جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از رویکردهای مهم در پژوهش های مربوط به حوزه ادبیات در دهه های اخیر مطالعات بینامتنی یا تناص است. با توجه به این رویکرد هیچ متنی مستقل نیست و در خلا به وجود نیامده است، بلکه تعابیر و متون موجود در آن از آثاری که قبل از آن بودنده اند ریشه گرفته است و خود نیز مبنایی خواهد بود بر روی متونی که پس از آن بوجود خواهد آمد. در این میان قرآن کریم همواره مورد توجه و الهام بخش نویسندگان مسلمان و غیر مسلمان بوده و هست از جمله نهج البلاغه که تعابیر و مفاهیم قرآنی را به شیوه ای هنرمندانه در خود جای داده است. هدف این پژوهش شناخت و بررسی کیفیت و کمیت تاثیر قرآن بر نامه سی و یکم نهج البلاغه است.

بینامتنی نظریه ­ای است که به بررسی روابط بین متونی پرداخته و موجب آفرینش متن جدید می­ شود. بر اساس این نظریه، متون و گویندگان آنها متأثر از یکدیگر بوده و آگاهانه و یا ناخودآگاه از سرچشمه­ های ادبی و فکری یکدیگر بهره جسته ­اند. متون دینی از جمله منابعی است که شاعران فارسی و عربی از آن بهرۀ فراوان برده ­اند. در ادبیات فارسی و عربی، تأثیر قرآن و نهج البلاغه بر احساس و آثار شاعران به روشنی دیده می­ شود. از جمله شاعرانی که تحت تأثیر این منابع برجستۀ دینی قرار گرفته­ اند، خیام نیشابوری و ابوالعلاء معرّی می ­باشند. این دو شاعر در سروده ­هایشان با تأثر از قرآن کریم و نهج البلاغه، گاه واژگان را در متن شعری خود وارد ساخته و گاه با الهام از مفاهیم و آموزه ­های آن­ها، محتوا و مضامین متعالی آن­ها را در قصیده­ های خود تداعی ­ساخته­ اند؛ از این رو به ­نظر می­ رسد که نوع روابط بینامتنی اشعار این دو سراینده برجستۀ ادبیات فارسی و عربی با قرآن کریم و نهج­ البلاغه، بیشتر از نوع نفی متوازی(امتصاص) و گاه نفی جزئی(اجترار) باشد. در این جستار برآنیم تا گزیده­ای از اشعار شاعران یاد شده را از منظر روابط بینامتنی مورد بررسی قرار داده و پس از ارزیابی اشعار آنان بر اساس اصول و قواعد این نظریه، تأثیرپذیری آنان از آیات و روایات را تبیین کنیم.