جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در نظام آموزشی ما علوم انسانی، با وجود فرهنگ غنی اسلامی ـ ایرانی، کاستی های فراوانی دارد. علوم تربیتی که شاخه ای از علوم انسانی است، به دنبال پرورش انسان های مؤثر و کارآمدی است که استعدادهای آن ها شکوفا شده است. در تعلیم و تربیت اسلامی تربیت انسان کامل با بهره گیری از معارف دینی امکان پذیر است. موفقیت نظام های آموزشی، مستلزم توجه به آموزه های وحیانی است. از سوی دیگر یافته های بشری در علوم تربیتی نیز نباید مغفول واقع شود. در این رابطه به سه رویکرد تعلیم و تربیت اسلامی به منزلة نظام توصیفی، استنباطی و استنباطی ـ تأسیسی اشاره شده است تا نسبت علوم تربیتی با معارف وحیانی تبیین شود. در این مقاله موضوع علوم انسانی، انسان و ماهیت او که موضوع اصلی علوم انسانی است، نسبت بین علوم تربیتی و تعلیم و تربیت اسلامی و عناصر مهم آن بررسی می شود.

چکیده فارسی:پژوهش حاضر قصد دارد به روشن سازی معانی گوناگون مفهوم صبر که از مفاهیم بنیادی اخلاقی، تربیتی قرآن مجید است، بپردازد و سپس دلالت های فلسفی و تربیتی آن را استنتاج کند. از این رو، مساله اصلی این مطالعه چیستی مفهوم صبر در قرآن مجید و دلالت های فلسفی و تربیتی آن است. با توجه به مساله کلی فوق، سوال های پژوهش عبارت اند از: 1. صبر در قرآن، بر کدام معانی دلالت دارد؟ 2. دلالت های فلسفی مفهوم صبر کدامند؟ 3. دلالت های تربیتی مفهوم صبر کدامند؟ به منظور پاسخگویی به پرسش های بالا از روش تحلیلی ‐ استنتاجی استفاده شده است. بنابراین، مطالعه حاضر در زمره مطالعات فلسفی و با رویکردهای بنیادی محسوب می شود. این مطالعه نشان می دهد که مفهوم صبر در قرآن بر معانی متعددی مانند شکیبایی در هنگام مصیبت، پایداری در عبادت و اطاعت خداوند، استقامت در ترک گناه، سازگاری در مناسبات انسانی، عجله نکردن در گفتار و کردار، شکیبایی در دستیابی به معرفت، شکیبایی در دستیابی به حقیقت و استقامت در راه حق دلالت دارد. از سوی دیگر، این تحقیق نشان می دهد که به لحاظ فلسفی افزون بر حیطه ارزش شناسی، مفهوم صبر از دو جنبه انسان شناسی و معرفت شناسی نیز قابل بررسی است. به علاوه، استنتاج های تربیتی حکایت از آن دارند که مفهوم صبر را باید هم در اهداف آموزش و پرورش و هم در دیگر اجزای برنامه درسی مورد توجه قرار داد. همچنین مفهوم صبر هم در آموزش و پرورش رسمی و هم غیررسمی کاربرد دارد.

مشاهده متن هدف از نگارش مقاله حاضر، تبیین دیدگاه تربیتی علامه طباطبایی بر اساس انواع علم می باشد. به منظور دستیابی به هدف مذکور، از رویکرد کیفی و روش توصیفی تحلیلی با مراجعه به منابع دست اول استفاده شده است. این تحقیق نشان می دهد که بر اساس تقسیم بندی علامه از علم حصولی می توان به اهداف و ویژگی های جالب توجهی برای محتوای برنامه درسی دست یافت. این اهداف که عبارتند از پرورش حسی، ذهنی، عقلی، اجتماعی، اخلاقی و ذوقی، دستیابی به انواع علوم مطابق واقع، خودآموزی و تولید علم، استفاده از علوم در حل مسائل زندگی و پرورش خلاقیت، در نهایت به پرورش همه جانبه انسان منجر می شوند. به منظور تحقق اهداف فوق، لازم است محتوای برنامه از ویژگی هایی چون تناسب، توالی، تعادل، تنوع، انطباق، ارتباط و ... برخوردار باشند. این نتایج حاکی از آن است که توجه به انواع علم (از دیدگاه علامه طباطبایی) می تواند در تدوین محتوایی غنی برای آموزش دانش آموزان مفید واقع شود.

توجه و مداقه در آیات قرآن به منظور وضوح بخشی به مفاهیم تربیتی آن، که در اینجا به آیات انذار و تبشیر منحصر گشته است، هدف اصلی این نوشتار است. از آنجا که انذار و تبشیر در جایگاه روش تربیتی است بررسی در این مجال به یافتن مبانی و اصولی که منشا این روشها است اختصاص یافته است. این مهم با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی در دو مرحله بررسی به تفکیک آیات انذار و تبشیر و بررسی توامان آنها انجام شده است. حاصل پژوهش علاوه بر ارائه جدولهایی از اصول و فنون تربیتی منطبق با این آیات، لزوم همراهی و هماهنگی این دو با یکدیگر به منظور تحقق اصل اعتدال روحی است.

نوشتار پیش رو درصد است تا فرضیه «وجوب آموزش استدلالی در تربیت اعتقادی» را با روش استنادی و تحلیلی (با تاکید بر روش شناسی استنباطی و فقهی) بررسی کند. در این راستا برای دفاع از این فرضیه پنج دلیل مورد بررسی قرار گرفت و در پایان، محدوده جواز و منع کاربست آموزش استدلالی در تربیت اعتقادی و نیز وضعیت به کارگیری این روش نسبت به محتواهای آموزشی و موقعیت ادراکی متربیان تبیین شد.

نوشتار پیش رو با هدف بررسی رویکردهای پژوهش موجود در فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی به منظور انتخاب روش پژوهش مناسب به رشته تحریر درآمده است.پس از توصیف و نقد و بررسی هر یک از رویکردها، رویکرد انتخابی به همراه روش شناسی پژوهش مناسب تبیین می شود. نگارنده از میان رویکردهای موجود، رویکرد مضاف بودن فلسفه را به «تعلیم و تربیت اسلامی» به مثابه نظام تربیتی استنتاج شده از منابع دینی با استمداد از روش فلسفی و آموزه های دینی را انتخاب می کند و به این نتیجه می رسد که روش مناسب پژوهش در فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی روش تعقلی، استدلالی و استنتاجی در بعد فلسفی و زیربنایی رشته و روشهای تجربی در ساحت علمی و روبنایی آن است. از این رو در تدوین مبانی به مبانی فلسفی در کنار سایر منابع دینی روی می آورد و روش تعقلی و تجربی را در پژوهش بر می گزیند.

این پژوهش، که از نوع کاربردی است با هدف بررسی اصول تربیت عقلانی بر مبنای سخنان امام رضا (ع) انجام شده است. در این تحقیق به روش توصیفی ـ تحلیلی به این سوال پاسخ داده می شود که: "اصول تربیت عقلانی برمبنای سخنان امام رضا (ع) چیست؟ در پایان پس از گردآوری اطّلاعات به روش کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل آنها به روش تحلیل محتوا این نتایج به دست آمده است: اصول تربیت عقلانی بر مبنای سخنان امام رضا (ع) به دو قسم قابل طبقه بندی است: اصول عام که هم تربیت عقل نظری و هم تربیت عقل عملی را شامل می شود، عبارت است از: اصل اعتدال، اصل لزوم هماهنگ بودن علم و عمل، اصل هماهنگی با فطرت، اصل آزادی مبتنی بر عقل. اما اصول خاص به دو دسته جدا تقسیم شده است؛ "اصول خاصِ ناظر به عقل نظری" مانند اصل پیوستگی تجربه اندوزی، علم آموزی، اندیشه ورزی و اصل تفکیک علم و اندیشه و تجربه مفید از علم و اندیشه و تجربه غیر مفید، اصل لزوم روح علمی داشتن، اصل حکمت جویی، اصل تلازم عقل و علم، اصل لزوم منع حکمت آموزی به نااهلان؛ "اصول خاص ناظر به عقل عملی" مانند اصل رعایت مراحل تزکیه نفس، اصل تکلیف متناسب با توانایی، اصل لزوم پیروی عقل از فرمانهای الهی است.

محبت اهل بیت علیهم السلام در دین اسلام _ به ویژه در مذهب شیعه _ راهبردی واجب در زندگی و استراتژی تربیتی به شمار می آید. در این پژوهش با روش تحلیل محتوا، این مقوله در کتب دینی دوره متوسطه بررسی شده است. از این رو در آغاز، پس از بیان چارچوب نظری بر اساس اسناد قرآنی و روایی، مولفه های قابل ارزیابی در قالب اصول، ویژگی و کارکردها استنتاج گردیده و بر اساس آن، تحلیل محتوایی و تفسیر مضامین انجام شده است.

تحقیق و بررسی روش های تربیتی، از جمله مباحث در حوزه تعلیم و تربیت اسلامی است و قرآن در جایگاه بزرگ ترین و مهم ترین منبع مطالعات این حوزه و دارای نکاتی عمیق و ظریف، همیشه و بویژه در عصر حاضر مورد توجّه اهل دانش، به خصوص مربیان و صاحب نظران تعلیم و تربیت اسلامی است. رساله حاضر می کوشد تا ناگفته هایی را درباره روش های تربیتی انذار و تبشیر که شایع ترین و به تعبیری نافذترین روش های تربیتی است و در قرآن به آن سفارش شده بیان کند. مفهوم شناسی و تعاریف اصطلاحات، مقایسه اجمالی این روش ها با روش های تشویق و تنبیه، تبیین و توضیح مبانی انسان شناختی این روش های تربیتی و نیز شیوه های خاصّی که انبیا در جهت انذار و بشارت امّت ها به کار می برده اند، از جمله مباحثی است که در فصول گوناگون رساله به آن پرداخته شده است.