راهکار عملي کنترل زبان | کتابخانه مجازی الفبا

راهكار عملي براي كنترل زبان چيست؟

هشدارهايي براي كنترل زبان !!!زبان مهم ترين كليد دانش و فرهنگ و عقيده و اخلاق است و اصلاح آن سرچشمه همه اصلاحات اخلاقي، و انحراف آن سبب انواع انحرافات است.زبان ترجمان دل و نماينده عقل و كليد شخصيت و مهم ترين دريچه روح است. آن چه بر صفحه روح انسان نقش مي بندد. قبل از هر چيز بر صفحه زبان و در لابلاي گفته هاي او ظاهر مي شود. زبان در عين اينكه يكي از شگفت انگيزترين آفريدهاي پروردگار و از بزرگترين نعمتهاي او است ، مي تواند بسيار خطرناك و سرچشمه گناهان بيشماري باشد و خرمن سعادت انسان را به آتش بكشد.پيامبر مكرم اسلام زيبايي انسان را در زبان او مي داند. «الجمال في اللسان»( بحار الانوار، ج77، ص 141.) سخن گفتن نعمت بسيار بزرگي است كه عامل تفهيم در زندگي اجتماعي آدمي است، هر چه اجتماع بزرگ تر و روابط گسترده تر شود نياز به خوب صبحت كردن و مقيد به آداب گفتگو شدن بيشتر مي شود. در جامعه كساني موفق ترند كه بهتر مي توانند خواسته ها و نظريات خود را بيان كنند و يا خوب و فصيح و زيبا سخن گويند، و از آنجا كه زبان مهم‏ترين وسيله ارتباط انسان‏ها با يكديگر و اطلاع رساني و مبادله افكار و انديشه‏ها است، مي‏توان آن را از فعال‏ترين عضو بدن ياد كرد، زبان بيش از هر چيز ديگر بر انسان حاكميت دارد، و هميشه در اختيار انسان است از اين رو اگر افسار گسيخته باشد، خطرات آن با خطرات هيچ يك از اعضاء ديگر قابل قياس نيست، آفات و گناهان كبيره‏اي كه از زبان برمي‏خيزد، بسيار است كه مي‏توان آن را به گفته بعضي به صدها رسانيد مانند: تهمت، دروغ، غيبت، سخن چيني، گواهي به باطل، خودستايي،اشاعه فحشاء و نشر اكاذيب، بيهوده گفتن، ناسزا گويي، خشونت با زبان، اصرار بي‏جا، تكدي گري و چاپلوسي با زبان، مسخره كردن، و آزار رساني به ديگران با زبان، نكوهش ديگران، كفران نعمت با زبان، تبليغ باطل و تشويق به گناه، وعده دروغ، بدزباني، نهي از معروف و امر به منكر با زبان و...و بعضي از گناهان نيز به طور غيرمستقيم از زبان سرچشمه مي‏گيرد و مي‏تواند رابطه‏اي با زبان داشته باشد، مانند: ريا، حسادت، تكبّر، قتل نفس، زنا و روابط نامشروع و...بر همين اساس از رسول خدا(ص) روايت شده فرمود: «انّ اكثر خطايا ابن آدم في لسانه؛ قطعاً بسياري از گناهان انسان از ناحيه زبان او است.» و نيز فرمود:«نجاة المؤمن في حفظ اللسان (نجات و رستگاري انسان با ايمان در كنترل زبان است روز قيامت باطن همين دنياست، يعني عالم نظير سكه دو رويي است كه ظاهرش دنيا و باطنش آخرت مي باشد. به فرمايش قرآن اينجا عرض و آنجا حقيقت، اينجا ظاهر و آنجا باطن است و در روز قيامت باطن ها بر ملا مي شوند. زبان درازي، بداخلاقي و زخم زبان در دنيا اينچنين نتيجه اي نيز در آخرت دارد. يعني هر چه زبان در دنيا درازتر باشد در آخرت نيز درازتر مي گردد، بطوري كه بر روي زمين افتاده و پايمال مي شود.ديدن عيوب خويش و ناخوشنودي از گناهان و پشيماني از رفتارهاي ناپسند، از نشانه هاي ايمان است و شما دوست عزيز ميبايست براي داشتن چنين حالي خداوند را شاكر باشيد.آزار و اذيت مومن در اسلام حرام است و به طور كلي شكستن دل انسان مؤمن كه به تعبير روايات، احترام او از كعبه بيشتر است، داراي آثار وضعي و جانبي فراواني است و دلي كه شكست به سادگي التيام نمي يابد و جبران آن دشوار است؛ پس در مرحله اول بايد انسان مراقب باشد دل كسي را نشكند و قلبي را جريحه دار نسازد و اگر خداي ناخواسته اين اتفاق افتاد بايد به سرعت جبران و تلافي كند و دل شكسته را التيام بخشد و آن را به دست آورد و تنها استغفار و آمرزش كافي نيست مگر اين كه به آن فرد دسترسي نداشته و يا از انسان دور باشد و انسان، قدرت جبران نداشته باشد كه در اين صورت علاوه بر استغفار و طلب آمرزش از درگاه الهي بايد در حق آن فرد دعاي خير كرد و خير دنيا و آخرت او را از خداوند درخواست نمود و با اين كار انشاءالله قلب او در باطن از شما راضي و خشنود مي گردد.در حديث آمده است كه خداوند مي فرمايد: «انا عند المنكسرة قلوبهم؛ من همدم قلب هاي شكسته هستم» يعني انسان دل شكسته، در پيشگاه خداوند داراي جايگاه ويژه اي است و مورد توجه خداوند مي باشد و دعا و نفرين انسان دل شكسته خيلي زود اثر مي بخشد.امام زين العابدين(عليه السلام) در حديث شريفي مي فرمايد: پدرم در لحظات آخر عمر عزيزش، در آن شرايط سخت روز عاشورا در حالي كه خون در رگ هايش مي غلطيد مرا در آغوش گرفت و به من فرمود: تو را به آن چه پدرم نزديك وفاتش به من فرمود وصيت مي كنم و آن اين كه: «يا بني! اياك و الظلم من لا تجد عليك ناصرا الا الله؛ پسر عزيزم! از ظلم و ستم به كسي كه يار و ياوري جز خدا ندارد بپرهيز. (منتهي الامال، ج 1، ص 713، انتشارات هجرت)شكستن دل انسان و ناراحت كردن او از گناهاني است كه داراي عواقب بدي است و بايد خيلي سريع از آن توبه كرد و به نحوي دل آن فرد را به دست آورد و او را از خود راضي و خشنود نمود. مثلا با عذرخواهي و جبران كردن به وسيله احسان و يا هديه اي و يا كلمات دلنشيني اندوه و گرفتگي را از آن فرد برطرف نمود؛ چون دل شكستن آثار بدي به دنبال دارد و شكستگي او نه تنها در اعمال و زندگي و آسايش ما تأثير منفي دارد، بلكه اگر جبران نشود، ناخشنودي الهي و عذاب اخروي را نيز در پي دارد.رعايت چند نكته دركنترل زبان:1- هميشه در هر كاري، توكل به خداي تعالي و توسل به اهل بيت عصمت و طهارت (عليهم السلام) داشته باشيد و از آن ذوات نوراني، بويژه ولي عصر (عج الله تعالي فرجه) كمك و ياري بخواهيد. 2- از ابتداي صبح كه بيدار مي شويد با خود و خداي خود عهد كنيد كه در اين روز غيبتي نكنيد وياهيچ دلي را نشكسته و مراقب گفتار و رفتار خود خواهيد بود.3- دفتري تهيه كرده، با نوشتن ايام هفته، اگر دلي را در روز نرنجانديد و با زبان خود آزار نداديد، يا بالعكس اگر از عهد خود تخلف كرديد در هر دو صورت، در آن دفتر يادداشت كنيد.4- در آخر شب با مرور دفتر، اگر به عهد خود پايبند بوديد خود را تشويق كرده، سپاسگزار لطف خداوند باشيد؛ اگر تخلف كرديد، با استغفار به درگاه الهي، خود را تنبيه كنيد. مثلا فرداي آن روز را روزه بگيريد؛ يا مقداري پول بعنوان صدقه كنار بگذاريد. 5- عادت كنيد قبل از هر حرف و عملي، كمي فكر كنيد. اگر آن كار به نفع دنيا و آخرت شما بود، آن را انجام دهيد و اگر به ضرر شما بود از انجام آن كار يا زدن آن حرف اجتناب كنيد.6- با خود تصور كنيد عده اي همه ي اعمال شما را زير نظر دارند و قرار است كارهايتان را ثبت و ضبط كنند و به ديگران نشان دهند. سپس از خود بپرسيد در چنين صورتي چه رفتاري از خود نشان مي دهيد؟ در حالي كه خداي قادر و توانا همه اعمال ما را زير نظر دارد و هيچ عملي از منظر او مخفي نيست! بدون شك با تقويت چنين فرضي، در گفتار و رفتارتان تجديد نظر خواهيد كرد.7- دوستاني انتخاب كنيد كه از اخلاق و رفتار مناسبي برخوردار باشند و آنها را الگوي خود قرار دهيد.8- اينكه ناخواسته چنين رفتارهايي از شما سر مي زند، نشان دهنده ي اين است كه به اينگونه رفتارها عادت كرده ايد و همانطور كه مي دانيد ترك هر عادتي نياز به تلاش و زحمت و استقامت دارد. ينابراين كمر همت خود را محكم ببنديد و ايمان داشته باشيد كه در صورت استقامت، خداوند شما را ياري خواهد كرد.مهمترين اموري كه مي تواند ما را در كنترل زبان و پرگويي ياري كند عبارتند از:1. توجه جدي به خطرات زبان:براي پرهيز آسيبهاي زبان قبل از هر چيز توجه كامل به خطرات آن لازم است. هر روز صبح كه انسان از خواب بيدار مي شود بايد به خود توصيه كند كه بايد مراقب خطرات زبانش باشد. زيرا اين عضو مي تواند انسان را به اوج سعادت يا خاك ذلت و شقاوت بكشاند. در حديثي از پيامبر اسلام(ص) چنين آمده است: هنگامي كه فرزندان آدم صبح مي كنند تمام اعضاي بدن به زبان هشدار مي دهند و مي گويند تقواي الهي را در مورد ما رعايت كن، چرا كه اگر تو به راه راست بروي، ما نيز به راه راست مي رويم و اگر تو به راه كج بروي ما نيز به راه كج مي رويم. [اخلاق در قرآن، آيه ا... مكارم شيرازي، ج 1، ص 319]دوحديث هشدار دهنده ازاميرالمومنان عليه السلام!:- كسي كه سخن بسيار بگويد خطا و لغزش او فراوان مي شود و كسي كه خطا و لغزشش فراوان گردد حياء او كم مي شود و كسي كه حيائش كم شود، پرهيزگاري اش كم مي شود و كسي كه پرهيزگاريش كم شود، قلبش مي ميرد و كسي كه قلبش بميرد، داخل آتش دوزخ مي شود. [نهج البلاغه، كلمات قصار 349]- الكلام كالدواء قليله ينفع و كثيره قاتل سخن مانند داروست، اندكش مفيد زيادش كشنده است غرر الحكم، شماره 21822.سكوت:از طرف ديگر توجه به اهميت و آثار سكوت در روايات پيشوايان دين و طبيبان روح و جان انسان؛ فرد را از پرگويي نگه مي دارد. هر قدر انسان كمتر سخن بگويد، لغزش هاي او كمتر است و هر قدر بيشتر سكوت كند، سلامت او بيشتر است. علاوه بر اين تمرين و تجربه سكوت سبب مي شود كه انسان زبانش را در اختيار خود بگيرد و از طغيان و سركشي آن بكاهد. بايد توجه داشت كه مراد سكوت مطلق نيست چون بسياري از مسائل مهم زندگي اعم از معنويات و ماديات و عبادات و فرا گرفتن علوم و فضايل و اصلاح در ميان مردم، از طريق سخن گفتن است، بلكه منظور كم سخن گفتن، يا به تعبير ديگر خاموشي در برابر سخنان فساد انگيز يا مشكوك و بي محتوا و مانند آن است.رواياتي كه ارزش و آثار سكوت را بيان مي كند:1. سكوت طولاني را رعايت كن چون شيطان را از تو مي راند و در امر دين ياور و مددكار توست.2. سكوت دري از درهاي حكمت است؛ سكوت محبت مي آورد و راهنما به هر كار خير است.3. انسان ساكت هيبتش زياد است.4. اگر سخن گفتن نشانه سخنوري است در سكوت سلامت و ايمني از لغزش است.5. هيچ نگهباني چون سكوت نيست.در حديثي جامع و جالب از اميرمومنان(ع) مي خوانيم: اگر دوست داري از سلامت نفس برخوردار شوي و عيب ها و كاستي هايت پوشيده بماند، كمتر سخن بگوي و بيشتر خاموش باش تا فكرت قوي و قلبت نوراني گردد. [تصنيف غررالحكم، ص 216، ش 4252 ]البته سكوت همواره امر مطلوبى نيست؛ چنانچه سخن گفتن نيز اين طور است. پس بايستى سخنان را طبقه‏بندى كرد و در موارد لزوم سخن گفت. در موارد غيرضرورى نيز از سخن باز ايستاد؛ مثلاً اگر سخن گفتن براى هدايت كسى يا براى ابراز محبت به همسر و فرزند باشد، بسيار نيكو است. هم‏چنين احوال‏پرسى از ديگران و...؛ ولى اگر سخن لغو و بيهوده و يا خداى ناكرده مشتمل بر گناه باشد، در اين صورت بايستى از آن پرهيز كرد. ر.ك: (ميزان الحكمه، ج 5، ص 435)سعدي نيز در اين باب سروده است: اگر چه پيش خردمند خامشي ادب است // به وقت مصلحت آن به كه در سخن كوشي ؛ دو چيز طيره عقل است: دم فرو بستن به وقت گفتن و گفتن به وقت خاموشي! و نيز گفته است: سخن گرچه دلبند و شيرين بود //سزاوار تصديق و تحسين بود ---- چو يكبار گفتي، مگو باز پس //كه حلوا چو يكبار خوردند، بس 3.مراقبه :داشتن حالت مراقبه نسبت به همه اعمال به ويژه گفتار و فعاليت هايي كه توسط زبان انجام مي گيرد و محاسبه و حسابرسي در هنگام خواب و در پايان فعاليت هاي روزانه عاملي مهم در كنترل زبان و بازداشتن آن از پرگويي است. كنترل دايم بر گفتار و سخنان هم چون پاسباني كه با چشم باز و حواس جمع مواظب اعمال مجرمان است و فعاليت هاي آنها را شديدا تحت نظر دارد و سپس حسابرسي و رسيدگي به پرونده اعمال زبان در طول روز، موجب مي گردد كه به تدريج گفتار انسان تحت كنترل درآيد و پرگويي انسان مهار گردد.4.خستگي ناپذيري! :بايد توجه داشت كه منع زبان از پرگويي كاري تدريجي و طولاني است. انساني كه سالها به پرگويي و كنترل نداشتن بر زبانش عادت داشته و اين عمل در او به صورت ملكه درآمده است، نمي تواند يك روزه بر خلاف آن عمل كند، بلكه بايد قرار بر اين بگذارد كه هر روز مقداري از پرگويي اش را كم كند تا به تدريج با تسلط بر زبان و سخنانش بتواند به مقدار لازم و ضروري از زبانش استفاده كند و سخن بگويد.توصيه‏ها و راهكارهاي بيشتر!:1.هر روز صبح با خود شرط كنيد كه زبان خود را به كنترل خود درآوريد و كمتر سخن بگوييد در طول روز نيز در موقعيت‏هايى كه احتمال خروج از حد معمول حرف زدن است اين شرط را به ياد آوريد.2.در پايان روز نيز به حسابرسي عملكرد روزانه خود بپردازيد تا به تدريج تسلط كافى و كاملى بر سخن گفتن خود پيدا كنيد3.براي خود پاداشها و جريمه هائي را در نظر بگيريد و در پايان هر روز وقتي حسابرسي مي كنيد اگر در رسيدن به اهداف(كمتر حرف زدن)موفق بوديد به خود پاداش دهيد و اگر اهداف آن روز بدست نيامد نفس خود را تنبيه كنيد تا كنترل آنرا بدست خود بگيريد مثلا در ابتداي روز شرط كنيد كه اگر زياد روي در حرف زدن داشتيد يك روز روزه بگيريد .4. دوستان متين و كم‏حرف را به عنوان رفقاى صميمى خود انتخاب كرده و با آنها بيشتر رفت و آمد كنيد.5. در صورت امكان، هم‏اتاقى‏هاى حليم و كم‏حرف را انتخاب كنيد.6. با اساتيد، بزرگان و افراد باتجربه‏اى كه قابل اعتماد و احترام شما هستند بيشتر رفت و آمد كنيد و از آنها الگو بگيريد.7. ارزش و اهميت سكوت و كم‏حرف زدن را در لابه‏لاى كتب علمى، اخلاقى و روايات ائمه معصومين(ع) مطالعه كنيد و درباره آنها بيانديشيد.8. رفتارهايي را كه مغاير با زياد سخن گفتن است، تقويت كنيد. مثل گوش كردن فعال ، توجه نمودن به گفته هاي ديگران و تفكر وتامل كردن نسبت صحبتهاي كه صورت گرفته9. خود را با موقعيتهاي كه كمتر در آنها صحبت مي كنيد آشنا نمائيد مثلا مطالعه كتاب مورد علاقه ، مجلات و روزنامه- نامه اي از حضرت امام خميني رحمه الله عليه:در پايان، نامه اي از حضرت امام خميني رحمه الله عليه را كه براي عروس خود( خانم فاطمه طباطبائي )در اين زمينه آمده بيان مي كنيم : متن نامه:سائل محترم ! به بعض آفات اين عنصر كوچك و اين زبان سرخ كه سر سبز را به باد دهد. از اين دشمن بزرگ انسانيت و معنويت غافل مشو. گاهي كه در جلسات أنس با دوستان هستي. خطاهاي بزرگ اين عضو كوچك را آن قدر كه مي‌تواني شمارش كن و ببين با يك ساعت عمر تو كه بايد صرف جلب رضاي دوست شود، چه مي‌كند و چه مصيبت‌ها به بار مي‌آورد كه يكي از آنها غيبت برادران و خواهران است. ببين با آبروي چه كسي بازي مي‌كني و چه اسراري را از مسلمانان روي دايره مي‌ريزي و چه حيثيّاتي را خدشه‌دار مي‌كني و چه شخصيت‌هايي را مي‌شكني؟ آن گاه اين جلسه شيطاني، مقياس بگير و ملاحظه كن كه در يك سال در همين امر پيش‌پا افتاده چه كردي و در پنجاه، شست سال ديگر چه خواهي كرد و چه مصيبت‌ها براي خود به بار خواهي آورد و در عين حال آن را كوچك مي‌شماري و اين كوچك شمردن از حيله‌هاي ابليس است كه خداوند به لطف خود، ما را همگي از آن مصون دارد.مطمئن باشيد با صبر و بردباري و عمل به نكاتي كه گفته شد، به حول و قوه ي الهي موفق خواهيد شد.كتابهايي جهت مطالعه:- اخلاق الهي، (آفات زبان) آيت الله مجتبي تهراني- اخلاق در قرآن، جلد 1 و 2 آيت الله مصباح يزدي-

پرسمان دانشجویی