جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریه‌ی سیستم‌ها نظریه‌ای شکل‌پذیر و همه شمول است که می‌تواند در تمامی شاخه‌های دانش، از ریاضیات و فیزیک گرفته تا روان‌شناسی و علوم انسانی مورد استفاده قرار گیرد. سیستم‌های خودزا (سیستم‌هایی که خود را بازتولید می‌کنند) به منظور حفظ تداوم جدایش میان سیستم و محیط ناگزیر از تطور هستند. تطور یک سیستم به معنای افزایش پیچیدگی آن و در نتیجه جدایش زیرسیستم‌هایی در محیط درونی آن است. بر اساس نظریه‌ی سیستم‌های اجتماعی، ادبیات یا هنر کلامی یکی از زیرسیستم‌های نهاد هنر است. نهاد هنر و چهار نهاد دیگرِ دین، سیاست، اقتصاد و دانش، پنج نهاد اجتماعی اصلی را تشکیل می‌دهند. ادبیات نیز زیرسیستم‌ها یا ژانرهای خود را دارد که عبارتند از حماسه، درام، ادبیات غنایی، رمان و فیلم‌نامه. یکی از روش‌های مطالعه‌ی تحلیلی سیستم‌ها بررسی چهار ویژگیِ سیستمی آنها یعنی ساختار، کارکرد، پردازش و هدف است. فرض ما بر این است که می‌توان با بررسی تحلیلی این ویژگی‌ها در زیرسیستم‌ها (ژانرها) یا وجوه ادبی مبدأ و مقصد، به روشی برای اقتباس ادبی دست یافت. به منظور اثبات این فرضیه بختیارنامه را به عنوان اثری در وجه ادبی رمانس انتخاب کردیم تا با استفاده از نظریه‌ی سیستم‌ها آن را با ژانر ادبی درام سازگار و نمایشنامه‌ای از آن اقتباس کنیم. ارسطو در کتاب بوطیقا، هر چند نه به شیوه‌ای نظام‌مند و موافق با نظریه‌ی سیستم‌ها، چهار ویژگی سیستمی درام کلاسیک را تجویز کرده است؛ در حالی که همگام با ظهور رمان در جامعه‌ی غرب و بعدها در ایران – و بخصوص شناخته شدن‌اش در ایران طی صد سال اخیر – درام گاه به گاه از چارچوب‌های ارسطویی تخطی کرده و «رمان‌وار» شده است. سنت نمایشنامه‌نویسی «متفاوتی» که از زمان ایبسن آغاز شد و در کارهای بکت به اوج رسید برای مدتی طولانی بی قاعده و چارچوب تصور می‌شد؛ باوری که موجب شد به شکل متأخر این گونه نمایشنامه‌ها لقب «ابزورد» داده شود. نظریه‌ی سیستم‌ها می‌تواند در مطالعه‌ی چنین نمایشنامه‌هایی و دریافت ساختارهای پنهان ولی موجود آنها راهگشا باشد. بررسی چهار ویژگی سیستمی بختیارنامه تعلق آن به وجه ادبی رمانس را مسجل کرده و در عین حال کاسته‌ها و افزوده‌های ساختاری آن را نمایان می‌کند. با تجهیز به دانش سیستمی درام می‌توانیم امکانات دراماتیک روایت بختیارنامه را کشف کرده، به روشی سیستمی برای اقتباس ادبی دست یابیم که قابل تعمیم به تمامی موارد اقتباس از وجوه و ژانرهای ادبی مختلف خواهد بود.