جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

اگر شعر فارسی را به دو مکتب عشق و عقل طبقه بندی کنیم آخرین کتاب مدرسه عشق، غزلیات شمس است دیوانی که وجد و شور و جوش و خروش است و بس. دیوانی که پیوند غزل و موسیقی در آن به کمال است. بخشی از این موسیقی از طریق تکرار است. ارزش تکرار از دیدگاه علم معانی تاکید است و تاکید گاهی به منظور تعظیم، تحقیر، تحذیر، اغرا و ... صورت می گیرد. هدف مولانا از تکرار، پررنگ تر نشان دادن زمینه تصویراست و از آن به عنوان نیرویی برای بیان اعلای مفاهیمی استفاده می کند که زبان از بیان آن به ستوه آمده است و به نوعی می توان گفت زبان الکن گشته و مخاطب باید برای درک منظور گوینده در آنها غوص نماید و در خود حالی چون سراینده اش بیابد تا ارزش هنری آن را دریابد.از طرفی، در بدیع لفظی، تکرار، موسیقی کلام را به وجود می آورد و موجد صناعاتی از قبیل: هم صدایی، هم حرفی، رد الصدر الی العجز، ردالعجز الی الصدر، تبدیل و عکس و ... است. نباید فراموش کرد یکی از عوامل موسیقی در شعر فارسی قافیه و ردیف است که خود نوعی تکرار محسوب می شود.

در این مقاله، ضمن توصیف توانایی هنری در مرحله تکرار الفاظ توجه اصلی به فرایند تکرار در دیگر حوزه‌های زبانی همچون تکرار در سطح نحوی زبان (ساختهای متوازی) معطفو می‌شود. پر واضح است که راز اصلی ابداع و هنر خلقت گرای ادبی در همین تکرارها نهفته است. توازی و تقارن در یک اثر ادبی را می‌توان در چهارچوب یکی از فرآیندهای زبانشناختی زیر مد نظر قرار داد (هالیدی 1985): 1- ساخت سازگاری (وجهی) (Mood structure) 2- ساخت مبتدایی (Thematic structure) 3- ساخت تعدی (Transitivity structure) در این مقاله، فرآیندهای بالا و نقش هر یک از آنها در خلق اثر ادبی مورد بررسی قرار گرفته است.

اسطوره سیزیف کتابی است که آلبر کامو در آن به مساله پوچی انسان معاصر می پردازد. این کتاب و اسطوره مطرح شده در آن، از جمله آثار تاثیر گذار بر شاعران معاصر ما بوده است تا آن جا که شاعرانی چون رحیمی، شفیعی کدکنی، شاملو و ... با الهام گیری از این کتاب و اسطوره آن، اشعاری سرودند. با این وجود الهام گیری ها به دلیل خوانش متفاوت شاعران از این اسطوره، با یکدیگر تفاوت های بنیادینی داشت. در مجموع رویکرد شاعران ایرانی به این کتاب و اسطوره را می توان به چهار شکل زیر دانست: الف) شاعرانی که تنها به روایت مجدد و بی کم و کاست این اسطوره پرداختند. (شعر تقدیر سروده رحیمی)؛ ب) شاعرانی که با در نظر داشتن این اسطوره و درون مایه های فلسفی آن به آفرینش نمادهای مشابه اقدام کردند. (شعر رود سروده احمد شاملو)؛ ج: شاعرانی که اسطوره سیزیف را از بار فلسفی آن خالی ساخته، به آن بعدی اجتماعی دادند. (شعر چرخ چاه سروده شفیعی کدکنی)؛ د) شاعرانی که تنها درون مایه های این اسطوره را در شعر خود انعکاس دادند. (شعر جهان را که آفرید سروده احمد شاملو)

تکرار واژه و جا به جایی آن در ساختار متن، یکی از عواملی است که موجب غرابت بخشیدن به زبان شعری یک شاعر می ‌گردد. یکی از عوامل تشخص زبان شعری حسین منزوی نیز «تکرار واژه» در غزلیات اوست. «تکرار واژه» در غزلیات حسین منزوی افزون بر این که مربوط به شیوه بیان اوست و توجه خواننده را از محتوای گزاره ‌ای پیام به خود پیام معطوف می ‌گرداند، در عین حال برای تحت تاثیر قرار دادن ساختار معنایی غزلیات او نیز به کار گرفته شده است. بدین گونه که منزوی، در کنار تکرار واژه، عناصر ادبی و هنری دیگر نظیر تقابل، ایهام، تناسب معنوی و ... را هم به کار برده است. در این پژوهش، مقوله «تکرار واژه»، که منزوی برای برجسته نمودن زبان شعر خویش از این شگرد، بهره جسته، مورد بررسی و مداقه قرار گرفته است.

آثار هنری جاودانه و ماندگار عمدتا در لحظه های ناهوشیاری و نااندیشیدگی خلق شده اند و از آنجا که بنیاد آفرینش هستی نیز به مصداق آیه «انما امره اذا اراد شیئا ان یقول له کن فیکون» خارج از حیطه زمان، مکان، اسباب و وسایط رقم زده شده است، آفرینش هنری نیز بدون تردید حاصل نوعی مکاشفه و اشراق درونی هنرمند است. در مبحث زیبایی شناسی اولین پرسشی که ذهن نگارنده را به خود مشغول گردانیده، تعریف واژه «زیبایی» است. آیا به راستی می توان از زیبایی تعریفی دقیق و استوار کرد؟ سقراط، کانت و مولانا چه تعریفی از زیبایی دارند؟ تفاوت نگرش افلاطون، کانت و مولوی در زمینه خاستگاه زیبایی و آفرینش هنری چیست؟ بر اساس دو نظریه متفاوت زیبایی شناختی «فاعلیت گرا» و «عینیت گرا» آیا هنر و زیبایی با اخلاق رابطه دارند؟ در این مقوله برحسب اینکه اصالت از آن خود اثر ادبی و هنری باشد یا مخاطب و مولف اثر، نوع رابطه بین این سه مولفه تایید کننده کی از نظریه های «فاعلیت گرا» یا «عینیت گرا» ست. جستجوی دلایل زیبایی سروده های مولانا بخشی دیگر از این نوشتار است. سخن سنجان، وحدت همراه با تنوع و تکرار را از اهم معیارهای زیبایی شناسی برمی شمارند. فرایند کثرت در دل وحدت و وحدت در بطن تکرار چگونه در سروده های مولوی نمود می یابد؟ کدامیک از دو نظریه «فاعلیت گرا» و «عینیت گرا» بر دو اثر سترگ مولوی تطبیق می کنند؟ افزون بر پاسخ این پرسش ها این جستار به اختصار به واکاوی این موضوع می پردازد.

ریموند کنو (1917-1903) قبل از هر چیز به عنوان نویسنده آثار طنز معروف است. با رمان «گل های آبی» که اولین رمان او پس از تاسیس گروه تحقیقی «اولیپو» است، کنو می کوشد تا مثالی ملموس از یک «اثر پتانسیل» ارایه کند که در آن به روایت ساده داستان بسنده نمی شود. در این رمان نویسنده انبوهی از بازی های گوناگون بیانی همچون ایهام، تکرار، درهم آمیختن زبان های گوناگون و سبک های مختلف را به کار می گیرد و خواننده موشکاف را به کشف این بازی های پنهانی دعوت می کند. هدف از این بازی های بیانی که غالبا بر مبنای قراردادهای پذیرفته شده در زبان فرانسه ساخته شده اند این است که اصول ساختاری زبان را زیر ذره بین قرار دهند. بازی های بیانی کتاب، علاوه بر ایجاد لحظاتی دلپذیر برای خواننده، او را به فکر فرو می برند و ضمن معرفی امکانات ساختاری زبان فرانسه، زیر پوشش طنز، از غرایب قراردادی و کلیشه های این زبان پرده برمی دارند.

در میان داستان های کوتاه صادق هدایت سه قطره خون (از مجموعه ای به همین عنوان) یکی از پیچیده ترین و همگون ترین نوشته های وی از حیث قالب و محتوا در مقایسه با بوف کور است؛ به گونه ای که آن یک را می توان «طرح اولیه» این یک به حساب آورد. من راوی سه قطره خون، همچون من راوی بوف کور، هیچ سنخیتی میان خود و آدم ها و محیط اطرافش نمی بیند؛ از این رو نیازی شدید به تک گویی درونی از طریق نگارش در خود احساس می کند. از میان تمام خطوط در هم و بر هم روی کاغذ تنها چیزی که می توان خواند این است: «سه قطره خون». تمام داستان و تمام شخصیت ها حول همین محور شکل گرفته اند و شبکه ای از ارتباطات و دگرگونی ها را پدید آورده اند. سه قطره خون اثری است بغایت نمادین و دشوار فهم. از این رو ما در این مقاله - که عنوان سه قطره خون یا سه گانه ی یک درد را برای آن برگزیده ایم – می کوشیم تا با تحلیل نمادهای داستان، آنچه زندگی روانی و اجتماعی من راوی را تحمل ناپذیر و او را «دیوانه» کرده است بررسی کنیم.

تمثیل یکی از اسلوب هایی است که در قرآن جهت هدایت انسان به کار رفته است. ازاین رو هر جا حکمت الهی اقتضا نموده است با ذکر تمثیلی مسیر فهم مساله تسهیل گردیده و حجت بر مخاطبین تمام گشته است. قرآن درباره زندگی دنیا از تمثیل آب باران استفاده نموده و آن را در آیات 24 سوره یونس، 45 سوره کهف و 20 سوره حدید تکرار کرده است. تحلیل و بررسی این تمثیلات سه گانه نشان از تبیین ابعاد و مراتب مختلف حیات در قالب یک تمثیل ساده دارد. این مقاله بر آن است تا حکمت تکرار و ارتباط و تناسب این آیات را مورد واکاوی قرار دهد.