جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شاهنامه به عنوان یک اثر اسطوره ای - حماسی در ادبیات داستانی معاصر ایران همچنان تاثیر شگرف خود را دارد و داستان های آن به شیوه های گوناگون در داستان بلند و کوتاه امروز بازتاب یافته است. این بازتاب به گونه ای است که به داستان ها هویتی ایرانی بخشیده است و نمونه آن را می توان در داستان کوتاه شب سهراب کشان اثر بیژن نجدی به خوبی مشاهده کرد. اسطوره حماسی «رستم و سهراب» بن مایه این داستان واقع شده است و خود را در شخصیت ها، مکان، رویداد و زاویه دید داستان نمایانده است و شخصیت های دیگر شاهنامه مانند «اسفندیار»، «سیاوش»، «تهمینه» و خود «فردوسی» با سبک ویژه نویسنده در شب سهراب کشان حضور دارند. این گفتار به تحلیل این داستان کوتاه و پیوند آن با داستان اسطوره ای - حماسی «رستم و سهراب» و دیگر پهلوانان شاهنامه می پردازد.

تاویل و فهم هر اثر ادبی بر پایه نظریه های جامعه شناختی، نوعی تلفیق روش ها و ترکیب نگرش هاست؛ چنان که هم زاویه های تاریک اثر ادبی را روشن می کند و هم نظریه ها را به آزمون می گذارد. این مقاله رهیافتی است ساختاری و نشانه شناختی و تاویلی بر داستان کوتاه «گیاهی در قرنطینه» بیژن نجدی از مجموعه داستان یوزپلنگانی که با من دویده اند که بر اساس نظریه ایدئولوژی و گفتمان قدرت نوشته شده است. ابتدا، نگارنده نشانه های فرامتنی و متنی داستان را به تفکیک توصیف و تبیین کرده، سپس همه این نشانه ها را در شبکه ای از دلالت های متنی تاویل نموده و سرانجام کنش های معناساز و معناآفرین متن را با نظریه ایدئولوژی (مارکس، آلتوسر و ژیژک) و گفتمان قدرت (فوکو) همساز کرده است. هدف این مقاله، جدا از شناسایی ابعاد بینامتنی، ساخت های روایی، رمزگشایی نشانه های متنی و دریافت ساختار پنهان متن داستان «گیاهی در قرنطینه»، کوششی برای دست یابی به استعاره کلانی است که می تواند هسته مشترک مضامین داستانی یوزپلنگانی که با من دویده اند باشد؛ استعاره ای که سلطه ایدئولوژی و توهم هویت، مستعارله آن است.

در بوطیقای ارسطو، هنر و ادبیات، محاکات و تقلیدی از واقعیت تلقی می شد و تمام اجزای اثر ادبی، بازنمودی عینی در عالم واقع داشت و عناصر شکل دهنده داستان، همان هایی بود که هر روزه با آنها در تعامل هستیم. با تئوری پردازی های فردینان و سوسور و رومن یاکوبسن و شکل گیری رهیافت های جدید مانند ساختارگرایی بوطیقایی پدید آمد که ادبیات را نه تقلید از واقعیت، بلکه برساختن دنیایی متفاوت با عالم واقع معرفی می کند که در آن اجزا به گونه ای کنشگرانه در ارتباطی دیالکتیک با همدیگر، کلیت متن ادبی را شکل می دهند. نگارندگان این مقاله کوشیده اند با تکیه بر شالوده های نظری زبان شناختی و رهیافت ساختارگرایی، تمایز میان بوطیقای ارسطویی و بوطیقای جدید در معنای سوسوری آن را در داستان یک سرخپوست در آستارا از مجموعه داستانی دوباره از همان خیابان ها از بیژن نجدی بکاوند و این نکته را تبیین کنند که چگونه بوطیقای جدید، می تواند متنی ادبی را همواره متعلق به اکنون و نه به تاریخ پیوسته شان دهد.

یکی از مهم ترین هدف های پژوهش در زمینه متون ادبی، دستیابی به معنای ثانوی یا ضمنی متن است؛ زیرا این معنا برابر با ادبیت متن است. معنای ثانوی، از راه زبان و عناصر گوناگون مرتبط با نوع ادبی بیان می شود که به طور کلی و در اصطلاح، زبان آن متن نامیده می شود. در این جستار، در راستای بررسی زبان داستان کوتاه، معانی ثانوی به دو نوع اصلی و فرعی دسته بندی می شود؛ معنا یا معانی ثانوی اصلی که همان درون مایه داستان است و معانی ثانوی فرعی که از دیگر عناصر داستان به دست می آید؛ بنابراین هر عنصری را که در داستان در ارتباط با درون مایه آن دلالت مند می گردد، می توان به عنوان بخشی از زبان داستان کوتاه بررسی کرد. طبق این روش و از این منظر، در مقاله حاضر، مجموعه داستان یوزپلنگانی که با من دویده اند اثر بیژن نجدی بررسی شده است. معانی ثانوی اصلی یا درون مایه مشترک این داستان ها، عبارت است از تقابل هویت و بی هویتی در قالب تقابل سنت و نوگرایی، که از راه شگردها و عناصر گوناگون داستان بیان می شود.

در این جستار، ضمن بیان عوامل پدید آورنده سبک، به تحلیل روش و سبک هنری، ساختار، و ویژگی ‌های زبانی آثار نویسنده معاصر، بیژن نجدی (1320- 1376)، می ‌پردازیم. نجدی با فرم و محتوای ارزشمند و آمیختن شعر و داستان مبدع سبک خاصی شده است و با مهارت از عهده ظرافت‌ های آن بر‌آمده است. استعداد کم ‌نظیری در ادبیات داستانی داشته است اما با مرگ زود‌هنگام فرصتی برای خلق آثاری بیشتر نیافت. تحقیق و بررسی در‌ آثار نجدی و مطالعه ویژگی ‌های زبانی، بلاغی، و شاعرانگی آثار او، که نوعی تشخص سبکی به آثار وی بخشیده است، شاید بتواند راهی برای خوانش بهتر و دقیق ‌تر آثار دیگر نویسندگان امروز ایران باشد؛ زیرا ناشناخته‌ ماندن نویسندگانی که از شیوه و سبکی نو در روایت داستان‌ هایشان بهره برده ‌اند مطالعات ادبی را محدود می ‌کند و علاقه ‌مندان را از توجه به ادبیات معاصر باز ‌می ‌دارد.در این مجال، سه اثر داستانی نجدی را با نام ‌های یوزپلنگانی که با من دویده‌ اند، دوباره از همان خیابان‌ ها، و داستان ‌های ناتمام بررسی می ‌کنیم. بیژن نجدی با به ‌کارگیری زبان شاعرانه و با دایره‌ ای گسترده و بسیار سنجیده و همچنین با رعایت توازن عناصر داستان به زبان شعر نزدیک شده است. از این ‌رو، داستان ‌هایش را می ‌توان داستان شاعرانه نامید. پیش از نجدی کسان دیگر در زمینه درآمیختن شعر و داستان تلاش کرده ‌اند، اما هیچ ‌یک نتوانستند موفقیت نجدی را به ‌دست آورند.نخست، به عوامل پدید آورنده سبک ادبی، چگونگی بیان در روایت داستان، و عوامل شاعرانگی و آشنایی ‌زدایی پرداخته می ‌شود و سپس می‌ کوشیم آن عوامل را در داستان‌ های نجدی بیابیم و با ذکر نمونه ‌هایی بازشناسیم. فرض در این نوشتار بهره‌ گیری نویسنده از اصول زبانی، بلاغی، و شاعرانگی است. سعی شده است با مطالعه دقیق آثار، تحلیل جزئیات آن، و تطبیق داستان ‌های نویسنده با اصول زبانی، بلاغی، و ساختاری این موضوع اثبات شود.