جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف نگارندگان این جستار آن بوده تا از رهگذر تحلیل استعاره های شناختی اقوال بایزید- به عنوان یکی از عرفای پیشرو و برجسته مکتب تصوف عاشقانه- مفاهیم کلیدی در عرفان او را تفسیر و تبیین نمایند و در ضمن آن به برخی ویژگی های شخصیت او نیز اشاره کنند. از جمله نتایج این تحقیق آن بوده که کاربرد قلمروهای شراب، آتش و سیل در اقوال وی، تاکید او را بر مساله «فنا» در اندیشه عرفانی وی نشان می دهد. همچنین حضور مکرر و چشمگیر قلمرو تجربی «نور» در اقوال بایزید، حاصل تاثیر محیط فرهنگی و اجتماعی زرتشتی روزگار وی بوده است. علاوه بر این، تحلیل استعاره های شناختی وی نشان دهنده تردد او میان اندیشه های زاهدانه و عاشقانه تصوف می باشد.

مسأله اصلی این مقاله، بررسی استعاره‌های سماع در انس­ التائبین است. در نگرش شناختی، مفاهیمی چون زمان، کمیّت، حالت، دگرگونی، کنش، علّت، هدف، شیوه و وجه با روش استعاری فهمیده می­ شوند. احمد جام در انس ­التائبین برای تبیین بسیاری از جنبه ­های سماع از حوزه ­های «خوراک»، «انسان» و «بیماری و سلامت» بهره­ برده­، با ­استعاره‌های «سماع، به مثابۀ انسان است»؛ «سماع به مثابۀ خوراک است»؛ «سماع به مثابۀ سلامت و بیماری است»، نظریه­ اش را تبیین کرده است. پشتوانۀ نظری مقاله، نظریه «استعاره‌های مفهومی» است که استعاره را از شگردی زیبایی­ شناسی به ابزار اندیشیدن ارتقاء داده­ است. نخست، مبانی نظریه یاد شده را با کلیدواژه ­های فهم نظریۀ زبانشناسی شناختی معرفی­ کرده، گزارشی از استعاره‌ها آورده ­ایم. سپس استعاره‌ها را بر اساس درون­ مایه، دسته­ بندی کرده ­ایم: استعاره‌های ویژگی­ های خوشایند سماع، استعاره‌های ویژگی­ های ناخوشایند سماع و استعاره‌های دو پهلو. سپس به تحلیل شناختی هر گروه پرداخته­، شگردهای بیانی استعاره‌ها را بررسی­ کرده ­ایم که چگونه احمد جام در استعارۀ سماع از شگردهای «انتقال» و «تغییر» برای تبیین نظریۀ خود بهره­ گرفته است.