جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انواع گرفتاری‌هایی که امروزه بشریت با آن مواجه است همگی ناشی از غفلت از تربیت و اخلاق و عرفان است. اصلاح و تهذیب نفس گام مهمی در تربیت و سازندگی روحیه اخلاقی و عرفانی انسان است. از مهم‌ترین راه‌هایی‌که در زمینه تهذیب و اصلاح نفس هر انسان مومن و موحدی کمک می‌کند دعاهایی است که از معصومین(علیهم السّلام) رسیده که سرشار از معارف توحیدی و تعالیم الهی هستند؛ از جمله این دعاها، دعای عرفه امام حسین( علیه السّلام)است. جاری شدن دعای عرفه از زبان امام حسین(ع) شاگرد ممتاز مکتب وحی از یکسو و عظمت معنایی دعای عرفه از سوی دیگر به این دعا اهمیتی خاص بخشیده است؛ چراکه این دعا مطالب تربیتی و اخلاقی و عرفانی عمیقی در مبحث خداشناسی در بردارد. در تحقیق حاضر تلاش شده است با روش توصیفی تحلیلی و بهره‌گیری از آیات نورانی قرآن کریم و روایات معصومین(ع) و تفاسیر، مهم‌ترین مضامین دعای عرفه امام حسین( علیه السّلام) در ابعاد اخلاقی، تربیتی و عرفانی مورد بررسی قرار گیرد که نتایج آن بدین قرار است. اصلی ترین آموزه‌های اخلاقی دعای عرفه امام حسین(ع) لزوم شکر و سپاسگزاری از خداوند و تجدید عهد و پیمان با خدا، اعتراف و اقرار به ناتوانی در شمارش نعمت‌های خداست. و محوری‌ترین مبنای تربیتی مستفاد از دعای عرفه عبارت‌اند از: خداگرایی و کمال‌جویی انسان و مهم‌ترین اصول تربیتی مستفاد از دعای عرفه اصل تدریج و تداوم در انجام عملیات تربیتی، و عمده‌ترین روش‌های تربیتی، روش یادآوری نعمت‌ها، روش احسان در برابر اسائه و روش الگوگیری از داستان سرایی قرآن کریم است و بارزترین آموزه‌های عرفانی دعای عرفه نیز عبارت‌اند از امکان قرب و وصال حضرت حق و راه‌های رسیدن به قرب است.

دعای عرفه یادگار علمی امامحسین (ع) دارای مفاهیم بلندی است که اگر از زاویهحکمت متعالیه بدان نگریسته شود عمق بیشتری از ژرفای محتوای آن نصیب انسان می شود. درمورد دعای عرفه شروح و مباحث فراوانی وجود دارد ولی تأکید بر ارتباط مفاهیم این دعا با حکمت متعالیه از نو آوری های این پژوهش است. با احصاء مسائل انسان شناسی در دعای عرفه به روش کتابخانه ای و مطالعه مبانی انسان شناسی در حکمت متعالیه در جمع آوری مسائل و ثبت فهم و ادراک خود از فرازهای دعا کمک گرفته ایم. دعای عرفه در مکان و زمان مقدسی ازنفس شریف امام حسین(ع) انشاء شده است. این دعا دارای محتوایی بسیار غنی است و معارف عمیقی ازخداشناسی، معاد شناسی، پیامبر شناسی، جهان شناسی و انسان شناسیدر جوهره ی آن مندرج است. مباحث خلقت انسان به نحوی جامع و با ابعاد جسمانی و روحانی در پیکره ی این دعا نقش یافته و مباحث مربوط به فطرت در آن به منزله یچراغی است که در نفس انسان تعبیه شده تا در مسیر تکاملی خود راه را از بیراهه تشخیص دهد. در دعای عرفه معرفت انسان به خدای عالم جایگاه ویژه ای دارد به طوری که همه ی مسیر نیل اوبه کمال حقیقی اش را در بر می گیرد. استعانت از طهارت به منزله ی شایستگی ظرف نفس برای در یافت معارف الهی، عبور از موقف استدلال به استظهار، رویت جمال حق و درک حضور و قرب الهی که منجر به وصال و توحید حق متعال است سیری است که در انسان شناسی دعای عرفه موجود است. در روح کلی دعا رابطه عاشقانه انسانی خداباور به مبدأهستی ادراک می شود. حکمت متعالیهبا اثبات وحدت وجود که از مبانی انسان شناسی و هستی شناسی تجرد نفس، حدوث جسمانی و بقای روحانی آن وحرکت جوهری و اتحاد عاقل و معقول و تطابق نفس ناطقهانسان با عوالم سه گانه نتیجه شده است و علامه حسن زاده آملیتوحید صمدی را از آن استخراج نموده در فهم این روش کمک شایانی نموده است. تبیین ارتباط مفاهیم مرتبط با انسان شناسی در دعای عرفه و حکمت متعالیه و اینکه این دعا از مبانی وحیانی نشأت گرفتهو اینکه حکمت متعالیه جیره خوار این سفره می باشد، رابطه عاشقانه انسان با خدا و آثارش برخیاز نتایج این پژوهش است.

ارزشها و فضیلتهای هر مکتب، مذهب و هر اندیشهای، در گذر زمان گرد فراموشی می گیرند. یااز مسیر اصلیخویش منحرف و دچار ضربهای بنیانی می شوند. برای جبران چنین آفت بزرگی، باید شخصیتهای موثر جامعه بهاحیا وبازسازی آن اصول وارز شهای فراموش شده بپردازند.موضوع احیاگری در قرآن کریم به عنوان یکی ازاهداف عمدهی پیامبران در دمیدن روح حیات به جامعه معرفی شده است:دعوت خدا و پیامبر را اجابت کنید هنگامىکه « ؛) انفال/ 42 (» اسْتَجیبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاکُمْ لِما یُحْییکُمْ «»! شما را به سوى چیزى مىخواند که شما را حیات مىبخشددر شنا سایی این جنبش های بیدارگرانه به یک سری مبانی، مولفهها و عواملی که در این حرکتها تأثیرگذارمیباشند پی میبریم. در میان حرکت های احیاگرانه، نهضت امام حسین)ع( به دلیل ریشهدار بودن مبانی و مولفه-های آن در دین، تأثیری به مراتب افزونتر در جوامع دینی دارد.که این مبانی و مولفهها، ظرفیت تأثیر گذاری درزمان ها ومکان های دیگر را دارند. زیرا در صورت بروز خطر در دین، انحراف وانحطاط جامعه ی اسلامی، هرمجاهد فی سبیل الله که بخواهدآن فساد را ریشه کن سازد، با اتکا وعمل به این مبانی ومولفه ها و شناسایی آفاتسیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن ، می تواند به تجدید بنای نظام و حفظ ارزش ها و آرمان های آن بپردازد. لذا باتوجه به ضرورت این مسأله، تحقیق حاضر بر آن است به معنا شنا سی واژهی مبانی، مولفه، احیاگری و نهضتبپردازد و مبانی نظری )خدا شناسی، جهانشناسی، انسانشناسی، دینشناسی، امام شناسی دشمنشناسی و زمان-شناسی(نهضت بیدارگرانه امام حسین)ع( را در لابه لای آیات قرآن و سخنان امام حسین)ع( به دست آورد. هم-چنین با در نظر گرفتن علل وعوامل)سیاسی، اجتماعی، فرهنگی واقتصادی( که در شکلگیری نهضت امام )ع(موثر بودهاند؛ مولفههای)بصیرت، شجاعت، عدالتطلبی و ظلم ستیزی، تفکر جهادی و شهادت طلبی، مسئو لیتپذیری، حریت وآزادگی، تکریم محوری وعزتمداری،صلابت اعتقادی و رفتاری و صبر و استقامت(در وجودشخص امام حسین)ع( و یارانش را تحلیل نماید.لازم به ذکر است که از روش کتابخا نهای برای جمع آوریمطالب استفاده شده است.

پژوهش حاضر در چهار فصل و با نگاهی ژرف به سالکان راه حسینی تنظیم شده که روندی جدید از ویژگی های راه حسینی را به رشته تحریر در آورده است .در این مختصر کوشیده شده که ابتدا با ارزشگذاری همه موجودات عالم هستی برای وجود مقدس سیدالشهدا به نتیجه ای ارزشمند برسیم که : با عزاداری برای سیدالشهدا و جان سپردن در راه ایشان و یاران باوفایشان ، صاحب کمالات و درجاتی خواهیم شد که ما را در مسیر قدم صدق ثابت قدم نگاه خواهد داشت . بعد از گذشتن از مسیر بکاء حسینی و برکات لطم بر خود در عزای حسینی ، به صفات برجسته یاران سیدالشهدا با توجه به آیات و روایات پرداختیم که ماحصل آن فوز عظیمی برای هرکسی که مسیر ایثار ، بصیرت و...تولی و تبری را طی کند، خواهد بود . بعد از این وصف وارد معرکه رجعت حسینی شدیم که پس از پرداختن به کیفیت آن و با مقایسه راه حسینی با راه مهدوی دریافتیم که منتظر ظهور باید تربیت یافته عاشورا باشد . واما در نهایت این رساله ما را به این نتیجه می رساند که مومن کمال خود را در مسیر حسینی با اشک و انابه و دعا و تلاش برای متصف شدن به خُلق حسینی و در انتظار رجعت بودن ،حاصل می نماید.

پژوهش پیش رو، تحقیق درباره «مبانی قرآنی و روایی زیارت عاشورا» می‌باشد که سعی شده تعدادی از عناوین وموضوعات مطرح شده در زیارت عاشورااز منظر آیات و روایات مورد تحقیق وبررسی قرار گیرند.این پایان‌نامه دارای شش فصل است که فصل اول آن به کلیات پرداخته است. فصل دوم: شامل مبانی بحث می‌شود که دارای چهار بخش بنامهای: بخش اول: زندگی‌نامه امام حسین(ع)، بخش دوم: توصیف تربت کربلا در روایات، بخش سوم: ثواب زیارت امام حسین(ع) و پاداش گریه بر امام حسین(ع) و اجر زائران و بخش چهارم: زیارت عاشورا در کهن‌ترین کتب و بررسی سند زیارت عاشورا و کیفیت خواندن زیارت عاشورا و فضیلت خواندن زیارت عاشورا و اعتراض شیخ بهایی به فضایل زیارت عاشورا می‌باشد.فصل سوم: عنوان «زیارت عاشورا و ترجمه آن و قطعه بندی آن» است. فصل چهارم: عنوان «سلام و صلوات و رحمت و مغفرت و قدم صدق در آیات و روایات می‌باشد» که دارای پنج بخش می‌باشد. بخش اول: سلام، بخش دوم: صلوات، بخش سوم: رحمت، بخش چهارم: مغفرت و بخش پنجم: قدم صدق. فصل پنجم: عنوانش «حمد و شکر و شفاعت و مقام محمود و شهادت و تولی در آیات و روایات» می‌باشد که دارای شش بخش با عنوانهای: بخش اول: حمد، بخش دوم: شکر، بخش سوم: شفاعت، بخش ششم: مقام محمود، بخش پنجم: شهادت، بخش ششم: تولی، می‌باشد. فصل ششم: عنوانش «لعن و تبری در آیات و روایات» که شامل دو بخش می‌شود: بخش اول: لعن و بخش دوم: تبری و بالاخره نتیجه‌گیری و در انتها از منابع یاد شده است.

دعای عرفه، دعایی است که در صحرای عرفات بر زبان امام حسین (علیه السّلام) جاری گشت. امام (علیه السّلام) در این دعا مضامین بلند عرفانی را به منظور بیان خواسته خویش از خداوند، با الفاظ فصیح و بلیغ درمی‌آمیزد. دعای عرفه میدان وسیعی از بلاغت را در برگرفته است. بلاغت علم سخنوری و سخن‌پردازی می‌باشد و به معانی، بیان و بدیع تقسیم می‌گردد که این علوم به طور چشمگیری در دعا دیده می‌شود؛ همچنین این دعا نمونه اعلای عرفان اسلامی به شمار می‌رود و بستر مضامین عرفانی از جمله توکل، رضا، رجا و... گشته است و بیانگر این مسأله می‌باشد که امام حسین (علیه السّلام) عارف واقعی بود که دعای عرفه بر زبانش جاری گشت. در این پژوهش سعی شده است به روش توصیفی- تحلیلی، ضمن بیان کلی مفهوم و معنای دعا به بررسی وجوه بلاغی و مضامین عرفانی دعای عرفه پرداخته شود.

اهمیت زهد و عشق و مکاشفه و رویا در تغییر احوال انسان ها همیشه مقوله ای سئوال برانگیز بوده است، آدمی برای رسیدن به عشق حقیقی باید از منازل بسیاری گذر کند و مکاشفه و رویا میان بری است برای دستیابی به عشق واقعی و این حاصل نمی شود مگر این که انسان تنی تزکیه شده با زهد داشته باشد.شیخ جعفر شوشتری با تجربه ی عاشقانه ی زهد و گذر آن و نایل شدن به مکاشفه و رویا به دریای عظیم معرفت دست یافت و حسین بن علی(ع) را از نگاهی دیگر به جامعه اسلام معرفی نمود. آنچه که مهم است ایجاد این احوال مکاشفه در درون این انسان وارسته است که با استعانت از آن توانسته است از یک واعظ منبری به یک عارف استشمامیه تغییر هویت داده و عشق حسین بن علی(ع) را به زیبایی معرفی کند.او در کتابهای مهم خود از جمله خصائص الحسینیه به بیان منزلت امام حسین (ع) می پردازد و از منزلگاههای سخن می گوید که مقامات سلوک این عارف بزرگ را به همراه مولایش نشان می دهد ، او عطر حسین (ع) را از خیام سوخته حس می کند و آن را به طرز ماهرانه ای بیان می نماید . شیخ جعفر جزو آن دسته از کسانی است که در اعتلای مکتب عرفانی نجف همچون شیخ مرتضی انصاری و ملا حسینقلی همدانی نقش به سزایی داشته است.

مصلحت در اندیشه و عمل شیعیان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در سیره و رفتار عملی امامان معصوم نیز عنصر مصلحت و مقتضیات زمان و مکان دور از توجه آنان نبوده است. پس از رحلت نبی اکرم اختلافات و بدعتهایی در دین بوجود آمد که خود منشاء بروز اختلافات دیگری شد. در این میان امام علی و امامان حسنین، مصلحت را در اجرای سیره رسول و برخورد با دین ستیزان بر هر چیزی حتی حق خود در امر خلافت و حکومت مقدم می شمردند. به نظر می‌رسد عنصر مصلحت را ایشان در تمام امور زندگی و در فعالیتهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی از نظر دور نداشته اند. این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی می‌کوشد تاعنصر مصلحت را در سیره سه امام نخست شیعه مورد بررسی و زمینه های آنرا مورد واکاوی قرار دهد.

حادثه عاشورا رخداد بسیار مهمی بود که در فاصله کوتاهی پس از حیات پیامبر اتفاق افتاد.و به نماد حماسه و شجاعت در مکتب تشیع مبدل گشت. اهمیت این نهضت عظیم در تاریخ اسلام و تشیع مبینضرورت پرداختن به ابعاد مختلف این نهضت بزرگ است. بر این اساس پژوهش حاضر که از نوع پژوهش های کیفی است با استفاده از تفسیر متن و تحلیل گفتار ضمن بررسی سیره امام حسین علیه السلام رهبر بزرگ نهضت عاشورا،ابعاد تربیتی این واقعه عظیم را تبین نموده به این نتایج دست یافته است: هدایت و رشد، حیات طیبه و عبودیت ، از جمله اهداف تربیتیامام حسین در جریان واقعه عاشورا محسوب می شود. توحید، عدالت، اثر پذیری ظاهر از باطن، اثر پذیری باطن از ظاهر ، پرهیز از انفعال، کرامت، خردورزی....از جمله مبانی تربیتی رویکرد تربیتی امام حسین علیه السلام است که اصول توحید نظری ، توحید در پرستش، تحول باطن ، بهسازی محیط اجتماعی، هدایت فردی، مسئولیت پذیری، عزتمداری در سیره فردی و در تعاملات اجتماعی و تعقلاز این مبانی نشات گرفته اند. مربی بزرگ عاشورا در راستای تحقق اهداف تربیتی خود و متناسب با اصول تربیتی از شیوه های تربیتی متناسب بهره می بردند نیایش، عبادت پیشگی، مبارزه با تبعیض نژادی، ادای حقوق دیگران، ظلم ستیزی، اعطای بینش، اصلاح ساختار جامعه و.....از جمله این روش‌های تربیتی است.

از جمله نیایش‌ها و مناجات سرشار از مضامین بلند و والای عرفانی، دعای عرفه ی امام حسین (ع) است که با تعابیر متعالی عرفانی، روح و جان هر عاشق دلباخته و تشنه ی معرفت را به دریای معارف توحیدی رهنمون می‌سازد. امام حسین (ع) در این دعای پر محتوا و شیوا، عالی ترین مضامین توحیدی را در قالب کلماتی دلنشین بیان می‌کند و راه و روش بندگی و تضرع و درخواست نیاز از درگاه متعالی را به همگان می‌آموزد. از مشهورترین، برترین و شناخته شده‌ترین زیارت‌ها، زیارت جامعه‌ی کبیره‌ی‌ امام هادی (ع) است که ایشان در آن شاخصه‌ها و پایه‌های اصلی شیعه را بیان فرموده‌اند که با فقرات بلندش به اوج وجود ائمه اطهار (ع) و بلندای هستی آنان نظر دارد و زمینه‌ی معرفت برتر و عرفان کامل‌تر را فراهم می‌سازد. این زیارت، منشور بلند امامت و هدایت است که چون سیل از کوهسار حضرت علی بن محمد النقی (ع) سرازیر شده است. اسلوب، معنا، عاطفه و خیال به عنوان عناصر ادبی در آفرینش اثر ادبی نقش مهمی دارند و هر یک به عنوان مکمل یکدیگر، با تأثیری که بر خواننده می‌گذارد، موجب ماندگاری اثر ادبی می‌شود. این پژوهش در صدد است که به روش توصیفی- تحلیلی به واکاوی اسلوب، معنا و عاطفه‌ی این نیایش و زیارت پرداخته و ساختارهای زیبای اسلوب، معنا و عاطفه‌ی این دعا و زیارت را نشان دهد و درجه‌ی فصاحت، بلاغت و موسیقی متن را با استفاده از آرایه‌هایی که در آن به کار رفته است، تبیین کند. از خلال بررسی های انجام گرفته این مطلب به دست آمد که حضرت سیدالشهداء (ع) و امام هادی (ع) این نیایش و زیارت پرطنین و پر محتوا را از روی طبع و به دور از تکلف و در نهایت اخلاص و بندگی، در نثری فنی بر زبان مبارکشان جاری کرده اند. در دعای عرفه و زیارت جامعه‌ی کبیره، تناسب الفاظ با یکدیگر، استشهاد به قرآن و کاربرد صور خیال در استحکام و قوت اسلوب نقش مهمی داشته و علاوه بر آن باعث عمق و ژرف معنا گردیده است. اسلوب دعای عرفه و زیارت جامعه‌ی کبیره از جهت موسیقی درونی، در درجه‌ی بالایی قرار دارد و این امر در پی استفاده از آرایه‌های لفظی چون جناس، سجع، موازنه، ترصیع، رد الصدر علی العجز و بالعکس، بوده است. حسن ارتباط معانی، استیفای معنا و کاربرد آرایه‌های بدیع معنوی موجب شده است که هم در دعای عرفه و هم در زیارت جامعه‌ی کبیره، اهداف و اغراض به صورت تمام و کمال ارائه گردند. عواطف در هر کدام، همگی از روی احساس صادقانه و با حرارت و به صورتی عمیق خود را نشان می‌دهد و این امر سبب ماندگاری و جاودانگی این نیایش و زیارت شده است.