جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چنین می‌نماید که آیۀ 159 آل‌عمران و 38 شورا جایگاهی ویژه در تنظیم شاکلۀ نظریۀ حکومتی نزد اندیشمندان مسلمان در دوران جدید دارد؛ ازآن‌رو که ازسویی عموم نظریات حکومتی دینی، به‌ویژه در سدۀ بیستم میلادی و متأثر از نظام‌های دمکراتیک حاکم بر کشور‌های غربی، بر نفی حکومت‌های استبدادی و موروثی و متغلّبانه تأکید ورزیده و ازدیگرسو، وجود رکن شورا یا پارلمان و به‌تبع آن برخورداری عموم مردم از حق رأی و حق دخالت در سرنوشت سیاسی‌شان را ضروری دانسته است. دقیقاً در این جهت است که مفسران معاصر، به‌ویژه اهل سنت، به آیات مشورت توجهی جدی و جدید نشان داده و کوشیده‌اند همگام با تحولات اجتماعی نوین، شورا را به‌عنوان یکی از ارکان تأثیرگذار در نظریۀ حکومتی اسلام در نظر گیرند و مقوّمات آن را مخصوصاً با دقت در آیات مشورت به دست آورند. فرضیۀ پژوهش آن است که نگاه مفسران معاصر شیعه و اهل سنت به کارکرد این دو آیه در جهت مطلوب فوق، چندان همسو نیست؛ به این معنا که مفسران اهل سنت عموماً برای شورا و رأی مردم به‌ویژه در مشروعیت حاکم و نظارت بر عملکرد او مدخلیت قائلند و درمقابل، مفسران شیعی به‌رغم تأکید بر جایگاه و اهمیت شورا در حیات اجتماعی مسلمانان و حتی ساختار حکومتی، مشروعیت حاکم را وابسته به آن نمی‌دانند و درنهایت نیز او را ملزم به تبعیت از نظرات شورا نمی‌شمارند. پژوهش حاضر این دو کارکرد شورا را به‌طور خاص نزد دو اندیشمند شیعه و سنی، فضل‌الله و دروزه، بررسی می‌کند. تحلیل نهایی پژوهش نیز مؤید فرضیۀ پیش‌گفته است.

اختلاف در مخاطب قرآن، در بین اندیشمندان اسلامی سبب شده است دیدگاه‌های گوناگونی ارائه شود. در این میان شرف‌الدین استرآبادی دیدگاه ویژه‌ای دارد و آن اینکه تأویل آیات متشابه تنها مخصوص معصومین(ع) است و از آنجا که وی تأویل را اعم از ظاهر و باطن می‌داند، نظر وی آن است که مخاطب آیات متشابه چه از نظر معنای ظاهری و چه باطنی معصومین هستند. با توجه به اختلافات موجود، برای قضاوت مناسب بین این دیدگاه‌ها، این مقاله در صدد بررسی معنای راسخون بر اساس روش مکتب" بُن" می‌باشد؛ که آیا معنای مد نظر شرف‌الدین اثبات می‌شود؟ یا خیر؟ از این‌رو با بررسی انجام‌شده مشخص شد، معنای راسخون در آیه، گروهی ویژه و متمایز از مردم هستند که علم به تأویل آیات را داشته ولی مصداق آن روشن نمی‌شود چرا که متن، توانائی تعیین مصداق آن را ندارد. از این‌رو بر اساس بافت فرامتنی و بر مبنای دیدگاه شرف‌الدین به صورت کلی اثبات می‌شود که راسخون گروهی ویژه و متمایز هستند که مصداق آن معصومین می‌باشند.

آیه 42 سوره آل عمران «وَ إِذْ قالَتِ الْمَلائِکَةُ یا مَرْیَمُ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاکِ وَ طَهَّرَکِ وَ اصْطَفاکِ عَلى‏ نِساءِ الْعالَمِین» از جمله آیاتی است که مقاماتی را برای حضرت مریمc بیان می‌کند. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا به شیوه توصیفی- تطبیقی به بررسی مقام «اصطفاء، تطهیر و اصطفاک علی نساءالعالمین» با هدف رفع اختلاف ظاهری از آرای مفسرین فریقین در آیه 42 آل عمران بپردازد. در همین راستا با مبنا قرار دادن تفاسیر و روایات مشخص می‌شود، مفسران فریقین بر این باورند که اصطفاء اول در معنای «برگزیدگی به‌صورت مطلق، گوهر ذات حضرت مریم، عبادت و کسب توفیقات جهت خشنودی حق ‌تعالی» آمده‌ است و اصطفاء دوم در وجوهی چون «نوع ولادت حضرت عیسی، خطاب فرشتگان، فرمانبرداری و اطاعت کامل» به ‌کار رفته است. در وجه طهارت آیه به «طهارت از تمام آلودگی‌ها و رذایل اخلاقی، مثل کفر و ناپاکی‌های جسمی» اشاره شده است. هم‌چنین نساءالعالمین به‌معنای «برگزیدگی بر تمام زنان جهان و بر زنان معاصر ایشان» است. درنتیجه می‌توان بر مشابهت، عدم تهافت و هم‌سویی نظر مفسران در این‌باره تأکید ورزید.

سوره‌ی آل‌عمران از جمله سوره‌‌های مدنی قرآن است که احتمال نازل شدن همه‌ی آیات آن به‌یکباره به‌دلیل وجود به‌هم پیوستگی و انسجام و تناسب تام بین ۲۰۰ آیه‌ی آن، بسیار به‌ذهن نزدیک است. بررسی مجموعه آیات این سوره، حاکی از این است که فضای نزول آن، ناظر به‌اوصاف و شرایط و رخداد‌های ویژ‌ه‌ای است که در طول نزول این سوره اتفاق افتاده است. محتوای اصلی سوره‌ی آل‌عمران ناظر به‌دعوت مؤمنان به‌اتحاد و صبر در برابر دشمنان اسلام می‌باشد. این مقاله با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، تدوین شده است و در پی پاسخ به‌این پرسش است که دلیل وجود همخوانی بین نزول سوره‌ی آل‌عمران با حوادث مرتبط با مشرکان، منافقان و اهل‌کتاب، چیست؟ برآیند و حاصل این تحقیق این است که وجود ارتباط بین مفاد آیات سوره‌ی آل‌عمران با کارکرد‌های هریک از طوایف یادشده در زمان نزول آن‌‌ها، حقیقتی تردیدناپذیر می‌باشد و طرح مباحث متنوعی همانند: توحید، صفات متنوع خداوند، معاد، جهاد، امر به‌معروف و نهی از منکر، تولی، تبری و حج و نیز بیان تاریخ انبیایی مانند آدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و داستان حضرت مریم و عبرت‌‌های غزوه احد و غزوه بدر در خلال این سوره، می‌تواند شاهدی بردرستی نتیجه مذکور باشد.

آیه 14 سوره آل‌عمران ازجمله آیات چالشی و مورد اختلاف مفسران است. دلیل اصلی این امر از یک­سو به نامشخص بودن فاعل تزئین و از سوئی دیگر به وجود زنان در زمره امور تزئین شده برمی­گردد درحالی‌که خطاب آیه ناس است؛ گویی زنان جزء ناس به شمار نمی­آیند و مقصود از ناس تنها مردان هستند. بررسی این مسئله که چرا زنان در زمره مشتهیات انسان قرار گرفته است، علاوه بر معرفی مزیِّن، مراد از لفظ الناس را نیز تبیین خواهد نمود. در همین راستا، نوشتار پیش رو با بررسی نظریات مختلف تفسیری، سیاق خود آیه، تحلیل موضوعی آن در آیات هم سیاق به شیوه توصیفی- تحلیلی و رجوع به رکوعات قرآنی که دیری است مورد غفلت محققان قرآن­پژوه قرارگرفته، دلیل ذکر و ترتّب جنس زنان را در میان مشتهیات مذکور، میزان تأثیرگذاری این قشر جامعه از جنبه روحی-روانی بر دیگران برشمرده است چه این­که اُنس ناس به نساء در نقش­های مادری، خواهری و همسری انکارناپذیر است؛ ازاین­رو ضمن انتساب فعل مجهول زُیِّن به خداوند، لفظ ناس را استغراق در جنس شمرده که شامل عموم انسان­هاست که در ارتباطی تنگاتنگ با این جنس قرار دارند.