژه توکل دارای طیف وسیعی از مصادیق است که در قالب های مختلف عقلی (فلسفیی) کلامی، عرفانی، تفسیری، روائی و اخلاقی خودنمائی می کنند و شبکه ای وسیع از معانی را تشکیل می دهند. این شبکه، بسیار پیچیده است و بسته به عوامل درونی و بیرونی تنظیم می گردد. در این مقاله همچنین، واژه «تفویض» از نظر علم لغت و در اصطلاح عرفانی، توضیح داده می شود و ارتباط آن با توکل تبیین می گردد. واژه «توکل» اگر چه ممکن است با تفویض هم معنا باشد، ولی با ملاحظات سیستمی دیگر، از جنبه معنایی با یکدیگر متفاوت اند. همچنانکه «توکل» در قرآن، دارای وجوه معنایی است، در نهج البلاغه نیز معانی متعددی بر آن بار شده است. چنانکه «توکل» مرکز ثقل سیستم معنایی باشد، تفویض که از نظر معنایی به «توکل» بسیار نزدیک است می تواند با آن هم معنا گردد.