جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انتقاد از ریشه‌ی نقد و در لغت به‌معنای خرده‌گیری و عیب‌جویی است و دراصطلاح بینشی برخاسته از احساس مسوولیت و جوهره‌ی تعهد است‌که شاعران و نویسندگان از آن درجهت گسترش فضایل اخلاقی و بهبود اوضاع سیاسی و اجتماعی بهره گرفته‌اند در ادبیات فارسی تا نیمه‌ی اوّل قرن پنجم انتقادها غالباً جنبه‌ی شخصی داشته و به‌صورت هجو و هزل انعکاس می‌یافته‌ است، امّا از نیمه‌ی دوم قرن پنجم به‌دلیل تسلّط بیگانگان، اندک‌اندک‌ شاعران و نویسندگان آن‌را ابزار هدایت فرد و جامعه‌ قرار داده و تلاش نمودند تا درخلال انتقاد از مایه‌های تباهی و فساد، ساختار یک جامعه‌ی آرمانی را برپایه‌ی اهداف متعالی اجتماعی در ذهن خوانندگان ترسیم کنند. حکیم‌سنایی‌غزنوی از نخستین شاعرانی است‌که به‌صورت جدی به این مقوله توجّه نشان داده و در منظومه‌ی عرفانی حدیقه‌الحقیقه به بیان نگرش انتقادی خود پرداخته است. این انتقادات را که برخاسته از آشفتگی‌های سیاسی و اجتماعی قرن ششم است، به‌لحاظ درون‌مایه‌ می‌توان در هفت‌بخش جای داد: 1. اخلاقی 2. اجتماعی 3. دینی 4. سیاسی 5. عرفانی 6.فرهنگی 7. فلسفی.سنایی در برخی از موارد علاوه‌بر بیان معایب و کاستی‌‌ها، به‌ راه‌کارهای موجود برای حل این مشکلات نیز اشاره کرده است. مهم‌ترین محور انتقادات او در حدیقه‌، انتقادات اخلاقی و اجتماعی است‌که درآن اقشار مختلف جامعه،‌ نظیر پادشاهان، عالمان، شاعران، منجمان، طبیبان و... مورد مواخذه و بازخواست قرار گرفته‌اند. سنایی دراین انتقادات، گاه به صراحت از اشخاص حقیقی نیز نام برده که به‌جز مواردی اندک‌ اغلب آن‌ها، شخصیّت‌های تاریخی هستند. وی هم‌چنین برخی از فرقه‌های اسلامی هم‌چون معتزله، مشبهه، مجسمه‌، دهریه‌ و... را که در نابه‌سامانی‌های اجتماعی قرن ششم‌ نقش تأثیرگذاری داشته‌اند، مورد نکوش و انتقاد قرار داده است.واژه‌های کلیدی: انتقاد، سنایی، حدیقه‌‌، انتقادات اخلاقی و اجتماعی.