جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شخصیت امام علی بن ابی طالب ( ع) از بسیاری جهان شگفت انگیز است، یکی از شگفتی های آن حضرت، به موجب آنجه در نهج البلاغه آمده، قضاوت هایی است که درباره ی زنان ایراد فرموده است، این قضاوت ها غالبا کوتاه و در مجموع، بدبینانه است و اگر به دلایلی نخواهیم ازاین واژه استفاده کنیم، حداقل باید بگوییم « بحت انگیز» است. بعضی ها بر اساس همین سخنان، تحلیل کرده اند که امام علی ( ع) با زنان دعوا داشت و به آن ها ستم کرد. متأسفانه گاهی وقت ها، ما نیز در تحلیل خود، هیمن سخنان را می گوییم. از این رو رفع این شبهات و تعارضات در این عصر، ضرورری به نظر می رسد. بنابراین در این طرح تلاش شده است تا به روشن سازی این شبهات بپردازیم. روش پژوهش ما در این مطالعه از نوع کتابخانه ای و تحلیلی و تطبیقی بود. گردآوری داده ها با استفاده از اینترنت و منابع کتابخانه ای بود. یافته های حاصل از پژوهش نشان داد که: از سخنان امیرالمؤمنین ( ع)، با توجه به مفاهیم خاص، الفاظی که به کار برده است، با توجه به شأن بیان سخنان، و به جغرافیای حرف، و شرایط تاریخی، بر می آید که امام زن را مورد ارزیابی انسانی قرار نمی دهد، بلکه از یک بی عدالتی سخن به میان می آورد که چون زن وظیفه طبیعی خود را انجام نداده و به کاری که در شأن او نیست، دست زده، و ناسازگار با طبیعت و سرشت خویش عمل کرده، بر خویش و اجتماعی ستم روا داشته است. تنها سخن خدا وحی است که در همه زمان ها و مکان ها بی انکه تحت تأثیر شرایط باشد، بیان می گردد، و سخن هر انسانی را باید در فضا و شرایط تاریخی و اجتماعی و فرهنگی خاص خودش، و در همان مقطع در نظر گرفت. کمبود ایمان و ارث و عقل در زن، یادگار به جا مانده از سده های گذشته نیست، بلکه واقعیتی است مربوط به همان روزگار که امام افراد را از آن آگاه می کند، و از زنان می خواهد که با درک این واقعیت ها به وظایف خود عمل کنند، و در این صورت است که می توانند به پرواپیشگی دست یابند، و معیاری ارزشی برای رسیدن به بالاترین جایگاه در اختیار داشته باشند. بنابراین، کمبودهای نامبرده، هشدارها و آگاهی هایی به زنان است، برای این که جایگاه خود را بشناسند، و از آن جایگاه منحرف نگردند.

سیمای ترسیم شده از زن در نهج البلاغة - که تا حدّ زیادی تابع دیدگاه گردآورنده این کتاب است - یک بُعدی و ناقص است و تنها بخشی از چهره کامل زن در قرآن را به نمایش می گذارد. زنان در نهج البلاغة با عباراتی که حاکی از ناقص بودن آنان است، وصف شده اند و متأسفانه، اکثر شارحان نهج البلاغة نیز بدون توجّه به مجموعه احادیث معصومان علیهم السلام، در جهت اثبات این مطلب برآمده اند که زنان در اکثر ابعاد از مردان ناقص ترند. لذا این پایان نامه، در صدد جمع میان آیات قرآن و سخنان امام علی علیه السلام در نهج البلاغة برآمده است. اصولاً قرآن مجید، شئون زن را مافوق تصوّر، بالا برده و در این مورد به بیانِ تنها اکتفا نکرده و از هر بُعد برای زن، الگوها و مصادیقی را یادآور شده و مانند یک وکیل مدافع، از شخصیت زن دفاع می نماید و قبل از آن که از عاطفی و احساسی بودن زن سخن به میان آورد، از اندیشمندی و واقع بینی یک زن (بلقیس) سخن گفته است صلاح اندیشی و نفوذ کلام او را می ستاید و علی رغم نظر کسانی که زن را انسان ضعیف پنداشته اند و حرّیت عقیده او را نفی نموده اند، از آسیه زن فرعون تمجید کرده است. نیز در برابر آنهایی که در مورد بی خِردی جماعت نسوان ادّعاها کرده اند، از ساره، زن حضرت ابراهیم علیه السلام و اوصاف برجسته او سخن گفته است که شایستگی هم صحبتی با فرشتگان مقرّب خدا را داشت. و بسیارند زنان برگزیده دیگری که چه بسا از افراد ذکور در ارزش و اعتبار با خاک راه آنها هم برابری نمی کنند. این چنین است که زنان مسلمان ما به دنبال تصویری شایسته از مقام انسانی زن در نهج البلاغة می گردند؛ امّا مع الأسف، تشتّت و تناقض گویی موجود در آرای شارحان نهج البلاغة، مانع از درک صحیح سخنان امام علیه السلام است. نگارنده، نخست در مقدّمه، توضیحی درباره طرح یک بُعدی بودن زن در نهج البلاغة داده و با بررسی چهره واقعی زن از دیدگاه قرآن، به بررسی هویت واقعی او پرداخته و مقداری از تفاوت های میان مرد و زن را بازگو نموده و رمز این تفاوت ها را نیز شرح داده است. سپس به موقعیت اجتماعی زن و احکام مشترک بین مرد و زن اشاره کرده و احکام اختصاصی زن در شرع مقدّس را نام برده است. وی در پیش گفتاری که بعد از مقدّمه آورده، روش مطالعه در نهج البلاغة، پیوند تنگاتنگ نهج البلاغة با قرآن و قضایای نقل شده در زمینه مقام و شخصیت زن در نهج البلاغة را نقد و بررسی نموده و سپس، ارزش و اعتبار اسناد و مدارک نهج البلاغة را شرح داده و در ادامه، برداشت غلط از قضایای نقل شده نهج البلاغة درباره زن را نکوهش کرده است. امّا فصل اوّل این پایان نامه، مربوط به اسناد و مناسبت های تاریخی خطبه هشتادم نهج البلاغة است که ضمن بررسی میزان سندیت این خطبه بر اساس استدلال، لحن و مخاطبان این خطبه را معرّفی کرده و موردی بودن آن را ثابت می کند. در فصل دوم، درباره واقعیت و عدم واقعیت نقص ایمان زن و دیدگاه های شارحان نهج البلاغة در این زمینه و رسالت مادری زن، توضیحاتی آمده است. نگارنده در فصل سوم با بیان قسمت دوم خطبه درباره نقصان عقل زن، به بررسی معانی اصطلاحی و لغوی عقل و تعریف عقل از دیدگاه قرآن و احادیث پرداخته و نقصان عقل زن را در نظر بعضی از شارحان نهج البلاغة بررسی نموده است. در فصل چهارم که مربوط به قسمت سوم خطبه هشتادم نهج البلاغة در زمینه نقصان حظ و بهره زن است، این مطلب را از نظر تاریخچه فقهی آن بررسی نموده و نحوه و چگونگی پیدایش و تقسیم ارث در میان ملل مختلف را شرح داده. و روایاتی در زمینه علّت نقصان ارث زن نسبت به مرد را به عنوان استشهاد آورده است. در فصل پنجم، نتیجه گیری امام علی علیه السلام از مقدّمات مذکور در خطبه را با طرح مباحثی چون: آسیب پذیری زن در مسائل سیاسی، معنای ترس از زنان شرور و احتیاط از خوبانشان و مسائلی از این قبیل را بیان می کند. نگارنده در فصل ششم به بررسی تطبیقی خطبه هشتادم نهج البلاغة پرداخته و آن را به موردی خاص و شخص خاص نسبت می دهد. فصل هفتم، مربوط به سایر عناوینی است که برای زن در نهج البلاغة یاد شده است. نگارنده، این عناوین را در لابه لای حکمت ها، نامه ها و خطبه های نهج البلاغة جستجو نموده و شرح می دهد. در فصل هشتم به نمونه هایی از شخصیت های عالی انسانی در جامعه زنان در طول تاریخ اشاره شده و در فصل نهم - که آخرین فصل پایان نامه است - به بررسی صفات نیک زن در احادیث پرداخته شده است.