جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انتخاب محمد عابد الجابری و سید جواد طباطبایی و بررسی اندیشه آنها در یک مجموعه نوشتاری، از جهات بسیاری حائز اهمیت است. مدخلیت آرای ابن خلدون در نگاه جابری و طباطبایی و نگاه متاثر از ساختارگرایی آن ها به انحطاط در ایران و مراکش در دهه های هشتاد و نود میلادی که نتیجه ی آن صورتبندی و احیای مجدد این مفهوم بود و همچنین تاکید آن ها بر نقش عوامل فکری و اندیشگی در علل زوال، به جای پررنگ دانستن علت های مادی و محسوس، از جمله عللی هستند که نویسنده این سطور برای بررسی آنها، به قلم زدن دست یازیده است. به نظر می رسد،ارای این دو اندیشمند در عین تمایزات مشخص، دارای مولفه های مشترکی نیز در تحلیل بحث زوال و در ادامه ی آن، انحطاط در دو حوزه ی مهم قلمروی اسلامی ( ایران و کشورهای عربی ) است. لذا کشف این مولفه ها از نظر آن ها و بررسی تشابهات و تمایزات آن در این رساله موردنظر می باشد.

نمودار کلی توان اقتصادی، سیاسی و نظامی ایران در دوره ای که با انقراض صفویه آغاز می شود و به انقلاب مشروطه ختم می گردد، نزولی است و معمولا از آن به انحطاط ایران تعبیر کرده اند. در این دوره تداوم گسترش ارتباط ایران با سایر کشورها که پیش از این آغاز شده بود، زمینه را برای خلق سفرنامه هایی که نویسندگان آن ها با هدف های متفاوتی به ایران می آمدند، فراهم ساخت. سفرنامه نویسان دوره مذکور حامل مدرنیته غرب بودند؛ به همین دلیل، هرچند بیش تر آن ها تحت تاثیر نگاه شرق شناسانه، از مفاهیم برساخته ای چون استبداد شرقی و انحطاط شرق یا شرق عقب مانده استفاده می کردند، به مشکل ایران از زاویه جدیدی می نگریستند که در منابع ایرانی مفقود است؛ و برای آن علل متفاوتی عنوان می نمودند. وجه غالب این علل، سیاسی بود و در راس آن شیوه حکومتی ایران قرار داشت. بر اساس این دیدگاه، شیوه حکومتی ایران و تمرکز قدرت سیاسی و اقتصادی در دست یک فرد، زمینه فساد، ظلم و ستم، ناامنی و دخالت های خارجی را فراهم می آورد که خود باعث انحطاط ایران در این دوره گردید. بررسی دیدگاه سفرنامه نویسان از سویی اشکالات نگاه شرق شناسانه را روشن می سازد و از سوی دیگر زاویه جدیدی برای فهم تاریخ ایران می گشاید.