جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عنوان تحقیق ربا از دیدگاه قرآن و سنت . که به بررسی ربا و دلایل حرمت آن در اسلام می پردازد و با استناد به آیات و روایات اسلامی که از طریق شیعه و سنی به ما رسیده این مساله را اثبات می کند . بنابراین ابتدا واژه ربا را از نظر لغوی ، اصطلاحی تعریف می کند و نگاهی به تاریخچه ربا دارد که چگونه وارد اسلام شده است . و به جایگاه ربا در اسلام اشاره شده است و به بررسی انواع ربا معامله ای و قرضی اشاره می کند . در این تحقیق به تفسیر چند آیه از سوره های قرآن نیز پرداخته شده و راه های خروج از حریم ربا و آثار ربا در جامعه و خانواده و اخلاق پرداخته و به شبهاتی که پیرامون ربا وارد شده پاسخ داده شده است . روش این تحقیق توصیفی – تحلیلی است و اطلاعات به شیوه کتابخانه ای و از طریق فیش برداری جمع آوری شده است و به اعتبار موضوع جزء موضوعات دینی و اعتقادی است . در این تحقیق از منابع روایی : بحار الانوار مجلسی ، وسایل الشیعه حر عاملی ، از تفسیر نمونه ناصر مکارم شیرازی و جمعی همکاران ، تفسیر نور آقای قرائتی کتاب ربا و قرض در اسلام آقای محمد حسین ابراهیمی و از فرهنگ لغاتی مثل فرهنگ فارسی معین و فرهنگ بزرگ جامع نوین استفاده شده است .

ربا در لغت، زیادی و در اصطلاح افزایش سرمایه است که در اموال و ثروت به وجود می آید. با توجه به اینکه ربا نظام اقتصادی جوامع را به تدریج می تواند به نابودی بکشاند، توجه به آن ضروری می شود. ربا در جوامع اولیه به آهستگی متولد شد و با پیشرفت امور اقتصادی و بازرگانی گسترش یافت، به ویژه هنگامی که پول وسیله مبادله قرار گرفت. رباخواری در ادیان و جوامع گذشته بصورت گسترده وجود داشت. در سومر، مصر، بابل، آشور، ایران باستان، چین، هند، یونان و روم رباخواری مذموم بوده و جوامع به دو دسته رباخوار و ربادهنده تقسیم می شده است. زمانی که جهان مسیحیت تجارت و هر نوع سودی را ناپسند می شمردند. در جزیرة العرب بازرگانی شغلی آبرومند بود. از جمله شیوه های به دست آوردن ثروت در عربستان جاهلی ربا بود و در مکه، مدینه و طائف بسیار رواج داشت. در شریعت تحریف نشده یهود، ربا به هر نحو حرام بود و مرتکبین مستحق کیفرهای اخروی و محکوم به مجازات های دنیوی می شدند اما یهودیان اکنون دریافت ربا از هم کیشان خود را ناروا و از دیگران روا می دانند. در آیین مسیحیت ربا به طور مطلق حرام شده است و تا پایان قرن سیزدهم که کلیسا در اروپا حکومت می راند، ربا کاملاً ممنوع و حرام بود و ربا به معنای ارتداد و خروج از دین شمرده می شد. تحولات اقتصادی قرن های 12 و 15 میلادی باعث شد کلیسا از موضع نخست خود و ممنوع شمردن ربا عقب بنشیند و دامنه آن را محدود کند. تحولات سیاسی و فرهنگی قرن 15 تا 18 میلادی تجویز نهایی ربا در در مسیحیت را به همراه داشت. ربا در قرآن با دو لحن آرام و تند تحریم شده است. بعضی اینگونه بیان را دلیل حرمت تدریجی آن می دانند، در مقابل گروهی از محققان معتقدند که اسلام یکباره ربا را حرام کرده است. خداوند متعال در بعضی آیات، ربا را ظلم دانسته و در بعضی دیگر آن را جنگ با خدا و رسول و در برخی دیگر حرمت ربا در دین یهود را بیان می کند. روایات زیادی نیز از ائمه اطهار درباره ربا و آثار آن در کتابهای معتبر شیعی و سنی نقل شده است. در قرآن و روایات از عواملی به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم به عنوان علت حرمت ربا یاد شده است که از جمله آن ها می توان به مبارزه با ظلم، ترویج کارهای نیک، کاهش فاصله طبقاتی اشاره کرد. این تحقیق پایانی به منظور تبیین بهتر مطالب شامل دو بخش می باشد که بخش اول با عنوان ربا در بستر تاریخ و بخش دوم با عنوان ربا در اسلام، ما را به شناخت پیشینه ربا در ملل و ادیان دیگر و همچنین شناخت جایگاه ربا در قرآن و سنت رهنمون می نماید. در این تحقیق از کتب تاریخی، روایی و تفسیری و کتابهای اقتصادی استفاده شده است.

موضوع این پژوهش و تحقیق بررسی پدیده ربا در قرآن وروایات همراه با پیشینه تاریخی آن است مطالب این پژوهش در دو بخش با 6 فصل و یک مقدمه تنظیم شده است. در فصل اول آن به نحوه پیدایش ربا و رباخواری در جوامع گذشته از قبیل سومر و بابل وآشور، مصر، ایران، هند و یونان و عربستان جاهلی اشاره شده است. مهمترین بحث در این فصل بررسی حقیقت ربای جاهلی با توجه به متون تاریخی و تفسیری است. این بررسی پاسخی است به برخی از نویسندگان مسلمان معاصر که گفته اند اسلام ربای جاهلی را تحریم کرده است. و آن ربای فاحش (اضعافا مضاعفه) بوده است و شامل ربای با بهره کم امروزی نمی شود. و در این بخش به این نتیجه گیری توجه شده است که فرقی بین ربای جاهلی با سایر رباها در جوامع نیست. در فصل دوم به تاریخچه ربا در ادیان و مذاهب از قبیل آئین زرتشت، یهود، مسیحیت، اسلام اشاره شده است. ربا در این ادیان ومذاهب زشت منظر معرفی گردیده است. در فصل سوم به کلیات تحقیق پرداخته شده است ربا از نظر لغوی و اصطلاحی (قرضی و معاملی) مورد بررسی قرارگرفته است و شرایط تحقق ان از دیدگاه فقهای شیعه و اهل سنت بیان گردیده است. مهمترین بحث در این فصل بررسی حرمت ربا در قرض های مصرفی و تولیدی و سرمایه گذاری است و اینکه بعضی خواسته اند حرمت ربا را اختصاص به ربای مصرفی دهند مردود شناخته شده است. در فصل چهارم آیات ربا در قرآن مورد بررسی قرار گرفته است بر تدریجی بودن تحریم ربا تأکید شده است و به نقد نظریه تفسیر المنار پیرامون آیه 130 آل عمران که تحریم ربا را به ربای فاحش اختصاص داده، پرداخته شده است. بیان شده است که تفسیر المنار به همه نقل های تاریخی و تفسیری پیرامون ربای اضعافا مضاعفه توجه نکرده است. توجه به ربای جاهلی که در فصل اول آورده شده است حقیقت را روشن می نماید. در فصل پنجم به بررسی ربا در سنت و روایات اشاره شده. در روایات رباخواری از گناهان کبیره حتی بدتر از عمل منافی عفت به شمار آمده است و این نشان از پلیدی این پدیده از دیدگاه اسلام است و روایات تأیید و تأکید کرده اند تحریم ربای قرآن را به صورت مطلق و عام. در فصل ششم به فلسفه های تحریم ربا پرداخته شده است به عنوان مقدمه به این سؤال پاسخ داده شده است که آیا می توانیم به فلسفه های احکام دینی دسترسی پیدا نمائیم. بعد از پاسخ مثبت بیان شده است که رباخواری اکل مال به باطل است، ربا بازدارنده از تلاشهای مثبت اقتصادی است، رباخواری باعث فاصله طبقاتی و کمرنگ شدن عواطف بین جوامع انسانی می گردد، همچنین رباخواری مصداق آشکار ظلم و بی عدالتی است در بخش پایانی فصل به دیدگاه بعضی از دانشمندان اهل سنت و شیعه پیرامون علت تحریم ربای معاملی اشاره شده است و نظرات اهل سنت از جمله ابن قیم و رشید رضا درباره علت تحریم ربای معاملی که از باب سد ذرایع دانسته اند مورد نقد قرار گرفته است.

قرض الحسنه از دیدگاه قرآن، سنت و فقه موضوعی است که به آن پرداخته شده است. تا در ضمن بررسی آیات و روایات میزان مطابقت قرض مصطلح با قرض در قرآن و سنت مشخص گردد و همچنین با بررسی قرض در فقه آشنایی بیشتری با این مسئله از دیدگاه شرعی و فقهی حاصل شود و با توجه به اهمیت قرض الحسنه و حرمت ربا ، گذری بر ارزیابی بانکداری اسلامی و صندوق های قرض الحسنه در اعطاء قرض الحسنه به محرومان داشته باشیم. انجام این پژوهش نتایج و یافته های زیر را به دنبال داشته است: بررسی آیات نشان می دهد که در قرآن کریم قرض به معنی وام متدوال به کار نرفته بلکه همه در عمل نیک از جمله انفاق ، صدقه ، جنگ و جهاد و ... استعمال شده است. احادیث مربوط به قرض الحسنه چنان گسترده است که در صحت مشروعیت این نهاد به طور مطلق تردیدی باقی نمی گذارد و با توجه به مطابقت معنای قرض با وام متداول در سنت برای تبیین اجزاء و شرایط آن به سادگی می توان از آن استفاده کرد. قرض در فقه عبارتست از ، تملیک مال به دیگری به شرط ضمان بدین صورت که قرض گیرنده متعهد می شود که خود آن مال یا مثل و یا قیمت آن را بپردازد. هر مالی که مقدار و اوصاف آن را بتوان معین کرد قابلیت قرض دادن دارد و عین بودن ، مملوک بودن و مضبوط و معین بودن از شرایط مال قرض داده شده است و از آن جا که عقد قرض از عقود جایزاست، شرط مدت در قرض لازم الاجرا نیست. حرمت ربا مختص دین اسلام نیست، بلکه در آیین یهود و مسیحیت نیز حرمت ربا مطرح بوده است، ادله حرمت ربا از دیدگاه اسلام در قرآن و سنت و اجماع قابل بررسی است. اموری چون : ترویج کارهای نیک ، فعالیت و رشد و توسعه و جلوگیری از رکود، مبارزه با ظلم، برپایی تعادل در جامعه، اشاعه عاطفه و ترحم در جامعه و حفظ و تقویت و احیاء معنویت و ارتباط با خدا به عنوان فلسفه حرمت ربا مطرح شده است. قرض به مصرفی و تولیدی تقسیم می شود، در حرمت ربا در قرض های مصرفی اختلافی نیست ولی در مورد ربا در قرض های تولیدی برخی کوشیده اند با طرح شبهاتی این صورت از ربای قرضی را حلال شمرند که با ذکر ادله ای ثابت می شود که ربا در این قرضها نیز حرام است. در ارزیابی کارکرد بانکداری بدون ربا در ایران این نکته قابل ذکر است که با توجه به اینکه پرهیز از ربا هدف اصلی نظریه پردازان بوده است اما عملکرد نظام بانکی از حاکمیت حقیقت ربا و بازگشت به بانکداری ربوی حکایت دارد. مشکلات بانکداری اسلامی را می توان تعدد بیش از حد عقدها، صوری شدن معاملات ، پیچیدگی مقررات و ضوابط، عدم باور در زمینه نحوه صحیح عملکرد بانکها، عدم تناسب برخی عقدها در بانک ها، عدم جامعیت و کمبود منابع برای تحقیق موضوعات مورد بحث و عدم نظارت کافی عنوان کرد. برای بانکداری بدون ربا الگوهای متعددی از سوی دانشمندان اسلامی پیشنهاد شده است، از جمله شهید صدر که بسیاری از الگوهای دیگر متأثر از آن می باشند. نیز می توان به الگوی جدید که حاصل همکاری چند ساله گروهی از استادان حوزه، دانشگاه و کارشناسان بانکی است و در معاونت بانکی و بیمه و وزارت امور اقتصادی و دارایی به نتیجه رسیده، اشاره کرد. صندوق قرض الحسنه مؤسسه ای غیر تجاری، غیر انتفاعی ، مردمی و ماهیتا اخلاقی است که از سوی اشخاص حقیقی در چارچوب قوانین و مقررات مؤسسات غیر تجاری به فعالیت می پردازند طبق مصوبه دولت نظارت بر صندوقهای قرض الحسنه بر عهده بانک مرکزی می باشد. از جمله تخلفات شرعی و قانونی برخی صندوقها عبارتنداز: اشتراط مسدود کردن سپرده، گرفتن هزینه ای بیش از کارمزد واقعی ، افتتاح حساب غیر پس انداز قرض الحسنه، سوء استفاده از منابع سپرده گذاران ، اعطای تسهیلات غیر قرض الحسنه وعدم رعایت سقف تسهیلات. تأسیس بانک قرض الحسنه از جمله اقداماتی است که با هدف گسترش معارف و مبانی اسلام و فرهنگ قرض الحسنه در عملیات بانکی کشور و ارائه تسهیلات ارزان قیمت به آحاد مردم جامعه افتتاح شده است، امید است این اقدام بتواند به اهداف مورد نظر نائل آید. نوع منابع استفاده شده در این تحقیق ، تفسیری ، روایی ، فقهی می باشد.

موضوع این کتاب در ارتباط با بانک و بانکداری در اسلام و اقتصاد اسلامی است و همچنین به بررسی حکم بهره و ربا از نظر فقه اسلامی و اصول آن می پردازد.