جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله سعی شده است تکالیف انسان در قبال دیگران در اندیشه کانت و سنت اسلامی مورد بررسی قرار گیرد. مسائلی مثل رعایت حقوق دیگران یا رعایت حق الناس، خیرخواهی، دوستی، حسادت و غیره در دو نگرش متفاوت یعنی نگرش کانتی و نگرشی اسلامی به صورت تطبیقی مورد ارزیابی قرار گرفته است. بنابراین با تامل در این دو نگرش می توان گفت که اومانیستی بودن نگرشی کانتی به تکالیف انسان در قبال دیگران و دینی و الهی بودن رویکرد اسلامی به همان تکالیف باعث گردیده که این دو کاملاً متفاوت از هم تلقی شود ولی با توجه به اینکه هم در اسلام و هم در کانت بین دین و اخلاق جدایی مطلق وجود ندارد می توان این دیدگاههای به ظاهر متناقض در کنار هم قرار داد. این مقاله با طرح مصادیقی از تکالیف انسان نسبت به دیگران در این دو سنت سعی نموده بر همنشینی این دو نگرش تاکید کند.

اسلام دینی است که هدف اساسی آن تربیت فرد دیندار و بناکردن جامعه ای با شالوده صحیح اخلاقی، مطابق با اهداف و احکام دینی است، جامعه ای ارزشمند که با فضایل اخلاقی، میان مسوولیت های اجتماعی و ایمان اسلامی ارتباطی انفکاک ناپذیر به وجود آورده باشد. از جمله مسائل مهمی که به مثابه لوازم قطعی و حقیقی ایجاد چنین رابطه قوی به شمار آمده و در معارف قرآنی نیز بر آن تاکید شده است، دوری اجتماع انسانی از رذایل اخلاقی و ارتکاب بدان هاست؛ زیرا جامعه مطلوب انسانی با فضیلت ها پیوند عمیق و ناگسستنی دارد، نه با رذیلت ها. همچنین ترویج رذایل اخلاقی، رابطه انسان با خدا را برهم زده و ارتباطات اجتماعی با هم نوعان را در برخوردهای اخلاقی مختل می کند. مرحوم علامه طباطبایی (ره)؛ وجود رذایل اخلاقی در جامعه اسلامی را عامل سستی ایمان و اعتقادات انسانی و باعث از بین رفتن دادوستدهای معنوی و عواطف مستحکم آنان برشمرده و به عنوان حجابی سنگین در مسیر توسعه مطلوب اخلاقی برمی شمرد. نگارنده در این مقاله سعی دارد، با توجه به دیدگاه علامه طباطبایی (ره)؛ مهمترین ویژگی هایی که به عنوان رذایل اخلاقی در جامعه انسانی، مانع آشکارشدن حقانیت و شکوفایی در مسیر مطلوب و نیز سدی در برابر حرکت روح افزا به سوی فضایل اخلاقی می گردند را ذکر و بررسی کند و بر دوری جامعه مطلوب انسانی از آن ها تاکید نماید.

این تحقیق پایانی ، با موضوع « دروغ ، ریشه ها و پیامدهای آن از دیدگاه قرآن و سنّت» نگارش یافته است. از آنجا که هدف از این تحقیق این است که دروغ ، کلید و دروازه گناهان محسوب می شود و پیامدهای مخّرب و ویرانگری را بر پیکر? افراد ، خانواده ها و اجتماع وارد می سازد بررسی و تحقیق در این زمینه ضمن تأثیرات مثبت و فوایدی که بر نگارنده دارد ، مطالعه آن برای هر خواننده ای می تواند نشان دهند? راه و بازدارنده از سقوط و هلاکت گردد و در این تحقیق از مطالب قرآنی و روایی و اخلاقی و نظرات علماء و فقها در مورد پیامدهای مخرّب دروغگویی استفاده گردیده و همچنین به تشریح ویژگی های دروغگویان در قرآن و روایات پرداخته شده است. در این تحقیق ، در حدود 70 منبع و مأخذ مورد کنکاش قرار گرفته ، منابعی که استفاده گردیده شامل کتب قرآنی ، روایی ، اخلاقی و تفسیری ، کتب لغت می باشد . و اما روش این تحقیق به اعتبار نوع بنیادی است زیرا ما دراین تحقیق قصد کشف حقایق بیشتری را داریم و به اعتبار ماهیّت ، توصیفی است زیرا فقط تحقیق در سطح توصیف و تبیین موضوع است و به اعتبار جمع آوری اطّلاعات از نوع کتابخانه ای است و به اعتبار موضوع از نوع دینی یا وحیانی است . و اما نتایجی که با تحقیق در این موضوع به دست آمده عبارتند از : 1- اهمیت دادن اسلام به یک موضوع اخلاقی همانند دروغ طوری است که آن را سرچشمه گناهان معرفی کرده است. 2- دروغ از شراب بدتر است. 3- دروغگو ایمان ندارد. 4- دروغگو مبغوض خداست 5- دروغگو بوی بر گناهش منعض و گندیده است . 6- دروغ مخرّب ایمان است. 7- دروغ علامت نفاق است. 8- دروغ مورث فقر است. 9- دروغ سبب خذلان الهی است. 10- دروغگو به عذابی مخصوص در قبر معذّب می باشد. 11- دروغ ، از کبائر است. 12- دروغگو محروم از هدایت الهی است.

این پژوهش با موضوع «دروغ، علل و راه های پیشگیری و درمان آن» از پنج فصل و یک خاتمه تشکیل شده است: فصل اول به بیان مسئله، اهمیت، ضرورت، سؤال اصلی، سؤال های فرعی، هدف، پیشینه و روش تحقیق پرداخته است. در فصل دوم، دروغ در لغت و اصطلاح، بررسی و تحلیل تعریف های دروغ، قبح و زشتی دروغ از منظر آیات و روایات، فرق دروغ با توریه و احکام آن مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سوم به عوامل و ریشه های دروغ (فردی و اجتماعی) اختصاص دارد. فصل چهارم به بررسی آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی دروغ با استناد به آیات و روایات پرداخته است. فصل پنجم راه های پیشگیری و درمان دروغ را از طریق شناختی، عاطفی، احساسی و رفتاری مورد بررسی قرار داده است.

عنوان تحقیق حاضر « دروغ از دیدگاه آیات و روایات» می باشد. دروغ، سخن مخالف با واقع می باشد که برخلاف راستی و درستی دلالت می کند. و معادل آن در لغت عرب واژه « کذب» است. اهمیت پرداختن بر این موضوع، رواج دروغ گویی که مایة نابودی ایمان است در همه قشرها و مشاغل، در ازدواج ها و معاملات و عدم حساسیّت اجتماعی نسبت به دروغ و پیامدهای خانمان سوز آن می باشد. امتیاز این پژوهش، بررسی کامل و جامع این صفت رذیله در آیات و روایات اسلامی، با نگاهی قرآنی، روایی، اخلاقی و استفاده از آراء مفسران و نظر علمای اخلاق پیرامون موضوع، در یک مجموعه است. در این اثر علاوه بر کتب روایی: محجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، وسائل الشیعه، بحارالانوار و ... از کتب اخلاقی: لؤلؤو مرجان محدث نوری، حسد و دروغ شهید دستغیب، تکامل اخلاق در پرتو اصول عقاید، ترجمه جامع السعادات و ... و کتاب های تفسیری: تفسیر مجمع البیان، تفسیر المیزان ... استفاده شده است و شیوه جمع آوری مطالب توصیفی، تحلیلی بوده است. واژه های مترادف دروغ در قرآن کریم: افک، افترا، فسق و زور می باشند. دروغ در گفتار، نیت، عمل و مقامات دین از اقسام دروغ به شمار می روند. دروغ بستن به خدا و رسولش و ائمه ( ع) سوگند دروغ، دروغ شوخی و جدی، رویای جعلی و تعارف دروغین نیز از مصادیق دروغ می باشند. دروغ در مواردی خاص تجویز شده: ضرورت و اضطرار، اصلاح بین مسلمانان. از عوامل این صفت رذیله می توان به فریب و گمراهی دیگران، فرار از مسئولیت و مجازات، معاشرت با افراد دروغ گو، لجاجت و ... اشاره کرد. اثرهایی که دروغ در دنیا به دنبال دارد: فراموشی، نابودی ایمان، سلب اعتماد و... می باشد. در آخرت نیز عواقب سوئی چون: عذاب در عالم قبر، روسیاهی، زبان خود را در دهان جویدن و ... در پی دارد. برای درمان دروغ می توان در آیات و روایات نکوهش دروغ و ستایش راستگویی تأملی داشت. پایه های ایمان به خدا را تقویت نمود و ... نتیجه مترتب بر این تحقیق، آشنا شدن افراد جامعه با خوی زشتِ دروغ گویی، رواج صداقت و بیان آثار خطرناک دروغ در دنیا و آخرت می باشد.

عنوان این تحقیق بررسی رذیله ی اخلاقی « دروغ » از نظر قرآن و سنت است که به توضیح و توصیف این صفت ناپسند اخلاقی بر اساس آیات و روایات معصومین علیهم السلام می پردازد . این تحقیق مطالبی در مورد مصادیق کلی دروغ ، عوامل و پیامدهای دنیوی و اخروی و راه درمان آن بیان می کند و فلسفه تراشی و توجیهات نا به جای برخی افراد برای دروغ گفتن را رد می کند . تحقیق از نوع تحقیقات بنیادی است و روش جمع آوری اطلاعات در آن به شیوه ی کتابخانه ای بوده که به صورت فیش برداری ، مطالب جمع آوری شده است به اعتبار ماهیت این تحقیق توصیفی بوده و به اعتبار موضوع در ردیف تحقیقات دینی قرار می گیرد . در این تحقیق از منابع تفسیری مانند تفسیر« المیزان» علاّمه طباطبایی و « نمونه» استاد مکارم شیرازی و همکارانش و از کتب روایی مثل « بحار الانوار» علاّمه محمد باقر مجلسی و« اصول کافی» محمد بن یعقوب کلینی ، « میزان الحکمه» محمد محمدی ری شهری و از کتب اخلاقی مثل « معراج السعاده» ملاّ احمد نراقی ، « گناهان کبیره » عبدالحسین دستغیب و ... استفاده شده است . از جمله نتایج به دست آمده از این تحقیق این است که خواننده را با مصادیق مختلف دروغ ، عوامل مختلف به وجود آمدن این صفت و رسوخ آن را تا اعماق قلب آشنا می کند و او را از پیامدهای ناگوار دنیوی و برزخی در نهایت عذاب اخروی بر حذر می دارد و روش های علمی و عملی رها شدن از این رذیله و غلبه بر آن را به خواننده می آموزد .

دروغ را مادر همه ی گناهان می دانند زیرا که دروغ ویران کننده ایمان و اعتماد و شخصیت والای انسانی است در پناه دروغ، راه برای همه ی زشتی ها و پلیدی ها به آسانی باز می شود و حریم قلب آلوده به همه ی گناهان می گردد، دروغ انواع مختلفی دارد که در تمام اعمال ظاهری و باطنی آدمی راه دارد، دروغ ریشه در بی ایمانی و نفاق و دورویی و ده ها عامل دیگر دارد که با شناسایی دقیق این علت ها می توانیم برای درمان و معالجه آن، قبل از آن که روح و جانمان عادت به این خصلت شیطانی کند، از دروغ دوری کنیم و از آثار و پیامدهای شوم آن که فرد و جامعه را در بر می گیرد در امان باشیم، آثار و پیامدهای ناگوار و تأسف باری که می تواند یک جامعه را به تباهی بکشاند و مهمترین سرمایه های یک اجتماع سالم و افراد یک جامعه را که اعتماد و اطمینان و امنیت و آرامش است را از بین ببرد. در این میان ما می توانیم برای علاج دروغگویی از راه های علمی و عملی که علمای اخلاق و روان شناسان بدان اشاره نموده اند بهره بگیریم و از رهنمودهای گهربار قرآن کریم و ائمه معصومین ( ع) که در این زمینه بسیار مفید می باشد، کمک و یاری بگیریم. در این نوشتار به علل دروغگویی در کودکان همه اشاره شده که مهمترین آن تخیل – ترس- تقلید و تمایل به جلب توجه و خشنودی دیگران است. باید توجه داشت که با ترک دروغ والدین زمینه ی یادگیری عدم صداقت در کودک از بین رفته و راستگویی در او نهادینه خواهد شد.

دروغ به معنای سخن ناراست است. گفتاری که حقیقت نداشته باشد. و دروغگویی به معنای کتمان واقعیت می باشد. دروغ امری است اکتسابی که فرد آن را از محیط خود یعنی خانواده، مدرسه و اجتماعی یاد می گیرد. و در انسان هایی که شخصیت نمایشی یا خودشیفه و یا وسواسی دارند بیشتر از سایر افراد نمود پیدا می کند. که مهم ترین کارکرد آن گمراه ساختن مخاطب است. انواع دروغ از نظر روانشناسی: دروغ تخیلی، دروغ مبهم، دروغ پوچ، دروغ انتقال جویانه، دروغ بازی، دروغ مصلحت آمیز. علائم و نشانه های دروغگویی ( رنگ پریدگی): واکنش های عضلانی، ناراحتی های تنفسی، برافروختگی و سرخ شدن صورت، هیجان زیاد، ضربان شدید قلب، لکنت زبان، خودنمایی تناقض گویی و فراموشی. مراتب دروغ: 1- یا دروغ بر خدا و پیغمبر و امام. 2- دروغ مفسده دار، 3- دروغ از روی مزاح و شوخی، 4- رؤیای جعلی، 5- دروغ در مقام اظهار بندگی، 6- دروغ در دعا و مناجات، 7- دروغگویی در مقام خوف و رجاء. انواع دروغ مصلحت آمیز: دروغ در مقام ضرورت و ناچاری، اصلاح ذات البین، وعده به همسر، خدعه و نیرنگ در جنگ، علل و عوامل دروغگویی: دفاع از خویش در برابر مهاجم نیرومند، سرپوش گذاشتن بر عدم اعتماد به نفس، راه حل کوتاه مدت، همرنگی با جماعت، نرنجاندن دوستان بر اثر راستگویی، انتقام گرفتن دلخوشی دادن به دیگران، رعایت حال و مصلحت زیردستان و نزدیکان، جهت دادن به روند دلخواه و منحرف ساختن دیگران که همه این ها علت مشترکی دارند و آن ضعف انسان است. عوامل دروغگویی در کودکان: ترس، اجبار، الگوهای نامناسب احساس حقارت، نیازهای ارضا نشده خودنمایی، اجازه نداشتن برای بیان حقیقت، احساس فشار در برابر بازجویی والدین و مربیان. پیامدهای فردی دروغ: ریشه همه گناهان این که دروغ سبب بروز سایر گناهان نیز می شود چون هر فرد برای سرپوش گذاشتن بر گناهی که انجام داده به دروغ گویی های پی در پی مبادرت می ورزد. 1. سرچشمه نفاق دروغ گفتن سبب دو رویی و نفاق است و باعث می شود که ظاهر و باطن آدمی با هم فرق کند یعنی فرد بر زبان چیزی می راند که در دل برخلاف آن معتقد است. 2.محروم شدن از هدایت الهی. 3.دروغ باعث روسیاهی انسان در دنیا و آخرت می شود. 4.دروغگو از درگاه خداوند و رحمت او طرد می شود. 5.دروغ باعث محرومیت از نماز شب می شود. 6.کاسته شدن روزی افراد بر اثر دروغگویی. 7.خود فریبی. پیامد اجتماعی دروغ: دروغ در اجتماع باعث از بین رفتن اطمینان و فرد پاشی اعتماد عمومی است، افراد جامعه ای که دروغ گفتن در آن رواج دارد نمی توانند به یکدیگر اعتماد کنند و از هم گریزان می شوند بنابراین هرج و مرج همه جا را فرا می گیرد و باعث اضطراب و ناراحتی های روحی و روانی در افراد می شود. علل رواج دروغ: عدم حساسیت اجتماعی نسبت به دروغ، مصلحت و دروغگویی، عدم تعریف روشن از دروغ. راه علاج دروغ: شناخت معیار دورغ مصلحت آمیز، سکوت، توریه.