جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابوالفتوح رازی یکی از برجسته ترین واعظان منطقه ری در قرن ششم هجری است. این سمت موجب گردیده است، تفسیر او سبک واعظانه داشته باشد. از اقتضائات چنین سبکی توجه ویژه به روایات تفسیری است. وی به بالغ بر دوهزار و هفده حدیث استناد کرده است. ابوالفتوح رازی از تفاسیر پیش از خود چون جامعه البیان و تبیان اثر پذیرفته و بر تفاسیر پس از خود به ویژه تفاسیر فارسی چون جلاء الاذهان و منهج الصادقین تاثیر داشته است. تفسیر وی یک تفسیر جامع است. در سبک تفسیری او روایات کاربردهای متنوعی پیدا کرده است؛ نظیر: تبیین معنای واژگان قرآنی، تعیین مصداق برای مفاهیم عام قرآنی، حل مشکل و رفع ابهام بدوی از آیات، تخصیص مفاهیم عام آیات، تاکید بر معنای ظاهری آیات، تبیین و تفصیل احکام الهی در آیات الاحکام، بیان احکامی که در قرآن کریم تشریع نشده است،‌ تعیین مکی و مدنی، تعیین آیات ناسخ و منسوخ، بیان پاداش معنوی خواندن سوره ها، تناسب روایت با مفاد آیه، تاویل آیات متشابه، شان نزول آیات و سور.وی با توجه به معاصرت صحابه با نزول وحی به آرای اجتهادی صحابه و تابعین در تفسیر توجه ویژه ای داشته است. او چون قدمای امامیه خبر واحد را فاقد حجیت می داند و از نقل روایات اسراییلی در قصص قرآن به شدت انتقاد می کند.

آیه 3 سوره مائده یکی از آیات مورد بحث در تفاسیر فریقین است. بررسی رویکرد مفسران در تفسیر این آیه به روشنی بیانگر آن است که مفسران برای بازکاوی و فهم مدالیل کلام الهی از روش های مختلفی بهره جسته و در این زمینه از روش و الگوی مشخصی پیروی نکرده اند بلکه هر کدام بر اساس مبانی و اصول مورد پذیرش در نزد خود به روشی روی آورده اند. این تحقیق با نگرش توصیفی - تحلیلی، به بررسی روش مفسران در تفسیر آیه اکمال در تفاسیر: التبیان، روض الجنان، البرهان و المیزان از شیعه و تفاسیر: جامع البیان، مفاتیح الغیب، روح المعانی و المنیر از اهل سنت پرداخته است. بررسی ها نشانگر آن است که در میان تفاسیر فریقین تفسیر المیزان از جهت غنای مباحث و در نظر گرفتن جوانب مختلف و نقد و بررسی آنها و ارائه نظر مختار مبتنی بر آیات قرآن جایگاه ممتازی دارد.

پایان نامه پیش رو با عنوان بررسی تطبیقی اسباب نزول در تفسیر طبری وابوالفتوح رازی از مطلوبترین نوع پژوهش بلحاظ مقایسه وتطبیق درحیطه موضوع پژوهی می باشد که تلاش اکثر قرآن پژوهان حال حاضر معطوف به مقارنه، تطبیق ومقایسه بین آثار تألیفی قدما درحوزه اسلامی و قرآن است.این تحقیق درچهار بخش تنظیم شده است: نخست به کلیات تحقیق واشاره ای مختصر به بحث اسباب نزول پرداخته شده وسپس بخش دوم با عنوان آشنایی با طبری وابوالفتوح رازی وجایگاه تفسیری آنان که سعی شده به اختصار در مورد این دو شخصیت تفسیری که یکی مذهب سنی ودیگری شیعه را برگزیده، مطالبی ارائه شود.برای رسیدن به هدف اصلی این نوشتار در سه بخش بعدی تنظیم شده که بخش سوم با تطبیق روایات سبب نزول دردو تفسیر به سه فصل جایگاه واهمیت اسباب نزول از نگاه این دو مفسر،منابع روایی جامع البیان وروض الجنان در ارائه روایات، سبک پرداختن دو مفسردرنقل اسباب نزول آیات قرآن کریم با ذکر مصادیق آن، اشتراک وافتراق طبری وابوالفتوح رازی بدست آمد.در این بخش تمایز روش طبری دراهتمام به طرق روایی یا سلسله سند به نقل از صحابه وتابعین بخصوص عبدالله بن عباس ونیز روایات سبب نزول متعدد آیات نسبت به ابوالفتوح مشهود است.تفاوت درروش تفسیری وگرایش مذهبی دو مفسر موجب شد که بخش چهارم به روش تحلیل ونقد روایات سبب نزول در دو اثر تفسیری اختصاص یابد براین اساس تلاش شده با بیان نمونه هایی سبک بررسی روایات از منظر عموم وخصوص سبب نزول، سیاق وظاهر آیه،مبانی عقیدتی ومذهبی ونیز سند روایات در دو تفسیر بدست آید.نتیجه ای که از مباحث گذشته گرفته شد، افتراق اصلی دو مفسر در گرایش به مذهب شیعه وسنی وتحت الشعاع قرار دادن آثار خود بر موضوع مذهب، نگارنده را برآن داشت تا در بخش پایانی با عنوان جایگاه سبب نزول وارده در شأن اهل بیت ، آیاتی را مورد بررسی قرار دهد که به جایگاه وفضایل امام اول شیعیان وفرزندان مطهرش در قرآن اشاره دارد، لذا ابن جریر بنا به پایبندی به مذهب خود توجه کمتری به آیات شریفه مثل آیه 55 سوره مائده داشته و در مقابل شیخ ابوالفتوح رازی مفسر مشهور شیعه در قرن ششم هم به آیات کلیدی مثل آیه تطهیر و ولایت وغیره اشاره دارد وهم از جایگاه حقه ولایت امامان مذهب خویش دفاع می کند.

تفسیر روض‌الجِنان و روح‌الجَنان اثر گران‌سنگ دانشمند و عالم قرن ششم هجری، ابوالفتوح رازی، است؛ قرنی که دوره‌ی پختگی و کمال نثر فارسی نام گرفته است.‌به طور قطع،تألیف این اثر در ایران موجب شده است که متـأثر از فضای فکری، فرهنگی و زبانی ایران آن روزگار باشد. یافتن رگه‌هایی از تاریخ، فرهنگ و زبان قوم ایرانی در تفسیر ابوالفتوح رازی موضوع اصلی این پایان‌نامه است. دراین تحقیق، عناصر نشان‌دهنده‌ی فرهنگِ ایرانی مثل اسطوره‌های ایرانی، مسائل مربوط به گویش، اشعار فارسی، ضرب‌المثل‌ها و داستان‌هایبرگرفته از فرهنگ ایرانی، طبقه‌بندی شده و برمبنای این طبقه‌بندی، نتایجی به دست آمده که میزان دانش و احاطه‌ی مفسر بر جوانب فرهنگ ایرانی نشان می‌دهد.

قرآن کریم به‌عنوان کتاب آسمانی، همواره مورد توجه اندیشمندان مسلمان بوده و هر یک از آنان، تلاش کرده‌اند تا برداشت و تفسیر خود را به سبک خاصی به جامعه علمی خودشان ارائه دهند. در این میان ابوالفتوح رازی، رشیدالدین میبدی و علامه طباطبایی ازجمله کسانی هستند که در عرصه تفسیر قرآن، گام‌های بزرگی برداشته‌اند. ابوالفتوح رازی یکی از برجسته‌ترین واعظان منطقه ری در قرن ششم هجری است. این سمت موجب گردیده است تفسیر او سبک واعظانه داشته باشد. از اقتضائات چنین سبکی توجه ویژه به روایات تفسیری است. ابوالفتوح از تفاسیر پیش از خود چون جامع‌البیان و تبیان تأثیر پذیرفته و بر تفاسیر پس از خود به‌ویژه تفاسیر فارسی چون جلاءالاذهان و منهج‌الصادقین تأثیر داشته است. سبک زبانی آن درنهایت سادگی و روانی همراه با فصاحت و بلاغت مختص قرن چهارم و پنجم به‌دوراز تکلفات ظاهری و صنایع لفظی است. رشیدالدین میبدی، در کشف‌الاسرار، آیات قرآن را در سه نوبت تفسیر می‌کند و در ضمن آن از قرائت، شأن نزول، اخبار و احادیث و... به‌تفصیل سخن می‌گوید و در النوبه‌الثالثه آیات را به مذاق صوفیان و عارفان توجیه و تأویل می‌کند. تفسیر کشف‌الاسرار از عناصر و سازوکارهای القای معانی ازجمله صور خیال، مجاز، سجع، تشبیه، استعاره بهره زیادی برده است. علامه طباطبایی در تفسیر آیات به استشهادات قرآنی تمسک زیاد جسته و روش تفسیری ایشان، تفسیر قرآن به قرآن بوده و در بخش تفسیر، سه عنصر: نقل نظریات، نقد نظریات و نوآوری در برداشت به‌طور برجسته مشهود است. هدف از این تحقیق شناساندن سبک‌ها و جلوه‌های ادبی کهن که در تفاسیر ابوالفتوح رازی، کشف‌الاسرار و عدهالابرار به‌کاررفته است و همچنین آشنا کردن علاقه‌مندان علوم تفسیری با اشتراکات و افتراقات این تفاسیر و تأکید بر این نکته که علامه طباطبایی با تفسیر المیزان، کار مفسرین قبل از خود را تکمیل کرده است. در این تحقیق به این نکته رسیده‌ایم که بین تفسیر روح‌الجنان و مجمع‌البیان اشتراکات فراوانی وجود دارد و در تفسیر بعضی آیات به نظر می‌رسد که از یکدیگر برداشت کرده‌اند و کشف‌الاسرار میبدی هم از تفسیر مجمع‌البیان استفاده کرده است و علامه طباطبایی نیز آن تفاسیر را در تفسیر خود در نظر داشته است.

نيمه دوم قرن پنجم و نيمه نخست قرن ششم را مى توان سرآغاز رويكرد عمومى مسلمانان به تفسير نگارى و تلاش فراگير براى تدوين و تنظيم ديدگاهها و نظريات تفسيرى در تاريخ فرهنگ و تمدن اسلامى ناميد. در اين دوره شاهد اهتمام متفكران مسلمان در جهت ساماندهى و بازگشايى فصل‏هاى جديد در حركت تفسير و فهم قرآن هستيم كه ره ‏آورد آن ظواهر تفاسير متعدد و عميق با رويكردهاى گوناگون است.

بحث نسخ یکی از دانش های مهم قرآنی است. رخداد نسخ در آیات قرآن بسیاری از نفسیرگران، اصول فقه نگاران و ... را به بحث و بررسی این پدیده واداشته و شماری را ناگزیر از نگارش کتابهایی مستقل در موضوع نسخ گردانیده است. مباحث زیر مجموعه نسخ، چون تعریف نسخ، شرایط نسخ، اقسان نسخ، آیات ناسخ و منسوخ و .. معرکه آراء اصول شناسان و قران پژوهان قرار گرفته است تا آن جا که ناسازگاری قرآن پژوهان در این دانش بیش از دیگر علوم قرانی به نظر می رسد.

ابوالفتوح رازی در شمار تفسیرگرانی است که داستان پیامبران را با انبوهی از روایات به گزارش می نشیند. او در این گزارش از افراط و تفریط دوری می کند و از طرح روایات محال، مستنکر و ناسازگار با عقل، شریعت و اصول اجتناب می نماید. بنابراین وقتی نویسنده روض الجنان، روایات نادرست و مشکوک را به گزارش می نشیند از طرح این گزارش اهدافی را دنبال می کند که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:

در جهان اسلام تفسیرگران بسیاری آیات قرآن را به بحث و بررسی نشسته اند. در این پروسه شماری تا اعماق اقیانوس معارف قرآن فرو رفته و مرواریدهای بسیاری صید کرده اند و خود را در فهم آیات توانا نشان داده اند و در برابر عده ای با تکرار نظریات دیگران از ضعف و ناتوانی خود پرده برمی دارند و عجز خود را از فرو رفتن در اعماق وحی روشن می سازند.