جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی اندیشه‌های متکلّمان بزرگ جهان تشیع، از جهات مختلفی حایز اهمیّت می باشد؛ چراکه این بررسی‌ها در وهل? نخست، راه پیموده شده توسط بزرگان را به دیگران می نمایاند و از دیگرسو، مسیر باقی مانده نیز روشن می شود. در مرحل? بعد، این بررسی‌ها به ما این امکان را می دهد که آگاهی از میزان پیشرفت علم کلام در زمان‌های مختلف و شیوه‌های متفاوت ارائه شده در هر زمان را به دست آوریم. در میان متکلمان بزرگ، اندیشمندان دور? حضور، به دلیل هم‌عصریشان با اهل بیت رسول خدا(ص) و عرض? دیدگاه‌های خود و دیگران به محضر حضرات معصومین(ع) و هم چنین به دلیل این که بسیاری از مسایل اولیّ? کلامی توسط آنها مطرح شده و یا مورد نقد و بررسی قرار گرفته است، در مقایسه با سایر اندیشمندان و متفکران حوز? علم کلام، از جایگاه ویژه ای برخوردارند. از این رو ما نیز درصدد برآمدیم تا با بررسی دیدگاه‌ها و اندیشه‌های کلامی یکی از این بزرگواران؛ یعنی جناب فضل بن شاذان(ره)گامی در این مسیر برداریم. بررسی اندیشه‌های کلامی جناب فضل بن شاذان (سوای موارد یاد شده) از جهت دیگری نیز دارای اهمیّت می باشد. او به گفت? خود، پرورش یافت? مکتب دو گروه از بزرگان اصحاب ائمه(ع) می باشد. گروه نخست متکلّمان زبردست و حاذقی چون هشام بن حکم و یونس بن عبدالرحمن است و گروه دوّم، محدّثان ارجمندی چونان أبن أبی‌عمیر، صفوان بن یحیی و ابن فضال می باشد. آشنایی با این بزرگواران و شاگردی در محضر و مکتب ایشان، از فضل متکلّمی ساخت که تمامی افکار و اعتقاداتش مطابق با اندیشه‌های امامان بزرگوار(ع)است. در نوشتار حاضر ضمن آشنایی اجمالی با زندگانی و شخصیّت علمی جناب فضل (ره)، با بررسی روایاتی که فضل به عنوان راوی در سند آن روایات قرار دارد، و همچنین با بررسی آثار کلامی منسوب به ایشان، با آراء و اندیشه‌های کلامی وی در مورد توحید، نبوت، امامت و فلسف? احکام آشنا خواهیم شد.

يکى از احادیث معروفى که شیعه و سنى نقل کرده‌ اند «حدیث ثقلین» است. این حدیث در منابع بسیارى نقل شده است. ترمذى در کتابش به سند خود، از جابر بن عبداللّه انصارى این گونه نقل مى کند: رسول خدا صلى اللّه علیه و آله فرمود: «يا أيُّهَا النَّاسُ! إنّي تَرَكْتُ فِيكُمْ ما إنْ أَخَذْتُمْ بِهِ لَنْ تَضِلُّوا: كِتابَ اللّهِ وَ عِتْرَتِي أهْلَ بَيْتِي؛ اى مردم! من در میان شما چیزى گذاشتم که اگر بدان تمسک کنید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و عترتم که خاندان من هستند». کتاب «حديث الثقلين»، نوشته آیت الله سید علی حسینی میلانی به معرفی این حدیث شریف می‌ پردازد. کتاب که در چهار بخش تنظیم شده، ابتدا به پژوهشی در واژگان حدیث ثقلین پرداخته و واژه «ثقل» را از نظر لغوى بررسی می‌ کند و ضمن بحث به الفاظ دیگر حدیث اشاره می‌ کند. در ادامه راویان حدیث ثقلین شناسانده می‌ شوند و به روایت پیشوایان مشهور اهل سنت در مورد این حدیث اشاره شده است. در بخش سوم، مؤلف محترم به دلالت حدیث ثقلین بر امامت و خلافت امیرالمؤمنین و اهل بیت علیهم السلام می‌ پردازند و دیدگاه بزرگان اهل سنت را در دلالت حدیث بر این امر واکاوی می‌ کنند. دیگر مطالبی که نویسنده از این حدیث استنباط و استخراج می‌ کند اعلمیت و عصمت اهل بیت علیهم السلام است. وی ضمن این حدیث مسلمانان را در پرتو تعلیمات حدیث ثقلین به اتحاد دعوت می‌ کند. در بخش چهارم، اشکال‌ ها و ایرادهایی را که برخی از غرض ورزان بر حدیث ثقلین وارد کرده‌ اند، برشمرده و دلایل واهی بودن سخن هر کدام را با استناد به سخنان علمای اهل سنت پاسخ گفته است.

پژوهش حاضر به دنبال تحلیل و نقد دیدگاه مستشرقان در نقد متن حدیث نزد محدّثان و رجالیان متقدّم اهل‌سنّت است چه آنکه رویکرد غالب مستشرقان در حوزه مطالعات حدیثی، فرآیند نقّادی حدیث اسلامی را محدود به نقد سندی دانسته و بر این باور است محدّثان مسلمان به پدید? نقد متنی بی‌توجّهی یا کم‌توجّهی داشته‌اند. تحقیق از نظر هدف بنیادی و با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی انجام‌شده و روش تحلیلِ داده‌ها کیفی بوده است. جامع? تحقیق متنی و شامل کتب محدّثان و رجالیان اهل‌سنّت در سد? سوّم و چهارم هجری و نگاشته‌های مستشرقان در نقد متن حدیث اسلامی بوده است که به صورت هدفمند و با توجّه به سوالات تحقیق مورد مطالعه قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان داد که نقد متن حدیث نزد محدّثان و رجالیان متقدّم اهل‌سنّت وجود داشته است. هم‌چنین در پیِ بررسی آرای مستشرقان در این خصوص، نظراتشان در دو محور اصلی عدم نقّادی متن احادیث و چرایی آن شامل مبانی خاصّ کلامی اهل‌سنّت و رقابت‌های اهل‌حدیث و اهل‌رأی مورد بررسی قرار گرفت. نتیجه آنکه برخلاف تصوّر مستشرقان در منحصر ساختن سنجش اعتبار حدیث اسلامی به نقد سندی، محدّثان و راوی‌شناسان متقدّم اهل‌سنّت در بررسی اعتبار احادیث، به نقد متنی نیز توجّه داشته‌اند.

این پژوهش با عنوان « امامت در روایت های فضل بن شاذان نیشابوری» ، با هدف إحیاء نام این عالم در سه فصل نگارش یافته است که قبل از فصول، مقدمه و روش تحقیق بیان شده است؛ که شامل بیان مساله، پیشینیه ی موضوع، سوالات و فرضیه های پژوهش و... می باشد.در ادامه فصل اول نگاهی گذرا به شهر نیشابور شده و آن شهر از لحاظ علمی و فرهنگی در طی اعصار مورد بررسی قرار گرفته است در بخش دیگر این فصل به بیان شخصیت فضل بن شاذان پرداخته و موضوعاتی نظیر شرح حال زندگی وی، اساتید و شاگردان ایشان، سفر های فضل ، کتاب های وی و... بیان شده است. در آخر نیز به موقعیت آرامگاه فضل اشاره شده است.فصل دوم شامل چهار حدیث از کتاب "إثبات الرجعه" فضل بن شاذان می باشد که از لحاظ رجالی و سندی و نص حدیث مورد بررسی قرار گرفته است.فصل سوم به بیان اعتقاد برخی فرق منحرف و نقد آن با توجه به احادیث بیان شده، پرداخته است.که در ادامه ی آن تصویر آرامگاه فضل به همراه نسخه خطی إثبات الرجعه که در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است، آمده است