جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این کتاب، منظور از نقد ملاصدرا، یکی نقد ملاصدرا بر دیگران و دیگری نقد دیگران بر ملاصدرا است. در بخش نقد دیگران بر ملاصدرا، نقدهایی که به وسیله فلاسفه و اندیشمندان گذشته یا معاصر، نواندیش یا سنتی و معتقدان به حکمت متعالیه و یا مخالفان آن مطرح و نوشته شده، مورد نظر قرار گرفته است. این کتاب می تواند سرآغاز دریافت و برداشت روشنگرانه از فلسفه ملاصدرا باشد. عناوین بعضی از مطالب عبارتند از: ملاصدرا و حکمت متعالیه، نکته گیری های ملاصدرا بر بوعلی، انتقادات ملاصدرا بر شیخ اشراق، انتقاد ملاصدرا در عصر او و ... می باشد.

فلسفه‌ی ملاصدرا تنها فلسفه‌ی پویشی در فلسفه‌ی اسلامی است و به همین دلیل می‌توان او را فیلسوف دگرگونی‌ها و حرکت‌های جوهری نامید. مبانی فلسفه‌ی پویشی ملاصدرا را می‌توان به اجمال چنین گفت: اصالت وجود (عینی و واقعی)؛ وحدت وجود (سنخی و شخصی)؛ تشکیک در مراتب وجود؛ قاعده‌ی بسیط الحقیقه کل الاشیاء؛ حرکت اشتدادی و حرکت جوهری؛ و نظریه‌ی زمان ـ مکان. "وایتهد"، فیلسوف و ریاضی‌دان و منطق‌دان بریتانیایی است که تلاش‌های برجسته‌ای برای فراهم ساختن نظام فیزیکی مبتنی بر جهان‌شناسی علمی به انجام رسانده است. چهار موضوع فلسفی وایتهد عبارت‌اند از: نظریه‌ی پویش خلاق؛ تئوری موجودات واقعی، تئوری دریافت‌ها؛ و تلفیق دوگانگی سوژه و ابژه. در بررسی کلی وجوه مشترک نظریه‌های شناخت وایتهد و ملاصدرا به نتایجی از این دست می‌توان دست یافت: از نظر ملاصدرا ادراک و علم به معنای واحدند و ادراکات به ادراکات ـــ تخیلی و احساسی اطلاق می‌گردد. وایتهد نیز علم و ادراک را یکی دانسته؛ بنابر پویشی بودن و سیلانی بودن پدیده‌های مادی، معلوم واقعی نمی‌تواند عین پدیده‌های مادی باشد. بنابراین هر دو فیلسوف در مساله شناخت، وحدت را شرط هر نوع ادراک می‌دانند و بر اساس ساختارهای فلسفی خویش به شیوه‌های مختلف به خلاقیت ذهن در تولید کثرات و تکثیر وحدات تاکید دارند؛ هیچ پدیده‌ی واقعی در مقایسه با پدیده‌های دیگر از تجربیات یکسان و همانند برخوردار نیست (وایتهد) و افاضه‌ی فیض از جانب حق نیز تکراری نیست و در هر لحظه شانی و فیضی خاص در جهان متجلی می‌گردد (ملاصدرا) و... نویسنده در این کتاب کوشیده تا فلسفه‌ی پویشی ملاصدرا و وایتهد را تنها در دو مقوله‌ی هستی‌شناسی و شناخت‌شناسی بررسی کند، تشابهات و تفاوت‌های آن‌‌ها را نشان دهد و به گونه‌ای تطبیقی موضوعات فلسفه‌ی آن دو را تحلیل نماید.

این کتاب در 12 بخش به بحث در تشریح حکمت متعالیه و تفکر فلسفی معاصر، وجود محمولی از دیدگاه کانت و ملاصدرا، وجود در فلسفه ابن سینا، نور در سهروردی و وجود در ملاصدرا، وجود از دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا، حرکت جوهری و نتایج فلسفی آن، تبیین وجودی زمان در نظام فلسفی صدرالمتالهین، نظر فلاسفه اسلامی درباره علم به وجود، خدا در فلسفه ملاصدرا، معاد جسمانی در فلسفه ملا صدرا، فلسفه عملی در حکمت متعالیه ملاصدرا و سیر فلسفه در جهان اسلام اختصاص یافته است.

نویسنده در این مقال بر آن است دو مقوله معروف از حکمت متعالیه ملاصدرا را نقد و تحلیل نماید که همانا عبارت‌اند از: اصالت وجود و معاد جسمانی. وی در این باره اظهار می‌دارد: تلاش من در مورد مسئله اصالت وجود، این هدف را دنبال می‌کند که صورت صحیح و جایگاه دقیق آن را روشن سازم .و اما در مورد معاد جسمانی، بر آنم تا نشان دهم که علیرغم ادعای صدرا و تبلیغات وسیع پیروانش کار چندانی انجام نگرفته است. نگارنده ابتدا به سابقه بحث مورد نظر و زمینه آن در تاریخ تفکرات فلسفی و غیر فلسفی اشارتی نموده، سپس تحولات محتوایی آن را به اجمال از عهد باستان تا قرن یازدهم ـ عصر ملاصدرا ـ بررسی کرده است .نقد و تبیین اصالت وجود در نزد ملاصدرا موضوع بعدی کتاب است که نگارنده طی آن مقوله اصالت وجود را میان اندیشه‌های عرفانی و تفکر ملاصدرا ارزیابی و مقایسه نموده است. بخش دوم کتاب به نقد معادشناسی ملاصدرا اختصاص یافته که افزون بر آن معادشناسی ابن‌سینا و ملاصدرا با یک دیگر مقایسه شده است.

استاد سید جلال‏ الدین آشتیانى در این کتاب، با چیره‏ دستى و تسلط، آرا و نظریات ملّاصدرا را بیان داشته است. آنچه در این اثر مطرح شده عبارت است از: اصالت وجود و اعتباریت ماهیت؛ حرکت در جوهر؛ معاد جسمانى و تجرّد خیال؛ اتحاد عاقل و معقول و تحقیق در حقیقت علم؛ اتحاد نفس با عقل فعّال و کیفیّت ادراک کلیات؛ علم حق تعالى؛ مثل افلاطونى و ارباب انواع.