جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه جایگاه با ارزش اقرار در میان ادله اثبات دعوی و قاعده مشهور فقهی و حقوقی عدم سماع انکار بعد از اقرار، هر انکاری که بعد از اقرار واقع شود مطلقاً مردود و غیر مسموع نیست و شارع مقدس در عین تأیید این قاعده عقلانی در مواردی از این سیره ردع و منع کرده است. نگارنده در این مقاله ضمن دفع توهم اطلاق قاعده مذکور، با توجه به تفاوت ماهوی اقرار به حق الناس و اقرار به حق الله و حدودی الهی در دو بخش، موارد تخصیص قاعده را با ذکر نصوص و ادله مربوط و تطبیق با قوانین موضوعه مورد بحث و بررسی قرار داده است.ضمن اینکه سعی شده است آرای مذاهب اربعه تسنن در این مسأله تبیین گردد.

از دیرباز این پرسش مطرح بوده است که آیا قاضی می تواند در صورت نبود اقرار، بینه و قسم، تنها به علم خود رای دهد یا خیر؟ در این نوشتار پس از بررسی چهار نظریه از فقهای شیعه و سه نظریه از فقهای اهل سنت و ادله موافقان و مخالفان، نتیجه گرفته شده است که: ادله موافقان از اثبات این مدعا در مورد حق الله و اجرای حد، قاصر است و اجرای حدود شرعی منوط به اثبات، از طرق شرعی است، اما در مورد حق الناس چنانچه علم قاضی مستند به شواهد و قرائن قابل قبول باشد، حجت است و می توان بر اساس آن حکم و مجازاتی - غیر از حد شرعی - برای مجرم تعیین کرد. اگر قاضی بخواهد در صورت فقدان ادله معتبر، صرفا بر اساس علم شخصی خودش حکم کند، ادله حجیت علم قاضی از اثبات این مورد نیز قاصر است و نباید قاضی خود و دستگاه قضایی را در موضع تهمت قرار دهد. در هر صورت اگر قاضی (چه در حق الله و چه در حق الناس) به نادرستی ادله ارائه شده علم دارد، نباید مخالف عقیده خودش حکم و خود را در ادله مذکور محصور کند زیرا ادله وجوب حکم به عدل و حق، اجازه صدور حکم مخالف حق را به او نمی دهد.

نوشتار پیش رو، گزارشی تاریخ مند از مساله توبه در متون کلامی و دیدگاه متکلمان پیرامون حقیقت، شرایط، آثار و سایر فروعات و احکام توبه را ارائه داده است که عبارتند از توبه حقیقی بسیط یا مرکب، رابطه توبه با مفاهیم مرتبط مثل ندامت، انابه، اعتذار و .... پس از مفهوم شناسی توبه، سیر تاریخی مباحث توبه در متون کلامی مورد توجه قرار گرفته. در ادامه مباحثی مثل آثار قبولی توبه، چگونگی توبه از حق الله و حق الناس و مباحث غنی دیگری سخن به میان آمده است.

یکی از اهداف بزرگ بعثت رسولان الهی محقق نمودن عدالت و ادای حق مردم در جامعه بشری بود. در اسلام نیز بیشترین توجه به حق‌الناس شده است به طوری که حق‌الناس مقدم بر حق الله قرار گرفته شده است. بنابراین ادای حق‌الناس از مسائلی است که هرکس آن را به خوبی درک نمود از عذاب هولناک الهی مصون خواهد ماند و نیز اگر کسی به بی‌وفایی و ناپایداری دنیا توجه کند و از قیامت و حساب آن غافل نباشد خود را به آن آلوده نخواهد کرد. از این رو این نوشتار به اهمیت حق‌الناس، مبنا و ریشه‌یابی آن پرداخته، این موضوع را در ابعاد جانی و مالی و حیثیتی مورد بررسی قرآن و احادیث مستند قرار داده است.مسأله‌ی ادای حق‌الناس در جامعه از مسائلی است که در طول تاریخ حیات بشری دارای حساسیتی ویژه بوده است و در شریعت مقدس اسلام به عنوان کامل‌ترین دین نقش تکامل فرد و جامعه را بر عهده داشته است و توصیه‌های رسول خدا(ص) و همچنین ائمه معصومین(ع) در این زمینه سرمشق تمامی انسان‌ها خواهد بود که اگر بدان عمل نمایند از بسیاری از خطرات دنیوی و اخروی محفوظ خواهند بود.

اساس زندگی اجتماعی، بر پایه‌ی مبادله و داد و ستد است. قرآن کریم درآمدهای مشروع را مایه‌ی قوام جامعه و زینت و آرامش زندگی می‌داند. در آموزه‌های دینی، پاک‌ترین درآمدها از آنِ کسی است که آن را از راه معامله و تجارت سالم به دست آورده باشد، تطفیف و کم‌فروشی از مصادیق آفت درتجارت صحیح و سالم است.کلمات قرآنی همسو با تطفیف؛ بخس، قسطاس، کیل، وزن و خسران می‌باشد، در قرآن کریم، اهل مدین و اصحاب الایکه در زمان شعیب(ع) و اهل مدینه قبل از ورود پیامبر(ص) به این شهر از کم‌فروشانی هستند که در معاملات و کیل و پیمانه بخل می‌ورزیده‌اند. کم فروشی تنها در باب معاملات نیست بلکههر نوع نقصان و کم گذاشتن و عدم رعایت حق و انصاف را شامل می‌شود. از جمله مصادیق کم‌فروشی؛ گران‌فروشی، کم گذاشتن در خدمات و امتیازات، کم‌کاری و بی‌توجهی به حق‌الناس است.از مهم‌ترین حقوق در حیطه‌ی خانواده رعایت متقابل حقوق همسران و والدین و فرزندان است و بی‌توجهی به این حقوق کم‌فروشی محسوب می‌شود.قرآن کریم، بی‌تقوایی، بی‌نمازی، باور نداشتن معاد و حب دنیا را از جمله علل کم‌فروشی شمرده است.در متون دینی برای اصلاح این عیوب راهکارهایی همچون: فهم دقیق حق‌الناس، داشتن وجدان‌کاری و سئولیت‌پذیری، فرهنگ قانون‌گرایی و نظام توانمند نظارتی و قانونی ارائه شده است. خشم و غضب الهی، عدم پذیرش دعا و عبادت، قساوت قلب، کم‌شدن روزی حلال، گسترش ظلم‌و‌ستم‌وفساد، محرومیت از خیر و برکات الهی، عذاب الهی و از بین رفتن اعمال نیک از آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی و دنیوی و اخروی تطفیف شمرده می‌شود.