جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سیر و سلوک دارای ارکان، آداب و احوالی است. یکی از ارکان سلوک را صمت و سکوت دانسته اند. در قرآن و احادیث همیشه سکوت به عنوان یک ارزش و یک نشانه والا مطرح گردیده است. در متون منثور و منظوم عرفانی نیز سکوت و خاموشی از شرایط خلوت و از ابزارهای رسیدن به کمالات عرفانی است و دارای فواید و نتایجی است؛ برخی از عرفا اصل طریقت را سکوت دانسته اند؛ از آنجا که خاموشی دارای انواع و گونه هایی است و درباره سکوت صوفیان نظریات و عقاید گوناگونی وجود دارد، به گونه ای که برخی خاموشی را ترجیح نهاده و برخی گفتار را، این مقاله بر آن است تا حد مقدور، نخست به تحلیل مفهوم صمت و خاموشی در قرآن و احادیث و امهات متون عرفانی و سپس به مثنوی معنوی به عنوان یکی از این آثار که سکوت و خاموشی عرفانی در آن بازتاب و جلوه خاصی دارد بپردازد.

المحجة البيضاء في تهذيب الإحياء، نوشته مرحوم فيض كاشانى (رض)، بهترين و كامل‌ترين تلخيص و تهذيب كتاب «إحياء علوم‌الدين»، اثر امام محمد غزالى است كه بر اساس مبانى و اعتقادات «شيعه» به رشته تحرير درآمده است. شناخت ارزش و اهميت اين كتاب، منوط به اطلاع از مضمون و محتوا و هم‌چنين نقش«احياء علوم‌الدين» در تفكر اسلامى مى‌باشد. به يقين، در ميان مجموعه‌هايى كه كليت فرهنگ و معارف اسلامى را دست‌مايه تأليف خود قرار داده‌اند، كمتر كتابى همچون «احياء» توانسته است توجه همگان را به خود جلب نمايد. بيان روان، آسان و سليس غزالى در اين كتاب، «احياء» را از كتاب‌هاى هم‌رديف خود، همچون «فتوحات» ابن عربى متمايز ساخته است. همين ويژگى، موجب شده است كه «احياء» در ميان عموم مردم نيز مورد توجه قرار گيرد و جدا از درس و بحث مدرسه‌اى نيز خوانده شود. قطعا كتابى با اين گستره مخاطب، لازم است كه به مطالب درست و صواب اشاره نمايد و از افكار و انديشه‌هاى نادرست و يا حداقل غير اجماعى ميان مسلمانان پرهيز كند. محدث كاشانى، با علم و اطلاع از مرتبت و اهميت «احياء»، به بهترين شكل ممكن با مطالب آن برخورد كرده است و در مجموعه‌اى به وزان اصل كتاب به تلخيص و تهذيب آن پرداخته است. مؤلف، با توجه به قدرت و تسلطش بر علم اخلاق، فقه و حديث، به‌خوبى از عهده اين كار برآمده است. مرحوم فيض، دريافته است كه «احياء» از جهات متعدد زير محتاج پيرايش و ابهام‌زدايى است: - اشتمال بر قصص و روايات عجيب و خرافى كه اهل تصوف در نقل و ذكر آنها بى‌پروا هستند؛ - ابتنا بر فقه و مذاق اهل سنت؛ - بى‌مبالاتى در نقل اخبار و احاديث مجهول و يا ضعيف. اينها از مهم‌ترين مشكلات علمى كتاب به شمار مى آيند، همين مشكلات باعث شده است كه قاطبه «اماميه» از اين كتاب پرهيز نمايند و محدث كاشانى، با اين تهذيب و تلخيص، سعى در از ميان بردن اين بينونت و جدايى، نموده است. محدث كاشانى، خود، در اين باره مى‌فرمايد: «...و كان كثير من مطالبه، خصوصا ما في فنّ العبادات منها مبتنيا علي أصول عامّية فاسدة و مبتدعات لأهل الأهواء كاسدة و كان أكثر الأخبار المرويّة فيه مسندة عن المشهورين بالكذب و الافتراء على اللّه و رسوله(ص) ممّن لا وثوق بأقوالهم مع وجود ما يطابق العقل منها و الدّين في أحاديثنا المرويّة عن أهل العصمة و الطهارة و أهل بيت الوحي و السفارة(ص) ببيان أحسن و طريق أتقن و كان فيه من الحكايات العجيبة و القصص الغريبة المرويّة عن الصوفيّة ما لا يتلقّاه أكثر العقلاء بالقبول لبعدها عن ظواهر العقول مع قلّة فائدتها و نزارة عائدتها إلى غير ذلك من الأمور الّتي كان يشمئز عنها قلوب أهل الحقّ من الفرقة الناجية الإماميّة و ينبو بسببها عن مطالعته و الانتفاع به طباع أكثرهم. فرأيت أن أهذّبه تهذيبا يزيل عنه ما فيه من الوصمة و العيب، و أبني مطالبه كلّها علي أصول أصيلة محكمة لا يتطرّق إليها شكّ و لا ريب، و أضيف إليها في بعض الأبواب ما ورد عن أهل البيت(ع) و شيعتهم في ذلك الباب من الأسرار و الحكم المختصّة بهم(ع). و أختصر بعض مباحثه بنظم فرائده و حذف زوائده لكي يزيد فيه رغبة متناوليه و أفصّل أبوابه الطويلة بفصول قصيرة لئلا يملّ متعاطيه من دون تصرّف في ترتيب أبوابه و فصوله بتأخير ما قدّم أو تقديم ما أخّر و لا في تقرير ألفاظه و عباراته مهما تيسّر؛ لأنها كانت في غاية الجودة و الإحكام و نهاية المتانة و الإبرام...». با همه دخل و تصرف‌هاى فيض، اساس كتاب «احياء» در «المحجة» باقى است؛ به‌گونه‌اى كه تقريبا سه ربع، كاملا حفظ شده است. تنها حذف و تغييرى كه فيض در كتاب‌هاى چهل‌گانه «احيا» داده است، نشاندن كتاب «آداب الشيعة و أخلاق الإمامة» به جای «آداب السماع و الوجد» است؛ آن هم به اين دليل كه «السماع و الوجد، ليس من مذهب أهل البيت(ع)».

کتاب اللسان ملامحسن فیض کاشانی به بررسی ضرر ها و فوایدی است که زبان آدمی می تواند داشته باشد، این لسان می تواند آفت داشته باشد و تهمت بزند، دروغ بگوید، غیبت بکند و... و می توان قرآن بخواند ، ذکر بگوید ، نماز بخواند و...

در پایان نامه حاضر طی سیزده فصل با این عناوین غیبت با تکیه بر آیات و روایات بررسی شده است: اهمیت زبان، آفات و گناهان مربوط به آن؛ معنا و مفهوم غیبت؛ حرمت غیبت و کبیره بودن آن؛ غیبت در قرآن؛ استماع غیبت؛ سبب ها و ریشه های غیبت؛ راه های پیشگیری و درمان غیبت؛ آثار و عواقب غیبت؛ غیبت نکردن و فضیلت و پاداش آن در روایات؛ کفاره غیبت و توبه آن؛ استثناهای غیبت؛ روایات و حکایاتی درباره غیبت؛ توبه از غیبت.در پایان نامه حاضر طی سیزده فصل با این عناوین غیبت با تکیه بر آیات و روایات بررسی شده است: اهمیت زبان، آفات و گناهان مربوط به آن؛ معنا و مفهوم غیبت؛ حرمت غیبت و کبیره بودن آن؛ غیبت در قرآن؛ استماع غیبت؛ سبب ها و ریشه های غیبت؛ راه های پیشگیری و درمان غیبت؛ آثار و عواقب غیبت؛ غیبت نکردن و فضیلت و پاداش آن در روایات؛ کفاره غیبت و توبه آن؛ استثناهای غیبت؛ روایات و حکایاتی درباره غیبت؛ توبه از غیبت.

این پژوهش در ده فصل با این عنوان ها به نگارش درآمده است: فصل اول، مفهوم غیبت: غیبت آفت زبان، غیبت در لغت، تفاوت غیبت و بهتان؛ فصل دوم، غیبت در آیات قرآن: تفسیر آیه ی 11 و 12 سوره ی حجرات، آیه ی 12 سوره ی حجرات، آیه ی 12 سوره ی نور، آیه ی 148 و 149 سوره ی نسا، آیه ی 19 سوره ی نور، آیه ی 36 سوره ی اسرا در تفاسیر مجمع البیان، جوامع الجامع، المیزان، اثنی عشری، و راهنما، آیه ی 12 سوره ی حجرات در تفسیر درّالمنثور؛ فصل سوم، غیبت در لسان احادیث معصومین(ع)؛ فصل چهارم، ریشه ها و انگیزه های غیبت: خشم و غضب، عداوت، حسد و رشک، تفاخر و مباهات و....؛ فصل پنجم، حکم شرعی غیبت و آثار دنیوی و اخروی آن: وجوه غیبت، غیبت به منزله ی خوردن گوشت مرده؛ فصل ششم، جلوگیری از غیبت کردن؛ فصل هفتم، آثار عدم مخالفت با غیبت: خواری در دنیا و آخرت، مسئولیت گوش و زبان در استماع غیبت، استماع غیبت و تصدیق و تأیید غیبت کننده؛ فصل هشتم، درمان غیبت؛ فصل نهم، موارد جواز غیبت: دادخواهی و تظلّم نزد دادرس، استعانت جهت دفع منکرات، غیبت بدعت گزار، غیبت متجاهر به فسق؛ فصل دهم، پیامد کفر و کفّاره در غیبت

خوش نیست اساس فتنه و کین بودن بد خواه و بد اختر و بد آیین بودن دوری ز سخن چینی و نمامی کن چون بد صفتی بود سخن چین بودن موضوع تحقیق، سخن چینی و نمامی از دیدگاه آیات و روایات و آثار و عوامل فردی و اجتماعی است. هدف ازارائه این تحقیق، آشنا بودن با آفات زبان مخصوصا آفت سخن چینی است که چطور انسان ها در دام آن می افتند و به آن مبتلا می شوند و چگونه می توان از این رذیله اخلاقی در امان ماند و اگر در ورطه آن افتاد راه درمان آن چیست که با استفاده از آیات قرآن کریم و احادیثی که از ائمه اطهار علیهم السلام و پیامبر صلی الله علیه وآله در این زمینه آورده شده و این که چه پیامدهایی چه در این دنیا و چه در آخرت و هم چنین عذاب های الهی، انسان بتواند در برابر این معضل خود را واکسینه کند. سخن چینی به معنای انتقال سخن از عده ای به عده ای دیگر است به قصد فتنه انگیزی و دو به هم زنی در واقع سخن چینی مساوی با فاش کردن راز و پرده دری است که هر چه از احوال مردم دیده شود که به افشاء آن راضی نباشند اشاعه آن سخن چینی است. فقط زمانی جایز است که جان انسانی در خطر باشد و در بقیه موارد از گناهان کبیره به حساب می آید علت و انگیزه و ریشه های درونی و سخن چینی غالبا بد خواهی نسبت به کسی که داخل در ایذاء است و یا اظهار محبت یا تفریح و سرگرمی و ... است یا به دلیل حس حقارت و حسد، دشمنی و کینه توزی است که وظیفه انسان ها در مقابل فرد سخن چین این است که او را نهی کرد، تصدیق نکند، به سخنش اعتماد نکند و در پی تجسس برنیاید و ... بدترین انواع سخن چینی سعایت است که از فرد منظور نزد امیر یا حاکم سخنی بگویند که بخواهند او را بد جلوه دهند و در احادیث، آمده که شریرترین افراد، نمامان هستند و توصیه شده که از هم نشینی با نمام بپرهیزید، از پیامدهای اخروی سخن چینی عذاب قبر است که پیامبر صلی الله علیه وآله فرموده یک سوم عذاب قبر از سخن چینی می باشد و محروم شدن از بهشت، مسخ در محشر و غیره می باشد که انسان های سخن چین به شکل میمون، سگ و عقرب و ... در می آیند. حال که این نکات گفته شد اگر کسی به این مرض مبتلا شد چگونه می توان آن را درمان کرد و از راه های مداوای آن این است که همیشه خود را در پیشگاه خدا حاضر ببینیم و مرگ را در نظر داشته باشیم و قبل از این که به حسابمان برسند خود به حسابمان رسیدگی کنیم تا در حضور انبیاء و اولیاء سرافکنده و نادم نباشیم و زبان را به سکوت عادت دهیم و جز در راه حق سخنی نگوییم و این که اگر سر زبانمان در هنگام سخن چینی و دو به هم زنی، علی الظاهر در کام ماست ولی به طور یقین آن سرش در آتش قهر خداوندی معذب است. از منابع استفاده شده در این مجموعه می توان، قرآن، کتب روایی مانند وسایل الشیعه، بحارالانوار و ... کتاب های اخلاقی مانند اخلاق در قرآن، گناهان کبیره، پیام قرآن، ... داستان هایی که در ذیل کتب اخلاقی آورده شده نظیر سعایت به کسانی که باعث شهادت امامان معصوم علیهم السلام شده و غیره می توان ذکر کرد. و هم چنین اشعاری در این زمینه از بوستان و گلستان سعدی و ... آورده شده نام برد نتایج بدست آمده در این باب این که سخن چینی از گناهان کبیره است و بر روح و روان فرد اثر می گذارد و باعث سلب اعتماد مردم می شود عذاب اخروی در بردارد و این که چگونه زبان خود را حفظ کنیم گرفتار این آفت و دیگر آفات زبان نشویم.