جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این تحقیق به منظور نمایان ساختن جلوه‌هایی از کنکاش عرفای اهل شریعت و حقیقت، در زمینه‌ی تأویل و تفسیر آیات قرآنی صورت گرفته است و برای این امر به مقایسه و تطبیق آرای ابوعبدالرحمان سلمی و ابوالقاسم قشیری اقدام شده است که در نوع خود، کم‌نظیرند. در این تحقیق نمایان می‌شود که قشیری از هر دستاویز فرصتی برای بیان مبانی تصوف و عرفان و سیر و سلوک الی الله استفاده نموده است و معانی لغوی کلمات و جنبههای صرفی و نحوی آیات قرآنی را مد نظر قرار داده است. در حالی که روش سلمی، مختصر نویسی است و می‌کوشد اصل مسأله را با عباراتی کوتاه ولی پر مغز بیان کند. به همین خاطر، در بسیاری از موارد که دیده می‌شود آیه‌ای را تفسیر نکرده است. اما در تفسیر قشیری، تقریباً تمام آیات قرآن تفسیر شده و در هر آیه کوشیده است اشارات عرفانی آن را ـ هر چند به صورت اجمال، فشرده و گذرا بیان نماید. تفسیر لطائف الاشارات، اولین تفسیر عرفانی کامل قرآن کریم است و یکی از نکات مهم این تفسیر، بیان اشارات عرفانی در بسم الله الرحمن الرحیم همهی سورههای قرآن ـ به جز سورهی برائت ـ است. از دیدگاه قشیری روش تفسیر اشاری، مبتنی بر توفیق و عنایت الهی است، التزام به نص قرآنی و عدم بهرهگیری از آن در تأیید روش تفسیری خویش و در نهایت توجه به عقل در تفسیر در حدی محدود لازم و ضروری به نظر میرسد، اما برای استنباط معانی به بالاتر از آن نیاز است. قشیری در نقل برخی از داستانها در شأن نزول آیات، گرفتار اسرائیلیات شده و یا از احادیث جعلی استفاده نموده است. اما سلمی به دلایل متعددی از این امر دور مانده است. در بسیاری از این زمینه‌ها، تفسیر قشیری بر سلمی رجحان دارد.با آنکه قشیری تا حدی از روش سلمی تأثیرپذیر بوده است، با این حال، ابتکاری بودن بسیاری از رهیافت‌های وی نکاتی است که نمی‌توان به سادگی آنها را رد و انکار کرد.واژه‌های کلیدی: لطائف الاشارات، تفسیر سلمی، تفسیر عرفانی، حقایق التفسیر

حقائق التفسير يکی از کهن ترين تفاسير عرفانی محسوب می شود. اين تفسير مجموعه ای فراهم آمده از تفاسير امام صادق (ع)، تفسير ابن عطا، تفسير ابوالحسين نوری و تفسير حسين بن منصور حلاج است. انتساب بخش مربوط به تفسير امام صادق (ع) به امام با بررسی های سندی و محتوايی مورد ترديد جدی است. اما در عين حال فرازهايی از تفسير ايشان در برخی متون معتبر حديثی شيعی ديده می شود. روايات تفسيری امام صادق (ع) يا اقوال بزرگان صوفی است که به امام (ع) نسبت يافته يا در اصل رواياتی از امام بوده اما در ميان صوفيان اندک اندک چهره ديگری به خود گرفته است. با توجه به اينکه سلمی از سرآمدان تصوف در قرن چهارم و پنجم هجری است، و شاگردانی نظير قشيری و ثعلبی از مکتب او بهره ها برده اند، اين تفسير را به قصد تطبيق و تاييد اصول و مبانی تصوف سير و سلوکی از تفاسير فوق فراهم آورده است. تاويل های اين تفسير با تاويل های باطنيه متفاوت است و تلاش شده تا تاويل های آن دست آويزی براي نفی معانی ظاهری قرآن نباشد و لذا نظر کسانی مانند ذهبی و سيوطی در يکسان انگاری اين تفسير با تفاسير باطنی محض استوار نيست.