مگر آیات شریفه قرآن و روایات، همواره توصیه به صبر در برابر مصائب نمی کنند! پس این گونه اظهار حزن و عزاداری و جزع و گریه شیعیان برای حسین بن علی چه معنایی دارد؟ | کتابخانه مجازی الفبا

مگر آيات شريفه قرآن و روايات، همواره توصيه به صبر در برابر مصائب نمی كنند! پس اين گونه اظهار حزن و عزاداری و جزع و گريه شيعيان براي حسين بن علي چه معنایی دارد؟

انسان موجودی است دارای عواطف و احساسات كه در حوادث و پيش‌آمدهای ناگوار و جان سوز، تحت تأثير قرار گرفته و اندوهناك می ‌شود و گاهی جزع و فزع و بی ‌تابی و اظهار نارضايتی می كند، و حتی گاهی ممكن است قلب او كه مركز احساسات و عواطف اوست ايستاده و جان ببازد «ان الانسان خلق هلوعاً اذا‌ مسه الشر جزوعاً و اذا مسه الخير منوعاً»[1]
در اين راستا تنها نيروی ايمان است، كه از ناراحتی ‌ها و اضطراب ها انسان جلوگيری نموده، و به او اميد و آرامش می بخشد،[2] از اين رو دستورات اسلام در راستای تقويت ايمان و نيروی عقيده دور می ‌زند، و راه مبارزه با پيش‌آمدهای ناگوار را نشان داده، با زبان های مختلف به صبر و شكيبایی در برابر ناملايمات فرا مي‌خواند «والعصر ان الانسان لفی خسر الا الذين امنوا و عملوا الصالحات و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر»[3] با بينش، امتحان و آزمايش زندگی و ناملايمات آن را جهت داده و به صابران رحمت و مغفرت و صلوات الهی را بشارت و نويد مي‌دهد، «و بشر الصابرين الذين اذا اصابتهم مصيبة قالو انالله وانّا اليه راجعون اولئك عليهم صلوات ٌمن ربّهم و رحمةٌ و اولئكَ هُمُ المهُتدون»[4] و تنها صابران را هدايت يافته مي‌داند.
صبر از مقامات عالی است، كه در تمام ميدان‌های زندگی فردی و اجتماعی، جشن و عزا، جنگ و صلح و ... كاربرد دارد، لذا‌ست كه برای آن اجری بی ‌پايان و مزد بی حساب قرار داده است؛ «انما يوفی الصابرون اجرهم بغير حساب»[5] و ائمه شيعه نيز بارها مردم و شيعيان را به صبر و شكيبایی توصيه و سفارش نموده‌اند، از جمله امام صادق ـ عليه‌السّلام ـ كه خود از گريه كنندگان برای عزای جدش حسين ابن علی ـ عليه‌السّلام-بود، و از مصاديق اكمل صابران است، به يكی از يارانش مي‌فرمايد: «اما انّك ان تصبر توجر»[6] بدان كه با صبر و مقاومت پاداش مي‌بری.
حال بايد ديد اين توصيه‌ها و سفارش‌ها به صبر و بردباری، با عزاداری شيعيان برای ائمه اطهار، مخصوصاً حسين ابی علي-ع- منافات دارد يا خير؟
اولاً بايد گفت: صبری كه در آيات و روايات به آن توصيه شده است اختصاص به صبر بر مصائب ندارد، بلكه صبر در تمام ميدان‌های زندگی مطرح است و شاخص ‌ترين موارد آن، در روايات ذيل آمده است.
پيامبر اكرم ـ صلّی الله عليه و آله ـ فرمود: «الصبر ثلاثة صبر عند المصيبة و صبر علي الطاعة و صبر عن المعصية» صبر بر سه گونه است، 1. صبر در مصائب؛ 2. صبر بر بندگی (و طاعت خداوند) 3. صبر در برابر معصيت (در مقابل شهوات و تمايلات نفسانی و پرهيز از گناه)؛ در نتيجه اين آيات فقط در مقابل بي‌صبری در مصائب قرار ندارد.
ثانياً: بايد ديد مراد از صبر در اين آيات و روايات چيست؟ و مصداق بي‌صبری كدام است؟ با نگاهی گذرا به آيات مذكور و آيات ديگر، اين نكته به خوبی به دست مي‌آيد، كه مراد از بی صبری گريه و اشك و عزاداری نيست، بلكه مراد جزع و فزع و اظهار سخنان بيهوده و باطل در هنگام مصيبت، و اظهار نارضايتی نسبت به قضا و قدر الهی است، چنان‌كه پيامبر اكرم ـ صلّی الله عليه و آله ـ در مصيبت فرزندش ابراهيم، در حالی كه اشكش جاری بود فرمود: «و انّا بك لمحزونون، تبكی العين و يدمع القلب و لا نقول، يسخط الرب عز‌ّو‌جل»،[7] فرزندم، برای تو غمناك هستيم، چشم می گريد و دل مي‌سوزد اماّ چيزی كه موجب نارضايتی خداوند گردد بر زبان نمي‌آوريم. در روايات ديگر چنين آمده است «يحزن القلب ، و تدمع العين، ولانقول ما يسخط الرب و انّا علی ابراهيم لممحزونون»[8] بعد از دفن ابراهيم در قبرستان بقيع، برای آن كودك آن‌قدر گريه كرد، كه اشك از محاسنش جاری گرديد به آن حضرت اعتراض كردند، ای رسول خدا تو ديگران را از گريه منع مي‌كردی اكنون خود گريه مي‌كنی؟ آن حضرت فرمود: «لا ليس هذا بكاء غضب انما هذا رحمة و من لايرحم لايرحم» اين گريه خشم و نارضايتی نيست بلكه گريه رحمت و رأفت است، و هر كس رحم نكند، مورد رحمت واقع نمي‌شود. معلوم می ‌شود آن عزاداری و گريه‌ا‌ی مخالف صبر است، كه از روی غضبناكی بر قضای الهی و نارضايتی باشد نه گريه سوز و عاطفی كه خود رحمت است و نشانه عاطفه و دل ر‌حمي انسان می باشد.
در نتيجه اشك و گريه براي عزيز يا عزيزان هرگز مصداق بي‌صبری نيست، چرا كه اسلام هميشه واقعيت‌ها را در نظر داشته و احساسات و عواطف انسان ها را می داند، مگر مي‌شود انسان در مرگ فرزند و پدر... خويش اشك نريزد؟ مگر از پيامبر ـ صلّی الله عليه و آله ـ صبورتر می توان يافت؟ با اين حال در مرگ فرزندش اشك مي‌ريزد، قلبش ناراحت است، ولی بی ‌تابی و نارضايتی نمی كند.
عزاداری های كه شيعيان انجام می دهند مواردومصاديقي دارد كه ذيلا اشاره می شودوازبيان فوق روشن شد كه هرگزمصداق بی تابی وجزع وفزع كه ممنوع است, نمی با شد.
1-يكی از مصاديق ومواردعزاداری برگزاری جلسات عزاداری، برای دلداری و تسليت دادن به مصيبت زدگان و توصيه آنان به صبر است، اين نحوه عزاداری كه در بين عموم مسلمانان رايج است، در راستای تقويت اراده و ايمان و احترام به احساسات و عواطف بازماندگان قرار دارد و اسلام هم سفارش فرموده است، كه پس از مرگ مسلمانی، ساير مسلمانان جمع شده و به بازماندگان تسلّی و تعزيت دهند و در آن مجالس برای از دست‌رفتگان از درگاه خداوند متعال در‌خواست آمرزش نموده، و قرآن تلاوت كنند و بازماندگان را به صبر و استقامت توصيه نمايند در اين باره روايات فراوانی نقل شده است.[9]
از جمله امام صادق ـ عليه‌السّلام ـ به نقل از پيامبر اكرم ـ صلّی الله عليه و آله ـ می ‌فرمايد: «من عزّی مصاباً كان له مثل أجره من غير ان ينتقص من أجر المصاب شيئ» كسی كه مصيبت ديده‌ای را تعزيب دهد از پاداشی به مانند پاداش او برخوردار خواهد شد، بدون اين‌كه از پاداش مصيبت ديده كم شود. روشن است كه با اين توصيه‌ها، اين مصداق هيچ تنافی با صبر و بردباری ندارد.
2. بزرگداشت ياد و خاطره از دست رفتگانی كه نزدمردم احترام خاصی داشته نظيرعلما,شهداو.. ؛ مصداق ديگری است برای عزاداری؛ اين عزاداری ‌ها در راستای بزرگداشت خاطره شهيدان، علما و انديشمندان كه با فكر و انديشه و با نثار جان خود جامعه اسلام را حيات بخشيدند، برگزار می ‌شود، اين عزاداری، افزون بر آثار و ثواب تسلّی و دلداری بازماندگان، ثواب احترام به علم و عالم و شهيد را دربر دارد و نشان مي‌دهد كه آن‌چنان كه آنان در پيشگاه خداوند متعال ارزش دارند و از حيات و زندگی خاصی برخوردارند، نزد مسلمانان نيز از احترام ويژه برخوردار می ‌باشند «ولا تحسبن الذين قتلوا فی سبيل الله امواتاً بل احياء عند ر‌بّهم يرزقون».[10]
3. نحوه ديگری از عزاداری وجود دارد كه دارای مرتبه بالاتری است، اين عزاداری ويژه انسان‌های بزرگ، يعنی پيامبران و اوصيای آن ها، بويژه پيامبر اسلام-ص-واهل بيت آن حضرت است.
عزاداری د‌ر هنگام رحلت و شهادت و شادی در هنگام تولّد آنان از ويژگی هایی است كه در پرتو آن درس‌های سازنده تربيتی و اخلاقی آموخته مي‌شود. امام علی ـ عليه‌السّلام ـ فرمود: خداوند متعال برای ما پيروانی برگزيد كه ما را ياری مي‌كنند «يفرحون لفرحنا و يحزنون لحزننا»[11] برای شادی ما شاد و برای غم ما اندوهناك می ‌شوند. در فرهنگ اسلامی احترام همه شهيدان لازم است. ولی برخی شهيدان مانند سرور و سالار شهيدان كربلا از ويژگی ‌هایی خاصی برخوردارند كه بر اساس دستورات رسيده، هر سال در ايام شهادت آنان مجالس و محافل عزاداری و سوگواری برگزار شده و مراسم خاصی نيز اجرا مي‌گردد. از اين رو نبايد اين مراسم را با عزاداری كسی كه پدر يا عزيزی را از دست داده مقايسه نمود و گفت: چون خداوند توصيه به صبر نموده بايد در عزای ائمه اطهار ـ عليهم السّلام ـ چيزی نگفت، و در مقابل هر آن چه ستمگران در طول تاريخ انجام داده‌اند سكوت كرد، و با سكوت خود رفتار آنان را امضا نمود. آيا روح دستورات اسلام با چنين برداشتی مخالف نيست؟!
پس عزاداری شيعيان يعنی گريه كردن و اشك ريختن در عزاي عزيز مصطفي، حسين بن علی، كه قطعاً در درجه و رتبه ی بالاتر از ابراهيم قرار دارد، و هم چنين مظلوميت امام حسن مجتبی، كه «سيدان اهل بهشت می باشند»[12] نه تنها بي‌صبري نيست، بلكه هماهنگي با سيره و روش پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ نيز مي‌باشد، و خود فرمود: «ميت لابواكي عليه لا اعزاز له»[13] میتی كه گريه كنندگان ندارد از عزت و احترام هم برخوردار نيست.

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم (اندیشه قم)