جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش مشتمل بر هفت فصل است: فصل اول، فلسفه آفرینش انسان؛ فصل دوم، سعادت از دیدگاه اندیشه های بشری (فلاسفه و عرفا)؛ فصل سوم، سعادت در قرآن؛ فصل چهارم، عوامل سعادت: تزکیه نفس، تقوا، نماز، توبه، انفاق، ذکر، صبر؛ فصل پنجم، سعادتمندان در قرآن: متّقین، مؤمنان، آمران به معروف و ناهیان از منکر، جهادگران، حزب الله؛ فصل ششم، موانع سعادت: هواپرستی، دنیا، شیطان؛ فصل هفتم، محرومان از سعادت: ظالمان، ساحران، کافران، مجرمان.

زکات در معنای لغوی شامل : نمو و برکت ،طهارت و پاکیزگی و مدح می باشد . و در اصطلاح ، سهم مشخصی از اموال هنگامی که به حد نصاب برسد ، حق زکات به آن تعلق گرفته و واجب است که آن مال را جدا نمایند و به مصارف مشخص آن برسانند. زکات از جمله احکام مهم و ضروری می باشد و خداوند حکیم با فرستادن پیامبران الهی و سفارش به اطاعت از آنها به انجام زکات سفارش نموده است. این حکم الهی از زمان اولین پیامبر خدا - حضرت آدم ( علیه السلام ) در آیین این پیامبر الهی وجود داشته است ،و بعد از آن در آیین های حضرت ابراهیم ( علیه السلام ) ،لوط ( علیه السلام ) ،اسحاق ( علیه السلام ) ، یعقوب ( علیه السلام ) ، اسماعیل ( علیه السلام ) ، موسی ( علیه السلام ) و عیسی ( علیه السلام ) نیز وجود داشته است ، و با آمدن آخرین پیامبر الهی و آوردن آیین مقدس اسلام این حکم مهم و با ارزش نیز کاملتر گشته و اجراء آن سفارش گردیده است. این حکم الهی ابتدا در سال دوم هجری بر پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نازل شده است ، ولی به علت مساعد نبودن شرایط ، به اجرای دقیق آن تاکید نشد . سپس با فراهم آمدن شرایط و تشکیل جامعه مدنی در سال هشتم هجری ، دوباره این حکم نازل گشته و پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) به انجام آن مبادرت فرمودند. زکات در آیین اسلام با دیگر ادیان ، تفاوتهای اساسی دارد : در آیین های قبلی زکات امری مستحب به حساب می آید و فقط جنبه سفارش دارد ولی در آیین اسلام امری واجب می باشد ، زکات از پایه های دین اسلام به شمار می رود ، زکات حق فقرا می باشد و مصارف خاص خود را دارد ، زکات در اسلام پشتوانه محکمی برای حکومت می باشد و انکار آن و سرپیچی از پرداخت آن ،انکار دین محسوب می گردد. آیات قران و روایات وارده از معصومین ( علیهما السلام ) گویای این است که زکات امری واجب می باشد ،در هنگام پرداخت ، نیت انجام آن واجب می باشد ، پرداخت آن سبب دریافت رحمت خاص الهی می گردد و زکات برای همگان حتی فرد کافر واجب می باشد. صدقه و انفاق دو حکم بزرگ الهی هستند که با زکات در ارتباطند . این ها حکمی برای ارتباط بندگان خدا می باشد ، دارای اقسامی هستند و صدقه و انفاق واجب در آیات و روایات همان زکات است . زکات در اسلام دارای اهمیت بسیار بالایی است ، همرتبه نماز و شرط قبولی آن می باشد ، جدا کننده شرک از ایمان است و صفت اولیاء خاص الهی بیان شده است. در دیدگاه فقهی زکات دارای احکام خاصی می باشد ، در مذهب تشیع زکات بر نه چیز - نباتات ( گندم ، جو ،خرما ،کشمش ) ، نقدین ( طلا ،نقره ) ، حیوانات ( شتر ، گاو ، گوسفند ) – هنگامی که به حد نصاب برسند واقع می شود و فرد اگر شرایط وجوب را دارا باشد ، باید که این سهم الهی را از مال خود جدا نماید و به مصارف خاص خود که شامل : فقرا ، مساکین ، کارگزاران زکات ، گرایش به اسلام ، بدهکاران ، آزاد کردن بندگان ،در راه خدا و در راه ماندگان ،می شود برساند. زکات دارای دو قسم می باشد : واجب و مستحب ، واجب را بیان نمودیم و مستحب هم موارد سرمایه ،حبوبات ،اسب ماده ، مال التجاره ، زیور آلات ، مال پنهان را در بر می گیرد. از آنجا که حکم زکات ، حکم جامعی می باشد ، در ابعاد گوناگونی نقش دارد : زکات در بعد عبادی ،سبب تقرب به خدا و خود سازی انسان وتقویت بنیه دینی او می گردد. زکات در بعد اجتماعی ، پشتوانه محکمی برای فقیران حقیقی ، آنهایی که امکان تهیه مایحتاج روزانه خود را ندارند و برای مساکین ، آنها که علاوه بر فقر امکان اظهار نیاز و سؤال را ندارند و برای تامین حقوق کارگزاران زکات و متمایل نمودن قلبها به اسلام و آزاد کردن بردگان و ادای بدهی بدهکاران و ترویج کارهای نیکوکارانه مانند ساختن مسجد ، مدرسه ، انتشار معارف دینی و ... می باشد. زکات در بعد اقتصادی ، در اقتصاد جامعه نقش دارد ، توان اقتصادی را تقویت می نماید و آن را رونق می دهدو چرخهای از کار افتاده جامعه را به کار می اندازد و با مفاسد اقتصادی مبارزه می نماید. زکات در بعد سیاسی ، سبب حفظ جامعه اسلامی و تقویت و سربلندی . آن در بین دیگر جوامع می گرددو سبب پیشرفت و زمینه سازی برای ظهور امام زمان ( عجل الله فرجه الشریف ) می گردد ( انشاء الله ) . انجام زکات سبب رسیدن به آثار آن می باشد ،این آثار در دو جنبه فردی و اجتماعی مطرح می باشد . آثار فردی آن در دنیا شامل زندگی شیرین ،آرامش روحی ،بیمه جان و دل و استجابت دعا می شود، ودر آخرت شامل جاودانگی در بهشت ،رهایی از کیفر ،کفاره گناهان می گردد. در اجتماع نیز آثار زیبایی در پی دارد که شامل : تربیت نسل پاک ، دفع بلا از امت ، فعال کردن نیروهای موجود ،خوش بینی و...می گردد. و در خاتمه به خاطر اینکه این حکم الهی ،بسیار سودمند میباشد ،خداوند حکیمنخواسته است که فقط افراد خاصی از آن بهره مند گردند ،بلکه تمام افراد - حتی آنهاکه دارایی ندارند – از فوائد آن سود ببرند ؛به همین سبب گستره و دامنه آن را محدود ننموده است و بر هر چیزی زکات قرار داده است . با پرداخت زکات از دنیای فانی پلی برای داشتن آخرتی باقی و عاقبتی خوش و رضایت خدای بزرگ می سازیم و انشاء الله خداوند ما را در این امر بزرگ یاری فرماید.

زکات واجب بر دو نوع است: زکات اموال، زکات فطره. زکات در لغت به معنی « رشد و نمو» و « تطهیر و پاک کردن» است و در اصطلاح به مقداری از مال که به حد نصاب رسیده باشد گفته می شود، که در راه خدا به مستحق آن داده می شود و در اسلام ( کتاب و سنت) به هر عمل پسندیده ی اخلاقی و عبادی گفته می شود. زکات در معنای عبادی آن از ارکان پنج گانه اسلام ( نماز، زکات، روزه، حج و ولایت) است که در اداء آن باید نیت قربه الی الله داشته باشیم. زکات هم ردیف نماز و شرط قبولی آن و بی اعتنایی نسبت به آن عواقبی بسیار وحشتناک و دردناکی را هم در دنیا و هم در آخرت به دنبال دارد و شخص بی اعتنا به آن فاسق و دزد خوانده می شود و منکر وجوب آن کافر و مرتد خواهد بود. در بسیاری از آیات و روایات با عنوان صدقه و انفاق بیان شده که به تناسب قرائنی که در آنها است از عبارات صدقه و انفاق، زکات واجب برداشت می شود. زکات در اسلام حقی است که برای فقرا در اموال ثروتمندان واجب شده، پس در اداء آن نباید هیچ نوع منت و آزاری از طرف غنی بر شخص فقیر گذارده شود. علت تشریع زکات در اسلام، علاوه بر تطهیر و پاکی فرد و اموال او و جامعه، این است که فقر مادی و فرهنگی به کلی از جامعه اسلامی برطرف شود، و ثروت در بین افراد جامعه به صورت نسبتا متعادلی تقسیم شود و همه از موهبت های خدادای بهره مند شوند. پرداخت زکات دارای آثار و فواید مفیدی برای فرد و جامعه، هم در دنیا و هم در آخرت است و نپرداختن آن از سوی افراد ثروتمند باعث آثار سوئی می شود که علاوه بر خود ثروتمندان، تمام افراد جامعه نیز گرفتار آن خواهند شد. برای مترتب شدن آثار مفید پرداخت زکات بر افراد باید در اداء آن یک سری شرایط رعایت شود. مانند، اخلاص و تقوی داشتن، آشکار بودن آن برای ترغیب و تشویق دیگران و دوری از تهمت نپرداختن آن، و این که مورد زکات را باید از اجناس مرغوب پرداخت، اعتدال در پرداخت آن رعایت شود که نه باعث سختی و دشواری برای خانواده خود شود و نه این که بر اثر بخل، دیگران از ثروت فرد غنی بهره مند نگردند. کم شمردن انفاق و زکات و منت نگذاردن بر فقیر و مستمند، عوض آن را نخواستن نیز از دیگر شرایط پرداخت زکات است که در این صورت زکات پرداخت شده دارای آثار مفید خود خواهد بود و مورد قبول خداوند می باشد. قرآن شیوه هایی را برای ترغیب و تشویق به زکات بیان کرده است. از جمله این که می فرماید: زکات به سود خود شماست. نوعی قرض دادن است به خداوند، زکات و صدقات اول به دست خدا می رسد و بعد به دست فقیر و دیگر این که به پرداخت کنندگان زکات، وعده ی پاداش عظیم در مقابل آن پردامت و بخشش گناهان گذشته آنها را می دهد و رستگاری آنها را در آخرت تضمین می کند و همچنین روش داستانی، که با بیان سرگذشت اقوام پیشین، دیگران را از عاقبت انجام کار خیر مثل زکات یا ترک آنها آگاه می کند. آگاهی از این موارد باعث بیشتر شدن انگیزه ی مردم برای احسان ونیکی به هم نوعان خود می شو. مصارف و منابع زکات هم در آیات و روایت بیان شده است، که زکات را باید فقط به هشت موردی که در آیه ی شریفه قرآن بیان شده رساند، یعنی فقرا، مساکین، عاملین، مؤلفه القلوب، آزاد کردن برده ها، رهایی بدهکاران از بند و زنجیر زندان، در راه خدا، و در راه ماندگان. و منابع زکات واجب هم از نه مورد تجاوز نمی کنند که در روایات به آن اشاره شده است و از دیگر اجناس عفو شده اند. و آن نه مورد: گندم، جو، خرما، کشمش، گوسفند، گاو، شتر، طلا و نقره می باشد. مستحقین زکات نیز باید دارای شرایطی باشند. یعنی مؤمن باشند، واجب النفقه فرد زکات دهنده نباشد، سید هم نباشد. هم چنین در پرداخت زکات اولویت هایی را باید در نظر گرفت، افراد با فضیلت نسبت به کسانی که در علم و فقه و عقل و ... برتری ندارند و کسی که حیا می کند سؤال کند به نسبت به کسانی که درخواست کمک می کنند و اقوام و خویشان نسبت به بیگانگان دارای اولویت هستند.

هدف از این پژوهش عبارت بود بر داشتن گامی در جهت ارائه یک تحلیل روان شناختی از «انسان کامل در قرآن» و به دنبال آن، پاسخگویی به این سوال که «چگونه می توان محتواهای قرآنی مربوط به انسان کامل را ساختاری روان شناختی داد؟». روش پژوهش عبارت بود از تحلیل مفهومی و نظری مفاهیم مربوط به «انسان کامل» با روش شناسی رایج در حوزه های علمیه و علوم اسلامی، این تحقیق با بررسی و تحلیل آیات قرآن در مورد انسان های برتر، فهرستی از معادل های انسان کامل را از قرآن استنباط نمود. آنگاه با التزام به مفاهیم آیات قرآن به قالب ریزی آن در مفاهیم اساسی دانش روان شناسی پرداخت.براساس دستاوردهای این تحقیق که رویکردی میان رشته ای را تعقیب کرده، ویژگی های انسان کامل در چهار دسته شناختی، رفتاری، عاطفی و سه جنبه ای از قرآن را استخراج و در قالب چند مدل تصویری ارائه شده است.

توانمندسازی (التمکین) یعنی شناخت ارزش افراد و نقشی که می توانند در امور مربوط به خود از جمله مسائل معیشتی داشته باشند. هدف غایی تمام نظریه های توسعه انسانی، تلاش در جهت فراهم نمودن فضای مناسب برای افراد جامعه است؛ به طوری که بتوان زمینه را برای اعضای جامعه به منظور برخورداری افراد از منابع موجود و شناخت قابلیت ها و ارزش های خود ایجاد کرد. توزیع درآمد و امکانات از مباحث اقتصادی در اسلام است. رسیدن به رفاه عمومی در جامعه، برقراری عدالت اقتصادی و معیشتی، ریشه کنی فقر و محرومیت، عدم تکدی گری و نیازمندسازی و اجرای درست احکام وضعی اقتصادی که در قرآن و سنت به آنها تاکید شده است، شامل انفاق، خمس، زکات، قربانی، کفاره، صدقه، وقف و... است. این عوامل می توانند فرد و جامعه را به سمت توانمندی اقتصادی و معیشتی پیش ببرد.

در این تحقیق با مراجعه به جوامع تفسیری و حدیثی و کتب دیگر موضوع صدقه و انفاق بررسی شده است. مطالب اصلی این پایان نامه در چهار بخش آمده است: در بخش اول، نخست معنای لغوی و اصطلاحی صدقه و انفاق و اهمیت آن از دیدگاه قرآن و روایات، سپس انواع انفاق های مستحبی و ویژگی های آنها از دیدگاه روایات بررسی شده است و در بخش دوم از شرایط و اشکال و صور پرداخت صدقه و انفاق و چگونگی فضیلت و تأثیر پرداخت آن در تکوین شخصیت انسان بحث شده است و در بخش سوم و چهارم نقش اجتماعی و عبادی صدقه و انفاق از دیدگاه مکاتب تفسیری مورد بررسی قرار گرفته است و در این خصوص برخی از روایات معصومین(ع) نقل شده است.