جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حروفیه پیروان فضل‌اللّه نعیمی استرآبادی و جنبشی سیاسی اجتماعی با عناصری از تصوف، باطنی‌گری، آموزش‌های اسماعیلیان و غالیان در اواخر سده هشتم هستند. از آن جایی که فضل‌اللّه برای حروف ویژگی‌های اسرارآمیزی قائل بود، به فضل‌اللّه حروفی مشهور شد و پیروانش به حروفیه شهرت یافتند این مکتب در ایران و عثمانی و مصر پیروان فراوانی یافت؛ ولی در خلال قرن‌ها، پیروانش به اتهام داشتن عقاید بدعت‌آمیز، در این ممالک سرکوب و قتل‌عام شدند. بررسی نحله‌های فکری موجود در جهان اسلام و روشهای عملی آنها می‌تواند از جهات گوناگون امری مهم تلقی گردد. خصوصا در زمان حاضر که بازار فرقه‌سازی و فرقه‌گرایی داغ است. طریق حق و صراط مستقیم که استواریش را خداوند بر عهده دارد، همیشه راهزنانی از جنس اندیشه داشته است. گاه یک فکر کج زیر بنای افکار و عقایدی می‌شود که تا ثریا کژی آن ادامه می‌یابد. یک برداشت غلط از آیه یا روایتی می‌تواند در طول زمان موجب گمراهی توده‌های بزرگی از اجتماع مسلمانان گردد و یک بدعت فکری یا عملی می‌تواند سلسله وار و به صورت تصاعدی کج‌فکری‌ها و کجروی‌های بیشتری به بار آورد. یک بی مبالاتی در فهم متون دینی و انحراف و عدم صیانت از روش‌های صحیحِ آن، به صورت اثری پروانه‌ای در دراز مدت طوفانی از کجفکری‌ها به بار می‌آورد. تأویلات غلط و بدتر از آن روشهای تأویلی اشتباه در طول تاریخ موجب فرقه‌سازی‌ها و سلسله‌پردازی‌های فراوانی شده و نه تنها باعث فاصله گرفتن از سزاجت فطری اسلام گردیده، بلکه بدعتها و گمراهی‌های فراوانی به بار نشانده است. به کار گیری علم حروف و اعداد یا استفاده بی جا از محاسبات عددی در فلسفه یا علوم قرآنی از جمله این انحرافات است. این روش تأویلی اشتباه را می‌توان در سنتهای فکری یهود نیز ریشه‌یابی کرد. پس از ظهور اسلام پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) پرچمدار حفظ استقامت راه حق بوده اند. در مقابل انواعی از سیستم‌های فکری اشعری و سلفیِ قدیم و جدید و عقل گرایانه معتزلیِ قدیم و جدید بوده و هستند. مشکلات سیستم‌های باطنیِ تأویل گرا که معمولا در قالب تصوف خود را نشان می‌دهد نیز اگر بیشتر از طرزفکر‌های مذکور نباشد کمتر نیست، اگر تحجر و عقلانی‌گری در دین موجب افراط و تفریط می‌شود، باطنی‌گرایی به ارائه دینی جدید می‌انجامد! و لا اقل به راحتی و به سرعت به اباحی‌گری و اداعای مهدویت و پیامبری و یا حتی ادعای الوهیت می‌انجامد. روشهای عملی حاد و ریاضتهای شدید و خارج از چهار چوب شریعت می‌تواند آسیب‌های جسمی و ذهنی زیادی به بار آورد که دین شخص را به تاراج برد و به همراه تبعیت بی چون و چرای مرید از مراد که در این قبیل سیستم‌ها وجود دارد، در ادامه موجب گمراهی خلق بسیاری گردد. در میان روشهای آکنده از افراط و تفریط پس از پیامبر(ص)، «نمرقۀ الوسطی» حضرت علی و ائمه اطهار (ع) هستند. چه در بحث‌های فکری و چه در تفسیر و تأویل قرآن و چه در روشهای عملی اگر امت اسلام به واسطه جهالت و جاه طلبی برخی، از ایشان عدول نمی‌کرد، ما اکنون با این همه تشتت در افکار و روشها مواجه نبودیم. همان سفینه نوحی که پیامبر (ص) برای امت مهیا کرده بود و اما مع الاسف … معمولا نحله‌های مختلف فکری و عملی یک بخش از تعالیم اسلام را گرفته و به نحو مبالغه آمیزی آن را پرورش داده، و در نتیجه پیروان خود را از جاده اعتدال و از صراط سویّ منحرف نموده اند، چرا که شاقول ائمه اطهار (ع) را گم کرده اند. گاهی مبهوت متن احادیث ضعیف شده، گاهی با فکر خود اصول و فروع دین را سنجیده، گاهی بر رؤیا و مکاشفه‌های مخلوط با وهم و خیال تکیه نموده، گاهی تقلید از رهبر و مرشد را عین دینداری دانسته و … البته قرنها به طول انجامید تا روش ائمه اطهار (ع) از فراز و فرود‌های تاریخ عبور کند و شکل بگیرد و به دست ما برسد، حتی در میان شیعه نیز فراز و فرودهای زیادی اتفاق افتاده است. زیدی گری، اسماعیلیه، غلات و دیگر نحله‌های شیعی اشکالی ناقص از تشیع مورد تأیید پیامبر(ص) و ائمه اطهار (ع) بوده اند. امروزه پس از قرنها مبارزه فکری علمای اصیل شیعه و همه کسانی که حق را در ارشادات ایشان یافته‌اند تشیع اثنی عشری به دست ما رسیده است؛ شاقولی که می‌توان با تکیه بر آن به سنجش بیماری و سلامت نحله‌های فکری و غث و ثمین عقاید و روشهای عملی آنان پرداخت. حروفیه از جمله نحله‌های شیعی بود که در دوره خود بسیار گسترش یافت و تأثیر زیادی در جهان اسلام از خود باقی گذاشت. توده‌های گسترده‌ای از مردمی که از ظلم و ستم مغولها در عسر و حرج به سر می‌بردند و شیعیانی که هم از مغولها آسیب می‌دیدند و هم از سنی‌های متعصب، در یک دوره زمانی در حوزه جغرافیایی بزرگ نجات خود را در حروفیه یافتند. لذا اقبال فراوانی به حروفیه شد و به نسبتی که افکار انقلابی آنها گسترش می‌یافت دیگر تفکراتشان نیز گسترش یافت. تفکراتی که نقاط ضعف زیادی داشت اما چه بسا جامعه آن روز آمادگی نقادی آنها را نداشت.///=====/// برخی از عناوین مباحث مطرح شده در این کتاب: ضرورت بحث از حروفیه/ خلاصه‌ای از زندگی فضل الله حروفی و تاریخ حروفیه/ شخصیت‌ها و متون حروفی/ کلمات رمزی حروفیه/ سلسله‌های صوفیه و جایگاه حروفیه در آن‌ها/ تاریخچه‌ای از توجه به حروف و اعداد/ علم حروف و اعداد در سنت مسیحی/ تأثیر متقابل ادیان سه گانه در زمینه علم حروف و اعداد/ علم حروف و اعداد در فرهنگ اسلامی/ رویکرد عرفای اسلامی به علوم حروف و اعداد/ تأویل نزد حروفیه/ عرفان نظری حروفیه/ حقیقت وجود یا اصالت حروف/ توحید نزد حروفیان/ صفات و اسماء خداوند/ حضرات خمس (اعیان ثابته و مظاهر اسمائیه)/ جبر گرایی/ انسان کامل و مراتب آن/ عالم مثال و برزخ/ معاد یا عود روح و مظاهر آن به سوی خداوند در قیامت کبری/ میزان و بهشت و دوزخ/ عرفان عملی حروفیه/ حروفیه و تشیع/ حدیث گرایی حروفیه/ حروفیه و ملامتی‌گری/ حروفیه و خدایی انسان یا فضل الله حروفی/ شطح، زمینه خدا انگاشتن فضل/ آیا حروفیه از علم جفر یا دیگر علوم غریبه استفاده می‌کرده اند؟/ استفاده از محاسبات عددی حروف و ارزش معرفتی آن/ داوری در داوری‌هایی که در باره حروفیان صورت گرفته است

در فاصله زوال ایلخانان تا پیدایش صفویان بر اثر تحولات مختلف سیاسی، اجتماعی و مذهبی، به تدریج نفوذ مذهب اهل سنت در ایران، از جمله آذربایجان روی به کاهش نهاد. از این رو، مقارن تشکیل دولت صفوی، وضع مذهبی آذربایجان، برای تغییر مذهب مساعدتر بود. در کنار این تحول، دولت های مختلف حاکم بر آذربایجان در این دوره، نه تنها سیاست های مذهبی متعصبانه ای در حمایت از تسنن اتخاذ نکردند، بلکه جلایریان و قراقویونلوها، تا بدان حد با شیعیان همدلی نشان دادند که از آن ها به عنوان دولت های شیعی یاد می شود. در این پژوهش، سعی شده با ارایه تصویری از روند تحولات مذهبی در آذربایجان، چگونگی فراهم آمدن زمینه های تحول مذهب از تسنن به تشیع در این خطه در دوره مذکور، تبیین گردد.

عراق در عصر امویان محل ظهور و بروز اندیشه ها و آراء مختلف سیاسی و فکری متنوعی بود. پیشینه تاریخی، ترکیب اجتماعی، مرکزیت سیاسی و اقتصادی، آن را به عنوان کانون مهم بروز این گونه افکار و اندیشه ها درآورده بود. یکی از مهم ترین این آراء و اندیشه ها، غلو و حروفی گری بود. این نوشتار، چگونگی ظهور آراء و نمادهای رمزی و حروفی و سرچشمه ی حلول این افکار را در اندیشه ی مغیره بن سعید و نیز شکل گیری جریان مغیریه را بررسی نموده، با بهره گیری از روش های تحلیل تاریخی و فرقه شناسی به تبار شناسی اندیشه ها و واکاوی آراء این جریان سیاسی- مذهبی پرداخته است و پیوند میان این گونه اندیشه ها را با آراءگِنوسی ایرانیان و تمدن های بین النهرین و نظریات رمزی، حروفی و عددی نو افلاطونیان و فیثاغورثیان آشکار ساخته و نشان داده که مغیره بن سعید نخستین کسی است که افکار رازورانه و باطنی متأثر از افکار گنوسی بین النهرین را با آراء، اندیشه ها و برداشت های عددی، حروفی و رمزی پیوند داده، با این اقدام اولین جریان و مکتب حروفی را در عهد امویان به وجود آورده است.