جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرن های هفت ،هشت ونه هجری قمری در تاریخ خوشنویسی ایران از دو منظر جایگاه بسیار ویژه ای دارد .منظر اول ،اوج تکامل اقلام سته در همین قرن هاست و همچنین، شکل گیری خطوط منسوب به ایران( تعلیق ونستعلیق) . منظر دوم، انشا یا تدوین مبانی نظری خوشنویسی . البته نه مبانی شکلی، بلکه مبانی نظری و زیبایی شناسی خوشنویسی نیز درهمین دوره انجام می پذیرد. آن چه فحول عرفان ایرانی- اسلامی در مبانی نظری عرفان، در همین قرون پدید آوردند، در شکل گیری مبانی نظری خوشنویسی و بلکه در دیگر هنر ها موثر بود. رابطه ی عرفان و خوشنویسی از این زمان به صورت ارتباطی با نسبت روح و تن تعریف می شود؛ ظهور نهله های فکری مهمی مانند مکتب ابن عربی ، و پیدایش فرقه های عرفانی مسلک حروفیه ، نقطویه ، بکتاشیه و... ، و هم زمانی آن ها با پیدایی برخی از جریان های مهم هنری دراین دوران ، به عنوان مثال ظهور خط نستعلیق و.... همچنین، تاثیر و تاثر این جریان ها بر یکدیگر، انکارناپذیر بوده، در تحلیل زیبایی شناختی خوشنویسی و جایگاه فرهنگی آن تعیین کننده است .

خط و کتابت به عنوان برجسته ترین و والاترین شکل هنر اسلامی همواره از جایگاه رفیعی برخوردار بوده است. از این رو جای تعجب نیست که این هنر دیرینه به با شکوه ترین و زیباترین شکل ممکن در خدمت کتابت قرآن مجید و مکتوب نمودن کلام وحی قرار گرفته است.اشتیاق به خوشنویسی که گونه ای نمایشی ایمانی است، باعث خلق شگفت ترین آثاری شده است که تاکنون در زمینه هنر مذهبی به وجود آمده است و دلیل ماندگاری آن آثار گرانبها، پس از گذشت سال های متمادی، مراقبت خاصی بوده که به واسطه تقدس متن آسمانی قرآن صورت گرفته است.از جمله مکان هایی که یادگارهای بسیاری از میراث گرانبهای آثار و نسخه های نفیس خطی قرآنی را در خود دارد؛ کتابخانه آستانه قدس رضوی است. در میان نسخه های قرآنی نفیس و قابل توجهی که از ادوار مختلف در این کتابخانه وجود دارد؛ 7 قرآن مربوط به سده یازدهم/ پنجم و 38 قرآن مربوط به سده دوازدهم/ ششم است که جمعا 33 عدد از آن ها ترجمه شده و 12 عدد بدون ترجمه است.در این مقاله 7 نمونه از نسخ سده یازدهم و دوازدهم/ پنجم و ششم؛ به لحاظ نوع تذهیب و کتاب آرایی و همچنین روند کتابت قرآن در این دو سده مورد بررسی و مقایسه قرار می گیرد. اهداف اساسی این مقاله موارد ذیل را در بر می گیرد:1- معرفی نسخه های نفیس قرآنی ترجمه شده و بدون ترجمه قرون یازدهم و دوازدهم/ پنجم و ششم موجود در کتابخانه آستان قدس رضوی2- تذهیب، کتاب آرایی و کتابت قرآن در سده یازدهم و دوازدهم/ پنجم و ششم.سوالات مقاله نیز به شرح ذیل می باشند:1- چه نوع خطوط و کتاب آرایی در قرآن های قرون یازدهم و دوازدهم/ پنجم و ششم موزه آستان قدس به کار رفته است؟2- ویژگی های تذهیب به کار رفته در قرآن های مکتوب این قرون کدام است؟شیوه گردآوری مطالب و داده های مورد استفاده در مقاله، کتابخانه ای و اسنادی و روش تنظیم مطالب توصیفی و تحلیلی- تاریخی است.

شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی با گذشت هزار سال از سرایش آن، همواره در شئون مختلف زندگی ایرانیان و دیگر مردم آگاه و نیک سرشت جهان حضور داشته است. دامنه تاثیرپذیری از شاهنامه تنها به حوزه ادبیات و خلق آثار ادبی و ترجمه همه یا قسمتی از آن به زبان های زنده دنیا محدود نیست بلکه در طول سالیان پس از سرایش شاهنامه، هنرمندان ایرانی همواره متاثر از آن، به خلق زیباترین آثار همت گماشته اند. در واقع، از همان سده های آغازین خلق این حماسه ملی، اشعار، داستان ها و شخصیت های آن به صورت های گوناگون در فرهنگ و هنر ایران تاثیرگذار بوده است.

یادگار نویسی و یادگار نگاره از پدیده های مهم فرهنگ انسانی در طول تاریخ است که قدمتی همپای زندگی بشری دارد. میل به جاودانگی و بقا اگرچه عامل ابتدایی این امر تلقی می گردد اما بزودی با ساخت اماکن مذهبی و بناهای با شکوه سلاطین نگارش یادگاری ها در این اماکن که گمان می رفت دیرپاتر و جاودانه تر از ابنیه متعارف اند رواج یافت. بویژه در اماکن مذهبی این امر با نوعی قداست و احترام به خاطره معنوی صاحبان بقاع و مقبره ها جدی گرفته شد.یادگارنویسی ها علی رغم موجز و خلاصه بودنشان بسیار پر محتوا و بیان روانشناسی دوره های تاریخی اند و همچنین از حیث ایدئولوژی و مذهب حاکم در دوره مورد نظر بسیار ارزشمنداند اما اطلاعات و منابع زیادی از آنها موجود نیست. بر موارد ذکر شده ارزش های هنری و جاذبه بصری آن را هم باید افزود که می توانست وسوسه ای برای عام وخاص در همراهی با آیات و عبارات دینی در یادگار نویسی باشد. بقعه پیر بکران از مهمترین بناهای دوره ایلخانی است که موقعیت خاص آن از لحاظ قرار گرفتن در مسیر راه های ارتباطی محلی و فراتر از آن اعتقاد به مقام معنوی این مکان، مومنان و زائران را همواره در خود پذیرا بوده است. پیوند یادگار نویسی های این بقعه تاریخی با مفاهیم مذهبی و شعائر دینی از یکسو و توجه به روانشناسی تاریخی مردمانی که در گذشته از زندگی و روزگارخود به صراحت سخن رانده اند از ویژگی های این یادگارنویسی ها است. این مقاله در واقع مدخلی بر یادگار نویسی در بقاع اصفهان است که در صدد است با پژوهشی میدانی در این موضوع، ارزش های مغفول یادگار نویسی ها را تحلیل و ارزیابی نماید.

امروزه با تحقق نسبي ايده ي دهكده ي جهاني در كنار بار هژمونيك مبتني بر فن آوري كشورهاي غربي، فرهنگ و بالطبع نوع نوشتار كشورهاي در حال توسعه همچون كشور ما در آستانه ي تهديدي جدي قرار دارد و اينگونه جوامع براي ابقا نوع نوشتار خود بايد آنرا مورد تحليل و بررسي قرار دهند و به وسيله ي آسيب شناسي و به روز رساني آن سعي در جامعيت بخشيدن و انطباق آن با معيارهاي روز نمايند.اين پايان نامه كه با روش توصيفي تحليلي و با هدف آسيب شناسي حروف شخصي فارسي تدوين شده است، سعي در تحليل قياسي حروف شخصي فارسي با دو سنجه ي اصول و قواعد خوشنويسي و اصول و قواعد طراحي حروف شخصي لاتين دارد.بخش عمده اي از آسيب هايي كه امروزه در طراحي حروف شخصي فارسي جاري هستند ريشه در طراحي حروف فارسي براي فن آوري چاپ سربي دارند؛ چرا كه طراحي اين حروف توسط حروف ريزان غربي كه با قواعد و اصول زيبايي شناسانه ي حروف ما نا آشنا بودند انجام شده است و پس از آن نيز همين حروف همچون مبنايي براي طراحي حروف شخصي بعدي قرار گرفته اند.آسيب هاي وارده به حروف شخصي فارسي را مي توان به سه دسته تقسيم كرد : 1- آسيب هاي ساختاري 2- آسيب هاي ترسيمي 3- آسيب هاي تركيبيبراي رفع اين آسيب ها هيچ يك از دو مولفه ياصول خوشنويسي و اصول طراحي حروف لاتين به تنهايي بسنده نمي كنند و براي رفع اين آسيب ها نياز است تا طراح با آگاهي به هر دو اين مولفه ها و به كار بستن تؤمان آنها اقدام به طراحي حروف نمود.

هنر ظریف و زیبای نگارگری در گستره‌ی تاریخ کتاب آرایی از جایگاه رفیعی برخوردار می‌باشد. نگاره‌های مغولی هند که بدان هند و ایرانی هم خطاب می‌گردد یکی از پر دامنه‌ترین و غنی‌ترین سبک‌های نقاشی اسلامی‌است و شاید در سراسر جهان اسلام از لحاظ تعداد آثار بر جای مانده بی‌نظیر باشد. وجود تعداد زیادی از آثار نفیس نگارگری در موزه‌ها، کتابخانه‌ها و مجموعه‌های خصوصی و نیز آسیب ‌پذیری شدید آنها در رویارویی با عوامل محیطی موجب می‌شود تا حفاظت، مرمت و نگهداری آنها از الویت ویژه‌ای برخوردار باشد. در این راستا مجموعه‌ای شامل حدود 30 اثر مینیاتور منسوب به مکتب هند و ایرانی متعلق به قرن 11 هجری وجود دارد که هم اکنون در موزه هنرهای تزئینی اصفهان نگهداری می‌شوند. با کمال تأسف به دلیل عدم وجود فضای نمایشگاهی کافی و موضوع برخی از نگاره‌ها، امکان نمایش این آثار وجود نداشته و از این رو در مخزن موزه و در شرایط نامساعدی از آنها حفاظت می‌گردد. در میان این 30 اثر، 8 مرقع دو رویه وجود دارد که در طی گذر زمان و همچنین شرایط مورد نگهداری دچار آسیب‌هایی از جمله سایش، ریختگی رنگ‌ها، اسیدی شدن لایه تکیه‌گاه و آسیب‌های بیولوژیکی شده‌اند. به همین سبب بر آن شدیم که ضمن فن‌شناسی نگارگری این مکتب، به علل آسیب‌پذیری این آثار پرداخته و در نهایت راهکارها و اقدامات لازم را جهت حفاظت از آنها انجام دهیم. روش تحقیق بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای، اینترنتی و تکیه بر مستندات و ابزار آزمایشگاهی می‌باشد.