جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب «اندیشه های اقتصادی در نهج البلاغه» اثر استاد حائری است. نهج البلاغه حاوی مطالبی در زمینه های مختلف زندگی است، اقتصاد نیز بخشی از زندگی است، پس می توان انتظار داشت که این کتاب به موضوع اقتصاد نیز پرداخته است. نویسندۀ کتاب با مقدماتی چنین، مطالب خود را آغاز می کند: این کتاب در دو مرحله صورت پذیرفته است: 1- استخراج گفتارهای اقتصادی 2- دسته بندی این گفتارها در چهار محور که عبارتند از: الف – نگاهی کلی به اقتصاد اسلامی ب – سیاست های اقتصادی ج – علل پیدایش فقر و راه های فقرزدایی د – توسعه همه جانبه کار نویسنده، منحصر به نهج البلاغه نیست بلکه تمام گفتار علی (علیه السلام) مورد نظر بوده است. نویسنده اظهار دارد که در این کتاب منظور از واژۀ نهج البلاغه، همه گفتارهای حضرت است خواه در کتاب سید رضی آمده یا نیامده باشد. نویسندۀ محترم، شیوۀ بحث خود را از این جا آغاز می کند که در علم دو روش وجود دارد: روش اول، تنظیم متون اسلامی با استفاده از پژوهشهایی است که دانش جدید بدان رسیده است. اما در این حالت فقط می توان با استفاده از متون اسلامی و حجت آوری از طریق آن ها، دستآوردهای جدید را توجیه کرد. لذا این روش به شناخت که هدف اسلام است منتهی نمی شود. روش دوم، ورود به زندگی از چشم انداز متون اسلامی است و سپس تنظیم و تبویب این متون براساس حیات و پویایی آن و نه براساس دستآوردهای دانش روز. این روش از استحکام بیشتر برخوردار است و تزلزل ناپذیر خواهد بود. اما نقش دانش های جدید در این میان عبارت از گشودن افق های تازه در برابر منابع اسلامی است تا راه ورود آن ها را در میان مردم باز کند. روش اخیر، شیوۀ ما در این کتاب خواهد بود.

نفس اماره با گرایش به خواسته های نفسانی، در تعارض با فطرت الهی آرامش خود را به چالش می کشاند. قناعت و پرهیز از زیاده خواهی از جمله عواملی است که انسان را از صفات رذیله ای چون حرص و طمع، دروغ، خودخواهی و دلبستگی به امور مادی مبرّا ساخته و زندگی توأم با آرامش روان را به ارمغان می آورد. در این نوشتار با استفاده از روش کتابخانه ای و استنادی، تحلیلی ابتدا عامل «قناعت» ونیز نقطه مقابل آن «حرص» را مورد تحقیق قرار داده و سپس همبستگی قناعت و آرامش روانی را بر مبنای سخنان امام علی (ع) در نهج البلاغه و اصول روان شناسی به بحث گذاشته و بر این اساس همبستگی وثیق عامل اخلاقی قناعت و نیل به آرامش روانی اثبات شده است.

قرآن کریم، به عنوان والاترین جلوه ­گاه فرهنگ اسلامی، حیات طیبه را ثمره­ ی قناعت معرفی می کند و حرکت در مسیر قناعت­ پیشگی را راه رسیدن به عزت نفس می­ داند. اشتمال حجم عمده ­ای از احادیث دینی بر موضوع قناعت و درک عمیق سعدی به عنوان شاعر اخلاق­ گرای ادب فارسی از این مهم، موجب شده که وی یک فصل از بوستان و یک باب از گلستان خود را به این موضوع اختصاص دهد. تحلیل کارکرد قناعت در این دو شاهکار سعدی، که به شدت متأثر از قرآن کریم و سیره­ ی عملی بزرگان دین است، نشان می­ دهد که دامنه­ ی فراگیری تبعات ارزشمند قناعت، به طور مستقیم بر سلامت نفس و سعادت انسان اثرگذار است. پژوهش حاضر اهمیت قناعت در قرآن کریم و بوستان و گلستان سعدی را در قالب مطالعات میان­ رشته­ ای مورد بحث قرار داده است. روش تحقیق، بنیادی- استنادی و مبتنی بر داده­ های دینی و تربیتی بوده و هدف نوشتار حاضر آن است که ضمنِ الهام گرفتن از کتاب وحی الهی در زمینه ­ی گسترش فرهنگ اسلامی، با تبیین برخی حکایت ­های عبرت ­آموز بوستان و گلستان، و تأکید بر ارزش­ های اخلاقی قناعت­ ورزی، تأثیر فرهنگ دینی بر دیدگاه سعدی را در زمینه ­ی اهمیت قناعت­ پیشگی مورد بحث قرار دهد. یافته ­های پژوهش نشان می ­دهد که سعدی در خلق این دو شاهکار به شدت متأثر از فرهنگ اسلامی بوده و با اثرپذیری مستقیم از آیات و روایات، به بزرگ­داشت فضیلتِ قناعت در آثار خود پرداخته است.

همان گونه که دین اسلام برای تربیت دینی و اخلاقی پیروان خویش برای دست یابی به زندگی سالم و معنادار در ابعاد گوناگون فردی و اجتماعی، اصول و برنامه هایی را تدارک دیده، برای تربیت اقتصادی و معیشتی آنان نیز الزامات و راهکارهایی در نظر گرفته است که کاربست دقیق، به جا و هماهنگ آنها، قطعا می تواند ضامن سلامت و سعادت حیات دنیوی و اخروی مسلمانان شود. یکی از این راهکارهای تاثیر گذار و مهم در این زمینه، فرهنگ قناعت است. بی شک هیچ جامعه ای بدون اقتصاد ریشه دار، برنامه محور و پویا نمی تواند امید چندانی به رشد و پیشرفت حتی در ابعاد فرهنگی و اجتماعی داشته باشد. این نوع از جوامع همواره در معرض انواع تهدیدها و تحریم های دشمنان و مخالفان خود خواهند بود که جهان اسلام و به ویژه جمهوری اسلامی ایران نیز از آن مستثنا نیست. قناعت که باید آن را از جمله اساسی ترین عنصر سبک و سیره زندگانی پیامبران الهی و پیشوایان بزرگ دینی قلمدادکرد، دارای خاستگاه عقلانی و معرفتی است که به عنوان موهبت الهی و مصداق بارز شکرگزاری خداوند و نیز ارمغان ماندگار عفت و وارستگی، گستره وسیعی از شئون مختلف زندگی مادی و معنوی انسان ها را دربر می گیرد. فرهنگ قناعت و خود بسندگی از چنان ظرفیت و کارایی والایی برخوردار است که کارکردهای معنوی و تربیتی و نیز کارکردهای اجتماعی و اقتصادی آن را می توان تنها به عنوان بخش عمده ای از وسعت کارامدی و کارکردی مورد اشاره آن در زمینه تحقق و تقویت مبانی و زیر ساخت های اقتصاد مقاومتی در این مقاله قلمداد کرد.