جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«ادب» در عرف عرب جاهلی عادات و رسوم نیکو به شمار می رفته که چنین تفکری از میراث گذشته به یادگار مانده است. از آنجایی که تعلیم و تربیت دارای اهمیت بوده لذا کلمه ادب برای جامع معارف (به غیر معارف دینی) مورد استفاده قرار می گرفته ولی لفظ تادیب و تعلیم مترادف یکدیگر به کار می رفته است. پس از اسلام معنی ادب با همان مفاهیم قبلی متداول بوده است. آمیزش عربها با اقوام دیگر خاصه در سه قرن اول هجری سبب می شود تا حوزه معنی ادب گسترش یافته و بر انواع علوم و فنون از جمله صنایع، ورزش ها و پیشه ها اطلاق گردد. نیز در سه قرن اول هجری «ادب» در معنای نکته های ظریف، بدیع، لطیفه ها، نادره ها بکار می رفته و کسی را که با موارد یاد شده آشنا بوده، ادیب می خواندند. در اواخر قرن سوم به تدریج ادب در معنی لغت، مصطلح می شود. در قرن پنجم و ششم این واژه برای مفاهیم صرف و نحو و بیان متداول می گردد. مفهوم دگرگونی های واژه ادب در طی قرون متمادی با سرگذشت اجتماعی اقوام همراه بوده است. در زبان فارسی هم بر اساس متون نظم و نثر این واژه در معانی نزاکت، رفتار پسندیده و نیکو و نیز در معنی «علم ادب» از جمله صرف، نحو، لغت و ... مورد توجه قرار گرفت.

موضوع این پژوهش بررسی فضایل حضرت زهرا (س) از دیدگاه آیات و روایات می باشد . این پژوهش بر آن است تا با بررسی آیات قرآن کریم و سیر در منابع معتبر روایی و تاریخی بحث و بررسی پیرامون شخصیت حضرت زهرا (س) بپردازد و فضایل آن حضرت را بیان و معرفی نماید . روش این تحقیق ؛ با توجه به امکانات و یافته های تحقیق روش توصیفی تحلیلی است محقق در این پژوهش با توجه به آیات ، روایات و اسناد تاریخی به موارد زیر دست می یابد : حضرت فاطمه (س) دختر پیامبر گرامی اسلام و حضرت خدیجه می باشد که در بیستم جمادی الثانی سال پنجم بعثت پاک و مطهر متولد شد برای آن حضرت اسامی ، القاب و کنیه های متعددی می باشد که این اسامی و القاب حکایت از فضل والای ایشان دارد زیرا میان اسم و مسمی سنخیتی تام وجود دارد . از جمله ، فاطمه ، صدیقه ، طاهره ، مبارکه ، زکیه ، ، مرضیه ، محدثه ، زهرا ، ام ابیها ، ام البلاغه و ... است که در هر یک از این ها سر و رازی نهفته است . با توجه به اینکه حضرت فاطمه (س) عضوی از اهل بیت پیامبر (ص) است در آیاتی از قرآن کریم مقام آن حضرت را توصیف نموده اند از جمله اینکه ایشان را کوثر ، مطهر و ... معرفی می نماید . حضرت زهرا (س) دارای کمالاتی ذاتی می باشند که دیگران از آن بهره ای نبرده اند از جمله آفرینش و خلقت نورانی خاص ، شرافت نسب ، طهارت و عصمت . از جمله فضایل دیگر آن بانوی بزرگوار این است که در نزد خداوند صاحب مقام والایی است و مقام شفاعت به ایشان داده شده است از ویژگیهای خاص حضرت زهرا (س) عبادت و خشوع در عبادت ، علم و معرفت ، پوشش و حجاب ، ادب ، احترام ، صبر و بردباری ، زهد و ساده زیستی ، آراستگی و ایثار و از خودگذشتگی است . در پایان پیشنهاد می گردد که ابعاد فردی ، اجتماعی و سیاسی حیات حضرت زهرا (س) با استفاده از روایات و تاریخ تبیین گردد . در این تحقیق پژوهشگر با مشکلات و محدودیتهایی چون مشابه بودن مطالب اکثر منابعی که در این زمینه وجود داشته روبرو بوده است .

موضوع این پژوهش، عفت کلام در قرآن و سنت می باشد. عفت کلام تشکیل شده از دو واژه عفت به معنای«باز ایستادن از حرام» و کلام به معنای«سخن و گفتار» می باشد. و در معنای اصطلاحی«کلامی است که از نظر محتوا و شیوه بیان قرین عفت باشد. تا کلام را از آفات آن و حرام بازداشته و آراسته به کلامی عفیف و زیبا کنیم. هدف از این تحقیق بیان جایگاه و ارزش عفت کلام است. زیرا کمرنگ شدن علت کلام در جامعه آسیب هایی را در پی خواهد داشت، که بر کسی پوشیده نیست. لذا بر آن شدیم که با بررسی نحوه کلام الهی و انبیاء، به بالا بردن سطح آگاهی زنان و مردان نسبت به فرهنگ جامعه اسلامی و اهمیت احترام به شخصیت هر یک از آنها مدد رسانیم. برای رسیدن به این مطلوب، مجموعه ای در سه فصل فراهم نموده ایم که در آن پس از بیان معانی واژگان مبهم در تحقق به بررسی آیات قرآن پرداختیم، تا نمونه های متعدد عفت در کلام را در آیات وحی بیابیم چه آیاتی که با رعایت عفت، مطالبی همچون احکام خاص زناشویی، داستانهایی عبرت آموز که دارای جزئیات عاشقانه و... را بیان می نمایند و هیچ گونه عدول از ادب و عفت نداشته اند. و چه آیاتی که مراقبت انبیاء در بیان سخنان شان را در مقابل دشمنان متذکر می شوند و در ادامه به بیان آثار و عواقب دنیوی و اخروی برخی گناهان زبان پرداختیم تا از طریق مراعات بیشتر، این موازین را یادآور شویم. عفت کلام موجب می شود در یک جامعه اسلامی هر یک از افراد به شخصیت دیگری احترام گزارد که نتیجه آن استحکام پیوندها و روابط اجتماعی و ایجاد وحدت و همدلی می باشد. روش مورد استفاده در این تحقیق؛ توصیفی و کتابخانه ای است.

اخلاق پژوهان در برابر این پرسش که «چگونه آداب را از اخلاق تفکیک کنیم؟» پاسخ های گوناگونی به دست داده اند، اما هیچ یک برای استفاده در تمام مکاتب و رویکردهای اخلاقی جامعیت لازم را ندارد. در مقاله پیش رو تلاش شده است ضمن نقد پاسخ های پیشین، معیاری جدید در تفکیک آداب از اخلاق عرضه گردد تا در تمام مکاتب و رویکردها کارگشا باشد.پس از ذکر مقدمه، نخست با بیان معانی لغوی «آداب» و «اخلاق» و تعاریف و اصطلاحات آن دو، به امکان تفکیک آداب از اخلاق و سپس به تفکیک هایی پرداخته ایم که صاحب نظران میان این دو قائل شده اند. در پایان نیز معیاری جدید به دست داده ایم که در تمام مکاتب و رویکردهای اخلاقی ازجمله رویکرد اخلاق قرآنی و روایی (مأثور) قابل استناد باشد.

براساس تحلیلی لغوی، در واژه ادب مفاهیمی چون ظرافت و تازگی، مقبولیت و جذابیت، دوام و ماندن نهفته و در اصطلاح برای آن توصیفات گوناگونی شده است که همه آنها به نوعی هیئت نیکو، صورت شایسته، شکل پسندیده و حالت آراسته بازمی گردد؛ هرچند برخی از آنها که به صورت عادت و رسوم و قرارداد، ساخته پدیده های اجتماعی هستند، الزاماً واقعیتی اخلاقی و حقیقتی ارزشی ندارند. ادب با اینکه غالباً از صفات خوب و فضائل اخلاقی برمی خیزد و نیز سبب رسوخ صفات درونی و فراهم شدن ملکات می شود، موضوع آن تنها رفتار آدمی است و صفات را دربر نمی گیرد. همچنین از جهت اینکه تنها در قالب های نیکو ارائه می شود و در شیوه به کارگیری، بیشتر دستخوش تحولات و دگرگونی ها قرار می گیرد، با اخلاق تفاوت پیدا می کند.

چکیدهرعایت آداب حضور از مهم ترین سفارش های انبیا و اوصیای الهی به پیروان حقیقی آنان بوده و هست بدین‌جهت در تحصیل مقام عبودیت ضرورت است که آداب آن را فراگرفت و در تمامی زوایای زندگی خود مراعات نمود در جرگه بندگان خاص الهی وارد شده‌است ﴿فَادْخُلی‏ فی‏ عِبادی‏﴾ . ظرفیت وجودی انسان در معرفت خداوند و عمل به آدابی که بر انسان تکلیف کرده بسیارمحدود است از این‌رو نوشته حاضر با طرح فرضیه آداب از سوی قرآن کریم و تأثیر پذیری نهج‌البلاغه و صحیفۀسجادیه از این کتاب الهی به نحوه کاربرد آداب در زندگی فردی ،اجتماعی و فکری، عملی معرفت منسجمی را به حاضران بار گاه الهی خواهد‌داد وظرفیت وجودی آنها را بالا خواهد برد.نتایج رساله حاضر نشان دهنده توجه انبیا و اولیا دین به این مسئله در تمام حالات زندگی است بنابراین اهمیت رعایت آداب حضور در همه اعمال عبادی خصوصاً نماز مومن نقش اساسی دارد. از منظر او برخی از آداب مقدمه سایر آداب است و در کیفیت بخشی به آنها موثر است. پاره‌ای دیگر ساحت فکر او را از غیر حق پاک نموده تا به اعمالش جلوه ملکوتی بخشد. در نهایت با رعایت آداب عملی عبودیت رب العالمین را به بهترین شکل ممکن به تصویر خواهد کشید و در عین مختار بودن مجری اراده محض الهی است. باید توجه داشت عواملی از درون و برون مانع تحقق ادب حضور است. عمده‌ترین آنها غفلت، هوای‌نفس و شیطان است. با برداشتن این موانع از سر راه آثار ادب حضور در زندگی فردی و اجتماعی حاضر تحقق یافته وی را در خیر و برکت های الهی مستغرق می کند.واژگان کلیدی: حضور، ادب، حاضر، آداب حضور، حضور قلب، قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفۀسجادیه

واژه «ادب» از کلماتی است که معنی آن همراه با تحول زندگی قوم عرب و انتقال آن از بدویت به مدنیت تغییر یافته و پی درپی معنای نزدیک به هم پیدا کرده است و تا این معنی را که امروز به ذهن متبادر می شود به خود گرفته است و آن عبارت از سخنی است رسا، که به نیت تاثیر در عواطف خواننده یا شنونده به شعر یا نثر انشا شود. در این مقاله سعی شده است که با کندوکاو در سنت نظم و نثر عرب کلمه ادب ریشه یابی شده و تحول معنای آن در طول تاریخ ادبیات عرب پی گرفته شود و انواع آن و مابه ازای معنایی آن در هر دوره استخراج گردد.