جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

معروف در لغت: از ماده عرف به معنی شناخته شده و نیک و در اصطلاح: نام هرکاری است که حسن آن توسط عقل یا شرع شناخته شود. منکر در لغت: از ماده انکار و ناشناخته ، زشت و پلید است و در اصطلاح نام کاری است که شرع و عقل آن را ناپسند بشمارند. امر به معروف و نهی از منکر از اهمیت زیادی برخوردار است تا آنجا که اما علی ( ع) می فرمایند:«تمام کارهای نیک و حتی جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهی از منکر همچون آب دهان در برابر دریای پهناور است.» امر به معروف و نهی از منکر از عالی ترین فرایض و واجبات اسلامی است. در دین مبین اسلام نیز عامل کنترل و نظارت عمومی، امر به معروف و نهی از منکر است و به عموم افراد جامعه تکلیف می کند که نسبت به اجتماع مسئول باشند چنانکه پیامبر اکرم ( ص) فرمودند: « کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته» همه شما سرپرست و نگهدارنده یکدیگر و مسئول اداره کردن آنچه در اختیار خود دارید می باشید. امر به معروف و نهی از منکر یک وظیفه همگانی است و بر مسلمین واجب است. با ظلم و ستم و فساد و استکبار، به هر طریق ممکن مبارزه کنند و همچنین واجب است برای گسترش توحید و خداپرستی و دعوت مردم به خیر و صلاح کوشش و جهاد نمایند. پیامبر اکرم ( ص) در تعبیری زیبا جامعه را به کشتی و افراد را به مسافران آن تشبیه نموده است و می فرماید: « اگر در میان مسافران کسی به ادعای آن که به اندازه خودش در کشتی سهم دارد کشتی را سوراخ کند سرانجام کشتی و مسافران آن غرق خواهند شد ولی اگر دیگران با او برخورد کنند و از این عمل ناپسند او جلوگیری کنند خود و او را از هلاکت رهایی بخشیده اند. هرکاری که خداوند متعال بر انسانها واجب می کند دارای فلسفه ای است و فلسفه امر به معروف و نهی از منکر را امام علی ( ع) این طور بیان می کنند: «فرض الله الامر بالمعروف مصلحه للعوام و النهی عن المنکر ردعاً لسفهاء. خداوند امر به معروف را برای اصلاح عامه مردم و نهی از منکر را برای جلوگیری از سفیهان و نادانان واجب فرمود». امر به معروف از فضیلت زیادی برخوردار است. از جمله این که پیامبر اکرم ( ص) فرمودند: «کسی که امر به معروف و نهی از منکر کند خلیفه خدا در زمین و جانشین رسول خداست.» امر به معروف و نهی از منکر دارای شرایطی است که عبارتند از: 1) شناخت معروف و منکر 2) احتمال تأثیر 3) بداند که فرد گناهکار برای ادامه گناه خود مصر باشد. 4) امر به معروف و نهی از منکر مفسده بزرگتری به دنبال نداشته باشد. همچنین دارای مراحل و مراتبی است از جمله 1) انکار قلبی 2) انکار زبانی 3) اقدام عملی امر به معروف و نهی از منکر آثار مطلوبی را به دنبال دارد که عبارتند از 1) حفظ اسلام و احکام آن 2) تقویت مؤمنین 3) عزت 4) برقراری امنیت و آبادی زمین 5) رستگاری 6) نجات از بلاها 7) تضعیف کفار همینطور اگر امر به معروف و نهی از منکر ترک شود آثاری نامطلوب به دنبال دارد که عبارتند از : 1) سلب برکات الهی 2) تسلط بدان 3) عذاب و هلاکت 4) لعنت 5) واژگونی قلب 6) عقوبت. با همه اهمیت و اولویتی که اسلام برای امر به معروف و نهی از منکر قائل شده است بیشتر از هر واجب دیگری ترک می شود و ترک امر و نهی دینی عللی دارد. 1) ضعف ایمان 2) ضعف نفس 3) ترسهای بی مورد 4) موقعیت گنهکار 5) القائات شیطانی 6) مخالفت حکوتها 7) مخالفت دشمنان اسلام 8) وابستگی به گنهکاران. امر به معروف و نهی از منکر در روزگار ما کمرنگ شده است و در جایگاه خودش قرار نگرفته است علل مهجوریت امر و نهی دینی می تواند موارد زیر باشد. 1) آزمندی 2) ترس 3) سوء استفاده ها 4) برداشت نادرست از برخی آیات 5) برداشت نادرست از مفهوم تقیه 6) فهم نادرست شرایط امر به معروف و نهی دینی 7) عزلت و ... امام حسین ( ع) برای احیای فریضه امر به معروف و نهی از منکر قیام کرد و هدف از قیام خود را این طور بیان فرمود: «انی لم اخرج اشدا و لا بطرا و لا ظالما، و انما خرجت لطلب الاصلاح فی امه جدّی. خرجت لامر بالمعروف و النهی عن المنکر» تمام انبیاء و امامان ( ع) وظیفه امر به معروف و نهی از منکر را به نحو احسن انجام داده اند. سؤالاتی در زمینه امر به معروف و نهی از منکر مطرح شده است، که آیا عقلی است یا شرعی؟ کافی است بگوییم عقلی است. آیا عینی است یا کفایی؟ در پاسخ به این سوال کافی است بگوییم کفایی است. دیگر اینکه توصلی است یا تعبّدی؟ در پاسخ به این سؤال هم همین قدر که بگوییم توصلی است کفایت می کند. همچنین به نمونه های موفق در زمینه امر به معروف و نهی از منکر اشاره شده است که از آن جمله امام حسین ( ع) می باشد که در زیارتنامه ایشان می خوانیم « و اشهد انک قد اقمت الصلواه و آتیت الزکاه و امرت بالمعروف و نهیت عن المنکر» شهادت می دهم که تو ( ای حسین بن علی(ع) نماز را اقامه کردی و زکات را ادا نمودی و دستور به خوبی ها دادی و از بدی ها بازداشتی. دیگر نمونه موفق حضرت علی ( ع) می باشند. بعنوان مثال: حضرت علی ( ع) در یک شب مشغول حسابرسی بیت المال بودند که طلحه و زبیر بر حضرت وارد شدند، امیرالمؤمنین ( ع) چراغی را که در مقابلش بود خاموش کرد و چراغ دیگری را روشن نمود. آن دو در نهایت شگفتی و تعجب پرسیدند: چرا چنین کردی؟ فرمود: برای آنکه روغن آن از بیت المال بوده و سزاوار ندیدم که در مصاحبت خصوصی با شما از آن استفاده کنم. و نمونه های موفق زیادی است که ما به همین 2 مورد اندک بسنده می کنیم.

ظهور ابتدايی آيات مربوط به داستان حضرت آدم و صدور نهی الاهی از نزديك شدن به «شجره» و فريفته شدن آدم و همسرش از وسوسه های شيطانی و تناول از «شجره منهيه» كه بـه بيـرون شـدن آندو از بهشت و هبوط به زمين انجاميـد، بيـانگر وجـود لغـزش از آدم اسـت. از سـوی ديگـر، لغزش ناپذيری پيامبران الاهی و دامنه عصمت آنها از ديرباز مورد توجه مفسران و ساير انديشوران شيعه و سنی بوده و به تحليل و تبيين اين آيات پرداخته اند. اين مقاله درصدد برآمد تـا توجيهـات مختلف از مفسران فريقين را درباره آيات مورد نظر، نقد وبررسی كرده و سرانجام نظريـه برخـی از مفسران مبنی بر ارشادی بودن «نهی» را با توجه به شواهد موجود در آيات قرآن، راه حل مناسب و مورد تأييدی برای تبيين عصمت و لغزش ناپذيری اين پيامبر الاهی، يافته است.