جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی آراء راهنماشناختی علامه بیاضی موضوع این تحقیق است. تحقیق درباره آراء ایشان از آن رو اهمیت دارد که کتاب وی منبع برای کتاب های دیگر مثل بحارالانوار قرار گرفته است. دست یابی به این هدف با توصیف و تحلیل کلمات ایشان میسر خواهد شد. علامه بیاضی در نگرش کلامی خود برخلاف جو حاکم آن دوره گرایش زیادی به اندیشه‌های فلسفی نشان نداده و نمونه‌هایی چون رد استدلال فلسفی بر ضرورت بعثت انبیا و نپذیرفتن تعریف فلاسفه از عصمت، نشان‌دهنده رویگردانی او از رویکرد فلسفی به علم کلام در آن دوره بوده است. علامه در ادله عقلی بر نبوت و امامت بیشتر به قاعده لطف بر پایه حکمت خداوند استدلال کرده است. ایشان نبی و رسول را در مفهوم و مصداق یکی دانسته است و نظر متفاوتی ارائه می‌دهد. علامه در بحث اعجاز قرآن وجه صرفه را می‌پذیرد و از دیدگاه سید مرتضی دفاع می‌کند، در مباحث امامت نیز به کلمات سید مرتضی عنایت ویژه نشان می‌دهد. علامه بیاضی هرچند در خلال مباحث خود از نام و تألیفات علامه حلی سخنی به میان نیاورده است اما بسیار تحت تأثیر آثار علامه حلی بوده است و شش اثر از تألیفات علامه حلی را از منابع مستقیم کتاب الصراط المستقیم نام برده است. مرحوم بیاضی امامت را لطفی واجب از سوی خداوند دانسته و راه شناخت امام را منحصرا نص می داند. ایشان صدور معجزه بدون ادعای نبوت را از امام جایز و واقع می داند و آن را به منزله نص می داند. او ماهیت و گستره عصمت امام را همانند نبی دانسته و با ادله عقلی و نقلی به اثبات آن پرداخته است.اثبات امامت امیرالمومنین علی علیه السلام محوری ترین موضوعی است که علامه با تمسک به نصوص قرآنی و نبوی و صدور معجزات از آن حضرت به اثبات آن پرداخته است. علامه بیاضی با اثبات حیات حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف ، دولت آن حضرت را آخرین دولت قبل از بروز نشانه های قیامت می داند. نقطه دیگری که در مباحث کلامی علامه بیاضی چشمگیر است سبک طرح مباحث کلامی است. ایشان در طرح مباحث اشراف کامل بر اقوال متکلمین و فرقه‌های مختلف داشته است و با ادله محکم عقلی و با استناد به آیات قرآن و احادیث مورد اتفاق فریقین و مورد قبول عامه مباحث کلامی را قوام بخشیده است. ایشان در کنار ارائه مبانی کلامی امامیه به تفصیل شبهات پیرامون هر بحثی را پاسخ داده است تا جایی که گاهی فصول متعدد و مستقلی را به این مهم اختصاص داده است.

امامت یکی از مباحث مهم کلامی در شیعه است که متکلم شیعی، ابن میثم بحرانی نظراتی درباره آن دارد، ما ضمن بررسی بحث امامت از منظر ابن میثم، دیدگاه وی درباره مفهوم امامت، اصل ضرورت امامت در جامعه، شرایط و صفات امام و براهین اثبات امامت حضرت علی علیه السلام و سایر ائمه علیه السلام را ارائه نموده‌ایم. این پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی و با محوریت آثار ابن میثم و با استفاده از سایر آثار مرتبط درباره امامت، گردآوری گردیده، حاکی از آن است که ابن میثم امامت را نوعی ریاست اصلی (نه نیابتی) بر مردم در امور دینی و دنیایی دانسته است. بر اساس این نوشتار می‌توان دریافت که از نگاه ابن میثم امامت لطفی است از سوی خداوند بر بندگان که موجب تقرب آنها به کارهای نیک و دوری‌شان از معاصی می‌شود پس تنها شخصی شایسته این مقام است که بتواند امت را به این هدف مهم برساند. چنین فردی باید از طرف خداوند منصوب شود؛ درباره ضرورت امامت، او عقیده داشته این بحث را بر اساس برهان لطف و نظام احسن و دسته‌ای از احادیث می‌توان‌اثبات‌کرد. بحرانی عصمت، افضلیت، علم و نص را اهم شرایط امام دانسته و در کنار این شرایط نداشتن عیوب زننده، کرامت و فضایل اخلاقی را نیز از لوازم امامت به شمار آورده است. وی این صفات را با دلایل عقلی و نقلی اثبات کرده است. بحرانی برای اثبات امامت حضرت علی علیه السلام از سه نوع استدلال بهره گرفته است: نوع اول احادیثی از پیامبر است که آشکارا و با ذکر نام علی علیه السلام، امامت و خلافت ایشان را بیان کرده‌اند. نوع دوم آیات و اخباری که غیرمستقیم به اثبات این موضوع پرداخته‌اند. نوع سوم استدلال‌های عقلی برپایه افضلیت، عصمت و نص بر امامت امیرمومنان علیه السلام است که از طریق آنها امامت آن حضرت قابل اثبات است. بحرانی براهین امامت سایر امامان را عصمت هریک و تقریر امام قبل نسبت به ایشان، به عنوان دلیل عقلی و حدیثی از پیامبر به عنوان دلیل نقلی ذکر کرده است.

«الامامة و الحکومة» نوشته محمدحسین انصاری با مطالبی در باب امامت و خلافت حضرت علی (ع) تدوین شده است. كتاب با اشاره به مبحث امامت در اسلام و شرح معانی امامت در قرآن، نیز روایت و آرای علمای اسلامی در این باب، آغاز می‌ شود، سپس مؤلف انواع امامت (امامت خاصه و عامه) را شرح می‌ دهد. در پی آن، با بر شماردن دیدگاه‌ های علمای شیعه در باب امامت به برخی از شبهات در این زمینه پاسخ می‌ گوید. این كتاب به زبان عربی به طبع رسیده است.

دفتر چهارم أجوبة الشبهات الكلامية، تعریب شده کتابی است که با زبان فارسی به بررسی شبهات پیرامون امامت با رویکرد کلامی (کلام فلسفی)، می‌پردازد. این کتاب اثر محمد حسن قدردان قراملکی است. کتاب حاضر، دفتر چهارم «امامت» از سلسله دفترهای «پاسخ به شبهات کلامی» می‌باشد این کتاب در یک مقدمه و شش فصل با عنوان «امامت» تدوین شده است. فصل اول آن به "کلیات"، فصل دوم "شبهاتی پیرامون امامت و نقد آن"، فصل سوم"شبهه ناسازگاری امامت با اصل خاتمیت"، فصل چهارم "شبهاتی پیرامون اصل نصب و نقد آن"، فصل پنجم "شبهه در دلالت نصوص امامت علی (توجیهات مخالفان)" و فصل ششم آن به"شبهاتی پیرامون صفات امام "اختصاص دارد. نگارنده در این دفتر می‌کوشد شبهات پیرامون امامت را با رویکرد کلامی (کلام فلسفی) مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد، البته رویکرد عمده این تحقیق کلامی است که به ضرورت گاهی از رهیافت عرفانی و فلسفی نیز سود برده است. مؤلف هدف و غایت ازاین تحقیق را تبیین عقلانی مسئله امامت و رفع شبهات ناظر بر آن از طرف برادران اهل سنت و طیف خاص روشنفکران می‌داند و نیز برآن است که خواننده در این تحقیق علاوه بر دریافت پاسخ شبهه در بعضی موارد با تحلیل‌ها و نکته‌ها و پاسخ‌های جدید نویسنده نیز مواجه خواهد شد که محصول تأمل نگارنده در زوایای موضوع می‌باشد.

آیت‌الله میرزا محمدعلی شاه‌آبادی از بنیان‌گذاران نظریه فطرت در قرن اخیر به‌شمار می­ رود. رهیافت شاه­ آبادی به نظریۀ فطرت، درون­ دینی و احیانا آمیخته با رویکرد ذوقی و عرفانی است. درعین‌حال بیشتر نظریه ­پردازی­ های وی از پشتوانۀ فلسفی و عقلانی برخوردار است. اثبات اصول اساسی مذهب (اثبات واجب، نبوت و امامت عامه و معاد) براساس مقتضیات فطرت از طرق متعدد، استناد به مقتضیات فطرت در برخی مباحث فلسفی (نفی ماهیت، مکان­مندی، جسمانیت، ...از واجب تعالی) و همچنین علم النفس، ارائۀ تحلیلی جامع از فطری بودن دین و تمسک به اقتضائات فطرت برای سیر و سلوک و خودسازی، مهم­ترین نوآوری ­های وی در این باب قلمداد می ­شود. مهم­ترین عامل توفیق شاه ­آبادی در پدید­آوردن این نو­آوری­ ها، اهمیت دادن او به آموزه ­های کتاب و سنت و تأمل عمیق در آن‌هاست.