جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیدهکشف‌المحجوب اثر‌ ابوالحسن علی بن عثمان جلّابی هجویری غزنوی(وفات465ه.ق.)، یکی از کهن‌ترین کتاب‌های تعلیمی صوفیّه به زبان فارسی است. کشف‌المحجوب به دلیل تأثیرپذیری از کتاب‌های عرفانی قبل از خود و تأثیر آن بر کتاب‌های عرفانی فارسیکلید واژه ها: عرفان، هجویری، کشف و شهود، تحلیل محتوای کشف‌المحجوب،. بعد از خود حائز اهمیت است. این پژوهش کوششی در راستای بررسی عرفانی کشف المحجوب است که می‌تواند در درک بهتر آن و دیگر متون عرفانی موثر باشد.این پژوهش شامل مقدمه و چهار فصل است. فصل اوّل شامل مسأله‌ی پژوهش، پرسش‌ها و فرضیات پژوهش، روش تحقیق و پیشینه‌ی پژوهش است. در فصل دوم تعریف عرفان و تصوّف، سیر تصوّف تا قرن پنجم، معرفی مکاتب تصوّف، زندگی‌نامه‌ی هجویری، شیوه‌ی نگارش کتاب و ساختار آن مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سوم به شریعت از دیدگاه هجویری، شناسایی و نقد مولفه‌های کشف و شهود، مقامات و احوال، استحسانات، اصطلاحات و تعابیر عرفانی و نقدی بر شیوه‌ی تقسیم‌بندی هجویری از فرقه‌های تصوّف اختصاص دارد. فصل چهارم شامل بررسی آماری آیات، احادیث، حکایت‌ها و اقوال مشایخ است. هجویری از معرفت شهودی، توحید افعالی، فنای صفات، کشف و شهود که مولفه‌های اصلی مکتب کشف و شهود است؛و از احوالی که از کشف حاصل می‌شوند مانند حیرت، سکر، ذوق و شرب، شوق، وجد؛ و درجات و مراتب کشف مانند لوایع، لوامع، طوالع و طوارق سخن گفته است. وی تلاش کرده است ارتباط تنگاتنگی بین دیگر مباحث کتاب و مولفه‌های مکتب کشف و شهود برقرار کند، چنان که حقیقت ایمان را با فنا، حقیقت تسلیم را با فنای اراده‌ی سالک در ارا‌ده‌ی خداوند و خرقه پوشی را با کشف مرتبط کرده است. حاصل سخن آن که نکته‌ی مهم در عرفان هجویری پرداختن به بحث کشف و شهود است.

جلالالدین محمد مولوی، نامی مانا و نامی در عرفان اسلامی است؛ نامی که آوازۀ کمتری در گسترۀ دانش آموزی و دانشاندوزی دارد که پُر رنگ شدن آن یک، کم رنگی این یک را در پی داشته است.در این رساله میکوشیم به این پرسش، پاسخ دهیم که آیا مولوی از دانشهای مدرسی و مکتبی روزگارش بهرهمند بوده است؟ آیا از فقه و اصولش، حدیث و تفسیر، فلسفه و کلام، آموزههایی اندوخته بوده یا نه، «پارسی خوابیده و عرب بیدار شده است؟» و نیز اگر دانشی آموخته بوده، میزانِ بهرهمندیاش چه اندازه است؟در پیِ این پرسش با زیر و رو کردن منابع نگارش یافته دربارۀ مولوی، این پاسخ بهدست آمد که او دانشمندی ذوفنون بوده و در دانش فقه و اصول، مفتی؛ در دانشِ حدیث و تفسیر قرآن، در روزگارش برجسته بوده است. در میان این دانشها، پس از آموزههای قرآن، دانش حدیث در کتابهای مولوی، برجستگیِ بیشتری دارد چرا که به عنوان نمونه در مثنوی کمابیش 745حدیث به کار رفته و با وجود این در درستی یا سستیِ حدیثهایش، پژوهشی انجام نگرفته است.پرسش بنیادی در این پژوهش، میزان درستی یا سستی حدیثهای مثنوی است که برآیندِ نوشتنِ دو بخش دربارۀ حدیثهایش با کمک روشهای آماری و استقراء ریاضی، این شد که مولوی در دانشِ حدیث چیرهدست بوده و حدیثهای بسیاری در یاد داشته است چرا که پیش از آَشنایی با شمس، خطیب و مُفتیِ شهر بوده؛ و آنگونه که روشن است برجستهترین عنصر خطابه میان مسلمان، بهرهمندی از حدیث و سنت بوده و هست و از ویژگیهای خطیب خوب، خاطری نیرومند در نگهداریِ حدیث و کاربرد آن در جایِ بایستهاش است و به راستی که مولوی در سخنانش از این ابزار به خوبی سود جسته است.وی در به کارکیریِ حدیث، از اندیشههای کلام ماتریدی تأثیر پذیرفته است . دانش کلامی که عهدهدار سخن گفتن از بیشتر باورهای انسان است که با جانش گره خورده؛ و این باورهای اوست که سخنش و حتا زندگیاش را سمت و سو میدهد.