جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پروژه با عنوان قانون و قانون گرایی در اسلام می باشد که در آن به بررسی قانون و ویژگی های آن در اسلام پرداخته ایم و نیز به بررسی قانون در لغت و اصطلاح و مرافدات آن در قرآن، انواع قانون و ویژگی های بهترین قانون، برتری قوانین اسلام و حق قانون گذاری و قانون و قانون گرایی در قرآن پرداخته شد. همچنین به بررسی اهداف و ویژگی ها و اهداف قانون پرداخته ایم که در این مورد به بررسی وضع قانون، امضای قانون، بایسته های قانون گذاری، اصول و مرجع قانون گذاری و همچنین دوره های قانون گذاری در اسلام شامل عصر پیامبر، خلفای راشدین، عباسی و عصر انحطاط و عصر نهضت را آوردیم و به بیان مطالب مهمی در زمینه لزوم الهی بودن قانون نیز پرداخته ایم. هدف از تحقیق مورد نظر تبیین قانون و تأثیر آن در شکل گیری تداوم حیات بشری از دیدگاه اسلام است که تضمین کننده سعادت دنیوی و اخروی انسانها است. و در پایان نتیجه گیری کردیم که اسلام به عنوان تنها دین کاملی است که شامل قوانین جامع و کاملی می باشد که در این قوانین هم به جنبه فردی و هم به جنبه اجتماعی انسان متوجه شده است و آنچه از مباحث مطروحه می توان نتیجه گرفت این است که انسان برای این که بتواند در اجتماع رابطه خوب و مصلحت آمیزی با سایر افراد داشته باشد باید از قانون و قوانین مدنی پیروی کند که این قوانین باید بر گرفته از قرآن و دین اسلام به عنوان تنها دینی که انسان را به سعادت می رساند باشد.

از جمله واقعیت های تاریخی پس از رحلت رسول گرامی اسلام (ص) ظهور جریانی در رویگردانی از تفسیر قرآن است. این جریان با اقدام برخی از صحابه رسول خدا (ص) آغاز شد و سپس در بین تابعان وسعت بیشتری یافت که در نتیجه مسلمانان به جای تأمل در قرآن کریم صرفا به تلاوت آیات روی آوردند و از شناخت بسیاری از حقایق نورانی بازماندند. در این مقاله تلاش شده است که با توجه به شواهد تاریخی ابتدا در مورد این جریان و پیشگامان آن اطلاعاتی ارائه شود و سپس انگیزه ها و نیز نتایج حاصل از این جریان مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد.

در برخی از کتاب های اهل سنت روایتی است که رفتار و اعمال خلفا را توجیه می کند و یا به اعمال و رفتار مغایر با احکام اسلامی آنها را صورت شرعی می دهد. این روایت چنین است: عليكم بسنتي و سنة الخلفاء الراشدين؛ به سنت من و سنت خلفاى راشدين تمسك جوييد! از آنجایی که از اين حديث به عنوان دستاويز برخی از اعمال مغایر با احکام اسلامی و سند توجيه كننده رفتار خلفا و امرا بهره بردارى شده، آیت الله سید علی حسینی میلانی در کتاب «رسالة في حديث عليكم بسنتي و سنة الخلفاء الراشدين» به بررسی این روایت پرداخته است، تا نشان دهد که این روایت، ساختگی است و از سوی موالیان معاویه جعل و منتشر شده است.

دوره غیبت در تاریخ حیات شیعه نقطه عطفی به شمار می آید چراکه جامعه شیعه را دچار حیرت ساخت. یکی از مسائل مستحدثه برای جامعه شیعی چگونگی ارتباط و همکاری با حکومت های مستقر بود که از نظر کلامی، غاصب و جائر تلقی می شدند. این مقاله در صدد پاسخ به این پرسش برآمده که فقیهان شیعه دوره آل بویه در ارتباط با این مساله جدید چگونه می اندیشیدند؟ چگونه رفتار می کردند؟ مبانی سیاسی، فکری و رفتاری آنها کدام است؟ در پاسخ به این پرسش ها فقیهان در عین غصبی دانستن حکومت های مستقر، برای بیرون رفت از بحران مبتلا به جامعه شیعی به همسازگری و همکاری روی آوردند. از این رو، با بهره گیری از متون مختلف، فقیهان به دو دسته معتقدان به «همکاری محدود مشروط» و «همکاری مبسوط مشروط» تقسیم شده اند.

در این نوشتار، پس از بحث لغوی، به تفصیل از معنای اصطلاحی امامت از دیدگاه اندیشمندان و متکلمان شیعه و اهل سنت ( با لحاظ ترتیب تاریخی ) سخن به میان رفته، آنگاه کاربرد واژه ولایت - به عنوان اولین ممولفه امامت - در علم فقه و علم کلام بازخوانی شده است. در ادامه 5 مولفه دیگر که مشترک میان فریقین است تبیین و سپس مولفه های اختصاصی که آشکار کننده تفاوت ماهوی امامت نزد شیعه و اهل سنت است مورد دقت قرار گرفته است.

مسأله اصلی در تحقیق حاضر اینست که نقش بیعت در شکل‌گیری قدرت سیاسی در اسلام چیست (صدر اسلام تا پایان دوران امام علی) برای یافتن پاسخ این سوال 4 فرضیه مطرح کرده‌ایم که فرضیه اصلی عبارتست از اینکه"از صدر اسلام تا پایان دوران امام علی تنها در دوران پیامبر و امام علی بیعت نقش اساسی در شکل‌گیری قدرت داشته است" مراد ما از نقش، اثرات و نتایج بیعت‌های پیامبر است؛بدین معنی که ما ابتدا بیعت‌های پیامبران را از متون معتبر تاریخی نقل نموده و تحلیل کرده‌ایم و یک سری اثرات و نتایجی را از بیعت‌های پیامبر استنتاج کرده‌ایم و همان‌ها را مصادیق نقش قرار داده‌ایم. از مجموع بیعت‌های مهم پیامبر ما پنج اثر را استنتاج کرده‌ایم که عبارتند از: 1-تشکیل جامعه سیاسی:جامعه‌ی سیاسی با بیعت مردم یثرب با پیامبر در عقبه منی شکل گرفت. 2-پیوند دین و سیاست:در بیعت‌های پیامبر دین و سیاست در پیوند کامل است. 3-ایجاد زمینه برای رشد و تکامل اسلام:با بیعت اهالی یثرب با پیامبر آن حضرت بسط ید پیدا کرده حکومت تشکیل داد و بعد از آن بود که زمینه‌ی نزول احکام سیاسی، اقتصادی، و اجتماعی اسلام فراهم گردید. 4-انتقال مرکزیت از مکه به یثرب:مرکزیت و محوریت از مکه به یثرب منتقل شد. 5-مقبولیت این اثرات (به جز چهارمی) معیار ما در بررسی بیعت خلفای بعد از پیامبر است. در بیعت ابوبکر هیچ کدام از اثرات بیعت پیامبر وجود نداشته است. 1-تشکیل جامعه‌ی سیاسی:در تشکیل جامعه سیاسی به ریاست ابوبکر بیعت هیچ نقشی نداشته است 2-پیوند دین و سیاست:یکی از بزرگان در این مورد می‌گوید: نهال سکولاریسم و جدایی دین از سیاست در ثقیفه کاسته شد.3-ایجاد زمینه برای رشد اسلام: در زمان ابوبکر و سایر خلفا هرچند اسلام از لحاظ توسعه اراضی رشد داشت، اما انحرافات زیادی به وجود آمد.4-مقبولیت:اگر شمشیر و تازیانه عمر در داخل مدینه و شمشیر خالد را در خارج از آن، کنار بگذاریم حکومت ابوبکر هیچ مقبولیتی نداشته است.در دوران عمر و عثمان یا بیعتی صورت نگرفته و در صورت وجود بیعت هیچ کدام از آثار بیعت پیامبر را نداشته است. بنابراین در دوران خلفای ثلاله بیعت نقشی در شکل‌گیری قدرت سیاسی نداشته است. بیعت مردم با امام علی تمامی اثرات بیعت را دارا بوده است: 1-تشکیل جامعه‌ی سیاسی: تشکیل جامعه‌ی سیاسی با بیعت آزادانه و رضایت کامل مردم بوده است. 2-پیوند دین و سیاست:در دوران اما علی دین و سیاست در پیوند کامل بوده است.3-ایجاد زمینه برای رشد اسلام: امام در این راستا کارهای مهمی انجام داد. پیامبر بارها فرمودند: یا علی من برای تنزیل قرآن می‌جنگم و تو برای تأول آن. 4-مقبولیت: از متون تاریخی و خطبه‌های نهج‌البلاغه می‌توان مقبولیت حکومت امام علی را به خوبی دریافت کرد.بنابران بیعت مردم با امام علی تمامی اثرات بیعت‌های پیامبر را داشته است و بیعت در دوران امام مثل دوران پیامبر نقش اساسی در شکل‌گیری قدرت داشته است.

دادرسی در عصر جاهلیت به دلیل شرایط زندگی اعراب بادیه نشین تحت قوانینی همچون «جار» و «ثار» قرار داشت. وجود پیمان هایی که بین قبایل عرب با یکدیگر و بین بادیه نشینان با حکومت های همجوار وجود داشته نیز موید این مطلب است که اعراب در قبل از اسلام یک چهارچوب مشخصی برای خود فرض کرده بودند و در سایه آن، اختلافات و نزاع های خود را رفع می کردند. قضاوت با تغییراتی به دوران پیامبر رسید. شکی نیست که قضاء به معنی قضاوت کردن در اختلافات، در روزگار پیامبر وجود داشت و در اختلافاتی که به ایشان مراجعه می شد، قضاوت می کرده اند. هر کجا قرآن دستور دادرسی و داوری می دهد واژگان «قسط» و «عدل» را به کار می برد، واژگانی که در عرب جاهلی چندان قالبی در داوری برای خود نگشود. قضاوت در دوران خلفای راشدین با تغییراتی مواجه شد. برای نخستین بار منصب دادرسی رسماً از وظایف خلافت در عصر خلافت عمر به دلیل فتوحات جدا گردید. تبلور داوری های مبتنی بر عدالت و آموزه های اسلامی را می توان در عصر خلافت علی(ع) ملاحظه کرد. اسلام نهاد قضاوت را تغییری اساسی داد و قانون احکام اسلامی مبنای قضاوت قرار گرفت هر چند در دوره خلفای راشدین در کنار قرآن و سنت، رأی قاضی نیز ملاک عمل قرار گرفت.

در تاریخ اسلام میان اصطلاح های خلافت، امامت و سلطنت هیچ وحدتی وجود ندارد و این خلط معنایی صرفا لفظی و لغوی نبوده، بلکه حاصل تحولاتی تاثیرگذار در تاریخ اندیشۀ اسلامی بوده است. اصطلاح «خلیفه»، به تفاوت، عنوانى برای تمام زمامداران یا خلافت نبوى در زعامت سیاسى مسلمانان و جانشینى خلیفه رسول الله، یا منصبى شرعى و نه عرفى به تمام خلفاى راشدین، امویان و عباسیان نیز به کار برده می شد. دربارۀ «امامت» باید گفت متکلمان اهل سنت که به وضوح شاهد فساد دستگاه خلافت بودند و میان خلفاى راشدین با خلفاى اموی و عباسی تفاوتى ماهوى مى یافتند، به دلیل تداعى فساد خلفاى وقت، مایل نبودند اصطلاح امامت را که بر خلفاى زمانه آنان نیز اطلاق مى شد، مورد استفاده قرار دهند. همچنین در این نوشتار نشان داده می شود که تلاش براى آسمانى کردن سلطنت اسلامى و کوشش براى استحاله امامت و خلافت نبوى از سوى عوامل اموى و راویان آن دوره، در ادوار بعدى نیز ادامه یافت و در دورۀ عباسیان، فرمانروایان این خاندان نیز خود را خلیفه خداوند و حاکم الهى در روى زمین توصیف کردند. در واقع، با ابهام و خلل در اصول سیاست نبوى و سیاست خلفاى اولیه با نظام استیلایى و فرمانروایى سلطنتى، سنت هاى نبوى و اصول سیاست قرآنی مغفول ماند و سلطنت از این وضعیت بهره را کافى برد. با تبدیل خلافت به سلطنت، مصادیق نظریه امامت، به خلفاى اولیه محدود شد.