جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فرمالیست ‌های روسی ادبیات را نوعی کاربرد ویژه زبان تلقی می ‌کردند که با انحراف از زبان عملی (practical language) و در‌هم ‌ریختن آن محقق می ‌شود. به همین سبب، با تاکید بر جایگاه خاص زبان در نقد آثار ادبی، بحث ‌های تازه ‌ای را در حوزه نقد مطرح کرده‌ اند که الهام ‌بخش بسیاری از منتقدان متاخر در نقد و تحلیل این ‌گونه آثار شده است. «آشنایی ‌زدایی» (defamilarization) مهمترین مفهومی است که فرمالیست‌ ها بر آن تاکید می‌ کردند و «هنجارگریزی» (deviation) از کلیدی ‌ترین بحث‌ های آن است. برای هنجارگریزی نیز انواعی برشمرده‌ اند که از ‌جمله آنها می ‌توان به هنجارگریزی زمانی (باستان‌ گرایی) اشاره کرد. در مقاله حاضر، با توجه به این رویکرد، سعی ‌شده است ابعاد گوناگون باستان ‌گرایی واژگانی شعرهای آزاد نیما یوشیج با تاکید بر نقش سنت در آن‌ و همچنین دیدگاه نوگرایانه شاعر تحلیل شود و شواهد و نمونه‌ هایی از این نوع کاربرد زبانی، با توجه به الزامات شاعر در پای ‌بندی به سنت ‌در برخی موارد و پایبند نبودن بدان در مواردی دیگر، عرضه شود.

در این جستار، ضمن بیان عوامل پدید آورنده سبک، به تحلیل روش و سبک هنری، ساختار، و ویژگی ‌های زبانی آثار نویسنده معاصر، بیژن نجدی (1320- 1376)، می ‌پردازیم. نجدی با فرم و محتوای ارزشمند و آمیختن شعر و داستان مبدع سبک خاصی شده است و با مهارت از عهده ظرافت‌ های آن بر‌آمده است. استعداد کم ‌نظیری در ادبیات داستانی داشته است اما با مرگ زود‌هنگام فرصتی برای خلق آثاری بیشتر نیافت. تحقیق و بررسی در‌ آثار نجدی و مطالعه ویژگی ‌های زبانی، بلاغی، و شاعرانگی آثار او، که نوعی تشخص سبکی به آثار وی بخشیده است، شاید بتواند راهی برای خوانش بهتر و دقیق ‌تر آثار دیگر نویسندگان امروز ایران باشد؛ زیرا ناشناخته‌ ماندن نویسندگانی که از شیوه و سبکی نو در روایت داستان‌ هایشان بهره برده ‌اند مطالعات ادبی را محدود می ‌کند و علاقه ‌مندان را از توجه به ادبیات معاصر باز ‌می ‌دارد.در این مجال، سه اثر داستانی نجدی را با نام ‌های یوزپلنگانی که با من دویده‌ اند، دوباره از همان خیابان‌ ها، و داستان ‌های ناتمام بررسی می ‌کنیم. بیژن نجدی با به ‌کارگیری زبان شاعرانه و با دایره‌ ای گسترده و بسیار سنجیده و همچنین با رعایت توازن عناصر داستان به زبان شعر نزدیک شده است. از این ‌رو، داستان ‌هایش را می ‌توان داستان شاعرانه نامید. پیش از نجدی کسان دیگر در زمینه درآمیختن شعر و داستان تلاش کرده ‌اند، اما هیچ ‌یک نتوانستند موفقیت نجدی را به ‌دست آورند.نخست، به عوامل پدید آورنده سبک ادبی، چگونگی بیان در روایت داستان، و عوامل شاعرانگی و آشنایی ‌زدایی پرداخته می ‌شود و سپس می‌ کوشیم آن عوامل را در داستان‌ های نجدی بیابیم و با ذکر نمونه ‌هایی بازشناسیم. فرض در این نوشتار بهره‌ گیری نویسنده از اصول زبانی، بلاغی، و شاعرانگی است. سعی شده است با مطالعه دقیق آثار، تحلیل جزئیات آن، و تطبیق داستان ‌های نویسنده با اصول زبانی، بلاغی، و ساختاری این موضوع اثبات شود.