جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تفسیر قران کریم بروزگار رسول‌الله (ص ) آغاز شد، در دوره صحابه دامن گشود و در زمان تابعین گسترده گشت . با ورود جریانهای فکری گونه به حوزه فرهنگ اسلامی، و گسترش نیازها، نگاه به قران کریم و تفسیر آن، گونه‌های مختلفی پیدا کرد و بدین‌سان جریانهای تفسیری شکل گرفت . تفسیر عرفانی که تاویل اصلی‌ترین نماد برجسته آن است نیز در چنین حال و هوایی شکل گرفت . پیشینه تفسیر عرفانی که بالحاظ مبانی و روش از دیگر روشها کاملا متمایز است به متون دینی قبل از اسلام و حتی مکاتب بشری یونان باستان می‌رسد. عمده‌ترین جریانات تاویل‌گرا در اسلام را، اسماعیلیان، فلاسفه اخوان الصفایی، حکمای مکتب اشراق و عارفان و صفویان رقم زده‌اند. در این پژوهش تاریخ تاویل و علل گرایش و نتایج آن وارسی شده است . تاثیرپذیری برخی متفکران مسلمان از اندیشه‌های خارج از فرهنگ اسلام غیرقابل انکار است . اما این نیز بدیهی می‌نماید که در قران، علائم و شواهدی وجود دارد که مفسران را به قناعت نکردن به مفاهیم ظاهری و سطحی و لزوم تدبر و کوشش برای رهیافت به معانی باطنی مقولات دینی تحریض کرده است . عارفان در دست‌یابی به مقصود یاد شده، همه از یک روش تبعیت نمی‌کنند و عرفان در تقسیمی کلی به عرفان نظری و عملی تقسیم می‌شود، تفاسیر عرفانی نیز بر همین اساس به دو بخش نظری و عملی تقسیم پذیرند. در تفاسیر عرفانی نظری، مفسران در کشف آموزه‌های الهی، بیشتر به پیشینه‌های نظری و تئوریک توجه دارند. در حالیکه در بخش دیگر، مفسران بر این باورند که در پرتو تهذیب نفس ، می‌توان به حقایقی دست یافت . که با اشاره قابل تبیین خواهد بود. با اینهمه عارفان در یک سلسله مبانی تفسیر با هم اشتراک نظر دارند. اصل ظاهر و باطن، تاویل و تمثیل‌گرایی، تکیه بر معرفت قلبی و ذوقی و اعتقاد به کشف و الهام، از جمله این مبانی است که عارفان بر آن، اجماع دارند. در بین تفاسیر مورد بررسی قرار گرفته در این رساله، تفسیر منسوب به این عربی" به تفاسیر تئوریک و نظری شبیه‌تر و تفاسیر "لطائف‌الاشارات " ،"کشف‌الاسرار" و "التاویلات‌النجمه" با تفاسیر اشاری، قرابت بیشتری دارد. تاویل آیات و احادیث به منظور اثبات نظریه عرفانی مفسر، کمابیش در تمام این جریانات تفسیری وجود دارد.

مشکل عمده در مبحث مهم ؛انتظار بشر از دین؛ عدم تحریر محل نزاع و روشن نبودن صورت مساله است. مسائلی مانند، تعریف مفاهیم ماخوذه در بحث، موجه بودن اصل سوال، تمایز مساله مورد بحث با مفاهیم مشابه و ارتباط آنها با یکدیگر، متدولوژی یافتن پاسخ، تاثیر تفاوت رویکرد به مساله در نتیجه های حاصل آمده، یکسانی یا عدم یکسانی انتظارات بشر از ادیان مختلف، رابطه انتظار از دین با متون مقدس و بالاخره جایگاه آن در علوم دین پژوهی از ابهامات و مشکلاتی است که تا بر پژوهشگران روشن و آسان نشود، دادن هر گونه پاسخ علمی به این سوال مهم بشری را غیر ممکن می سازد. از طرف دیگر در میان پاسخهای داده شده، تشتتها و بی نظمی های فراوانی به چشم می خورد، ای بسا پاسخهایی که صلاحیت قرار گرفتن در مقابل این پرسش را ندارند و .. بنابراین نشان دادن راههای مختلف نظام وارسازی و دسته بندی پاسخها و در نتیجه انتخاب یکی از آنها برای طبقه بندی امری ضروری احساس می شود. هدف از نگارش این پایان نامه، نه ارائه جواب نهائی به پرسش انتظار بشر از دین و نه بررسی آرای گوناگون و سپس انتخاب پاسخ بهتر است که هر این دو کار بدون انجام مقدمات امکان پذیر نیست. غرض از نگارش این پایان نامه فقط روشن شدن آن ابهامات و ارائه راهکاری درست و منطقی برای یافتن پاسخهایی دقیق و علمی می باشد علاوه بر ان با انتخاب یک طبقه بندی مفید به سامان دادن انبوه پاسخها پرداخته و راه را برای نقد بیشتر و انتخاب بهتر آنها هموار می سازد. همچنین به عنوان نمونه تنها دو دیدگاه مطرح درباره موضوع ؛دین دنیوی - دین اخروی؛ و ؛دین حداقلی - دین حداکثری؛ به بررسی و نقد گذاشته است.