جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تصوف معطوف به نجات آحاد جامعه است و برای مدیریت جامعه برنامة مدونی ندارد؛ اما این بدان معنا نیست که عرفا نیز نسبت به شرایط اجتماعی و سیاسی اطراف‌شان بی‌توجه بوده‌اند. در این پژوهش تلاش شده با بازخوانی و بازسازی مفهوم مقاومت فوکویی نشان داده شود که چگونه بخش اعظم حکایت‌های تذکرة‌الاولیاء در دایرة بازی بزرگ مفهوم قدرت و مقاومت قرار می‌گیرد و فریدالدین عطار چگونه با طراحی بدن‌های متنوع، روش‌های مقاومت صوفیه را بازنمایی می‌کند. برخی از این بدن‌ها از شیوة مقاومت سلبی و برخی دیگر از شیوة مقاومت ایجابی استفاده می‌کنند و گاه می‌شود که در یک رفتار بدنی هر دو وجه سلبی و ایجابی مقاومت آشکار می‌شود. انتخاب تذکرة‌الاولیاء بدان جهت است که این اثر دربردارندة عصارة اندیشه‌های عطار است. او تجربه‌های زیستی و نوشتاری متعدد را در آثار قبلی خودش به نمایش می‌گذارد و اینک در بخش‌های پایانی عمر تذکرة‌الاولیائی را می‌نویسد که زیرمتن بسیاری از زبرمتن‌های صوفیة دوره‌های بعدی است. با این هدف، ابتدا حکایت­ های عطار را که در بردارندة مفهوم مقاومت است بررسی و مصادیق آن را استخراج شده است. در مرحلة بعد، از طریق طبقه­ بندی آن­ها در چند گروه، مصادیق مقاومت سلبی و ایجابی را در آن­ها مشخص شده است.در مرحلة نهایی نیز گزارش‌هایی از تحلیل­ های انجام شده ارائه شده است.

یکی از جنبه‎های مهم هر متن روایی، بررسی چگونگی حضور دیگر شخصیت‌ها و عوامل تأثیرگذار در متن است که از آن به­عنوان «دیگری» یادمی‌شود. مفهوم «دیگری»، مفهوم وسیعی است و شخصیت‌های انسانی و عناصر غیرانسانی همچون طبیعت یا امور ماورایی را نیز دربرمی‌گیرد. تذکره‌الاولیاء عطار از برجسته‌ترین متون عرفانی است که در آن شرح حال عارفان و تجربیات و کرامات ایشان بیان­شده­است. با مطالعة این کتاب از منظر مفهوم «دیگری» متوجه­می‌شویم که یک عارف در سیر و سلوک عارفانة خود با عوامل گوناگون در رویارویی و تقابل قرارمی‌گیرد و همین امر موجب تعالی وجودی و درک بهتر از «من» عارف می‌گردد. دیگری در این اثر به صورت خداوند، دیگر عارفان، مردم عادی، شیطان و نفس خود عارف، حیوانات و اشیا ظاهرشده­است که هرکدام به­گونه‌ای خاص در پی آگاهی‌بخشی به عارف یا آگاه­کردن دیگران از جایگاه وی است. براساس یافته‌های این پژوهش اگرچه دیگری در تقابل با خود عارف قرارمی‌گیرد، شاهد هیچ­گونه ستیزه میان عارف و دیگری نیستیم، بلکه تمامی این روابط تقابلی موجب آگاهی عارف از جایگاه خویش می‌گردد و دیگری کارکردی هدایتگر پیدامی‌کند. در مواردی که شخص عارف خود را در جایگاه برتری می‌پندارد، بلافاصله بر اثر حادثه‌ای متوجه این غرور و خودبینی می‌شود و در این جا نیز دیگری کارکردی هدایتگرمی‌یابد که موجب شناخت بیش‌تر عارف از خویشتن می‌شود.

آفرینش انسان به‌گونه‌ای است که بر مبنای حرکت جوهری و اشتدادی خود، به مرتبه‌ای دست می‌یابد که مستعد دریافت الهامات الهی یا القائات شیطانی و انواع خطورات گردد. «خواطر» بر دو نوع بوده که دسته‌ای الهی است و از جانب خداوند بر قلب آدمی واردمی‌گردد و آن را «الهام» نامند و دسته‌ای نیز از جانب شیطان بر قلب انسان فرود­می‌آید که «القاء» نامند. گاهی الهامات الهی باواسطه و گاهی نیز بدون واسطه صورت­می­پذیرد. یکی از واسطه­های الهام «ملائکه» هستند. نقطه مقابل الهام، القاء می‌باشد که از جانب شیطان صورت­می‌پذیرد. تذکرة­الاولیاء، کتابی عرفانی در شرح احوال بزرگان اولیاء، نوشته شیخ فریدالدّین محمّد عطّار نیشابوری است. روش تحقیق این پژوهش، تحلیلی – توصیفی می­باشد. چون موضوع این مقاله برای اولین بار ارائه­می­شود از این لحاظ حائز اهمیت است. درکتاب تذکرة­الاولیاء الهامات بیشتر از القائات بوده و اکثراً از طریق شنیداری صورت گرفته­است. نویسندگان در این مقاله درصدد آن هستند که نمونه‌هایی از الهامات و القائات را از کتاب تذکرة­الاولیاء مورد بحث و بررسی قراردهند.

عرفان توانایی و ظرفیت زیادی در تغییر و بهبود زندگی انسان مدرن دارد. زندگی امروز انسان دستخوش بحران-هایی است که با دست خود ایجاد کرده است. یکی از دلایل آن معنویت زدایی از بستر زندگی است. پیشنهاد این پژوهش بررسی و رجوع به متون عرفانی و میراثی است که امکان بهبود زندگی و تغییر در سبک زندگی را می-توان از آن چونان برنامه‌ ای زیستی بیرون کشید. الگوهای عرفانی در این آثار به نوعی تجارب زیسته‌ی خود را مکتوب کردند و به میراث نهادند. نیازهای اخلاقی که می‌تواند تعادل‌بخش زیست انسان باشند فرا زمانی و فرا مکانی‌اند. مقولاتی چون‌: صداقت، محبت، گذشت، احترام به اطرافیان، دیانت، آموزش عملی بدون توهین و اجبار و قضاوت نکردن دیگران همه، نه در زمان می‌گنجند و نه محدود به جغرافیای خاصی می‌شوند. عارفان، اولیاء و قدّیسان دقیقاً به همین نکات تذکر می‌دادند. اموری که تا حد زیادی در روزگار ما به خاطر رقابت برای سود بیشتر گاه از روی غفلت و گاه به عمد نا دیده انگاشته می‌شوند. این پژوهش به بررسی امکان و ظرفیت عرفان برای تغییر و اصلاح سبک زندگی می‌پردازد. دو متن کلیدی این پژوهش که به عنوان نمونه در نظر گرفته شده تذکره الاولیاء عطار نیشابوری و اسرار التوحید محمد منور در شرح حالات و اقوال شیخ ابوسعید البوالخیر است. این پژوهش امکان این تأثیرپذیری از الگوهای عرفانی را منوط به کاربست توصیه‌های آنان از روی اختیار و انتخاب می‌داند . در این پژوهش با بررسی ماهیت عرفان و تقسیمات مختلف آن و زیر شاخه‌های بحث عرفان چون تجربه‌ی دینی و عرفانی و پیامدهای عرفان عملی و نسبت اخلاق و عرفان به این باور می پردازد که زیست عارفانه می‌تواند مستقل از ماهیت عرفان و جدای از شهود و مکاشفه به دور از عزلت گزینی از جامعه به عنوان سبکی از زندگی مورد توجه قرار بگیرد. چنانکه برای داشتن سبک زندگی دینی نیاز نیست پیامبر شویم و یا برای رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی نیاز نیست الزاماً پزشک شویم اما می‌توانیم با رعایت فرامین پیامبران و دستورات پزشکان، زیستی سالم در ابعاد معنوی و مادی داشته باشیم. از آنجایی که عرفان نوع لطیفی از زیست دینی است پس به بررسی این توانمندی پرداختیم.