جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

گفتگو و تقویت روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی سازنده در بین کشورها و جوامع بشری بی‏تردید گام مثبتی در حل مناقشات اجتماعی است. بر این اساس ایده‏ی گفتگوی تمدن‏ها که به مفهوم «وانهادن و ترک ارداه‏ی معطوف به قدرت و تمسک و گرایش معطوف به عشق است.» با الهام از اصول همزیستی، همکاری و همیاری با جوامع دیگر و پذیرش تعاملات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در عرصه‏ی سیاست و روابط بین‏الملل می‏تواند بر مسائل و مشکلات، جنگ و نزاع، فقر و ناامنی در جهان فائق آید. در این نوشتار نویسنده در پی دستیابی و پاسخ‏گویی به این مسأله است، که آیا با وجود فقر حاکم بر جهان و نابرابری‏های موجود و روبه افزایش در جهان کنونی جایی برای گفتگوی تمدن‏ها وجود دارد؟ همچنین با توجه به مبانی لیبرال دموکراسی که ریشه در فردگرایی دارد، و نیز روح حاکم بر جهان سیاست و اقتصاد را در روابط بین الملل تشکیل می‏دهد تا چه اندازه می‏توان به انجام و مفید بودن گفتگوی تمدن‏ها امیدوار بود؟ و در نهایت چه راهبردی را می‏توان برای دستیابی به هدف گفتگوی تمدن‏ها در نظر آورد؟

مدت ها است که ما در کشورمان از تنوع بازار سرمایه و تنوع نهادهای مالی برای تجهیز پس اندازها و افزایش سرمایه گذاری و بالا بردن تشکیل سرمایه صحبت می شود. در همین راستا، صندوق وقفی در غرب و شرق دور، تأمین کننده مالی بسیاری از موسسات فرهنگی و اجتماعی بوده اند و گسترش چنین نهادها و صندوق های وقفی در ایران می تواند موجب گسترش بازارهای مالی و رشد سرمایه گذاری در کشور شود. هدف از این مقاله، پس از امکان سنجی وقف پول از لحاظِ شرعی، پی بردن به پتانسیل وجود نوآوری در ابزار مالی اسلامی؛ از طریق ایجاد و گسترش نهاد وقف پول و سرمایه گذاری از طریق آن در تأمین مالی عقود اسلامی و در نهایت اثر آن بر کاهش فقر می باشد. روش پژوهش بر اساس تحلیل نظری و مبتنی بر منابع معتبر داخلی و خارجی و همچنین دریافت پاسخ سؤالات طراحی شده در زمینه موضوع تحقیق از دفتر مراجع تقلید می باشد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که اگر در ایران؛ با توجه به راهکارهای ارائه شده توسط نگارندگان؛ وقف پول به عنوان یک ابزار مالی مورد استفاده قرار گیرد، وجوه وقف شده می توانند به عنوان منبعی برای افزایش سرمایه گذاری در قالب انواع عقود اسلامی و قانونی تلقی شوند و صرف سود حاصل از این نوع سرمایه گذاری ها در برنامه های فقرزدایی می تواند نقش موثری در کاهش فقر در جامعه داشته باشد.

پدیده فقر از واقعیت های اقتصادی بسیاری از کشورها است؛ در عین حال، حاکی از وجود بی قاعدگی ها و فضاهای اقتصادی و اجتماعی غیراستاندارد است. سیاست گذاران و اقتصاددانان هم برای توجیه فقر و مبارزه با آن از رویکردهای گوناگونی استفاده می کنند. شریعت اسلامی نیز ملاحظه های قابل توجهی در این باره دارد. رویکردهای رفاه گرایی، توانگری و قابلیتی از فقر، سه رویکرد مشهور در ادبیات اقتصادی و اقتصاد رفاه شمره می شوند. در مقاله ضمن تبیین ملاحظه های کارساز حد فقر شریعت، رویکردهای سه گانه با رویکرد کفایت (که موضوع را از دید شریعت دنبال می کند) مقایسه شده اند. روش تدوین مقاله افزون بر استنادهای کتابخانه ای، تحلیل و وصف، بر اساس نظریه های اقتصاد رفاه و قاعده های شریعت استوار است. وصف بعدهای قائم بالذات حد فقر شرعی و قابل رقابت بودن عنصرهایی از آن با رویکردهای عمده متعارف فقر، مدعای نویسندگان و وظیفه مقاله است.

مبانی، مفهوم، جایگاه، شاخص ها و راهکارهای تحقق عدالت در مکتب های گوناگون فکری، متفاوت است. اندیشه وران مسلمان نیز این مساله را در چارچوب اسلامی مورد بحث قرار داده اند. درباره عدالت توزیعی، نظریه شهید صدر از شهرت و مقبولیت بیشتری برخوردار بوده است. نگارنده باور دارد با عنایت به قواعد توزیع درآمد و ثروت در اسلام، معیارهای عدالت باید در سه سطح جداگانه معرفی شود:.1 مبدا؛ عدالت در امکانات و فرصت های اولیه؛.2 فرآیند؛ عدالت در رابطه ها و فرآیند تولید و توزیع؛.3 نتیجه؛ عدالت در وضعیت نهایی و نتیجه عملکرد نظام اقتصادی.شهید صدر با اینکه در توزیع به قواعد توزیع در هر سه سطح پرداخته، اما در نظریه عدالت، فقط دو معیار «توازن عمومی» و «تامین اجتماعی» را در جایگاه ارکان عدالت اقتصادی معرفی می کند.مقاله حاضر بر این دیدگاه تاکید می کند که اولا این دو معیار فقط به ارزیابی وضعیت عادلانه در مرحله نتیجه ناظر است و تحقق آنها بدون توجه به تحقق عدالت در مرحله مبدا و فرآیند، نشانگر تحقق عدالت اقتصادی نخواهد بود و ثانیا عدالت توزیعی در مرحله نتیجه، به صورت یک اصل حقوقی و الزام آور، با اتکا به معیار واحد تامین اجتماعی قابل ارزیابی است. بنابراین معیار «توازن در سطوح مصرف جامعه» که به صورت معیار دوم عدالت اقتصادی مطرح شده را یا باید بیان دیگری از معیار نخست دانست یا ناظر به عدالت به صورت یک اصل اخلاقی تلقی کرد.

موضوع این پژوهش« بررسی رزق و روزی از دیدگاه آیات قرآن کریم و سنّت » می باشد . در این تحقیق کوشیده ایم تا دیدگاه اسلام را از منابعی چون قرآن کریم ( کلام وحی ) و روایات امامان معصوم ( علیهم السّلام) به عنوان مفسّرین حقیقی قرآن در خصوص موضوع و در حدّ توان خود استخراج کنیم . آن چه به عنوان هدف در نظر گرفته ایم آگاهی دادن به افراد جامعه درباره فهم درست از روزی ، ایجاد انگیزه ی لازم برای کسب روزی های معنوی ، پاسخگوئی به شبهات کلامی پیرامون روزی ، ارائه انگیزه های درست کسب روزی حلال ، ایجاد آرامش روانی در جامعه در رسیدن به روزی حلال ، ارائه راهکارهایی در زمینه افزایش روزی ها ، بیان عواملی در کاهش روزی و بیان پیامدها و ضررهای کسب روزی حرام است . در پژوهش حاضر در 4 بخش و 10 فصل مطالبی در زمینه معنای لغوی و اصطلاحی رزق و معانی افتراقی ، انواع روزی ، مباحث کلامی چون رازقیّت الهی ، تقدیر الهی ارزاق ، فلسفه اختلاف مقدار روزی انسان ها ، تفاوت روزی های دنیا با روزی های آخرت ، اهمیّت ، حدود و آثار رزق حلال ، پیامد استفاده از روزی های حرام و عوامل کاهش و افزایش روزی ها مورد بررسی قرار می گیرد . در تدوین این تحقیق از منابع لغوی ، تفسیر قرآن ، حدیثی ،اخلاق اسلامی ، کلامی و برخی از کتاب های معاصری که ویژه این موضوع نگارش یافته اند استفاده گردید . این اثر بنا بر شیوه جمع آوری اطّلاعات کتابخانه ای ، بنابر ماهیّت توصیفی و از نوع کاربردی ، به اعتبار موضوع دینی و بنابر نوع و هدف یک تحقیق بنیادی است . دستاورد این تحقیق پایانی مطالب زیر است : رزق [ با کسره ی ر ] به معنای اسم مصدریش یعنی روزی که بسیار معروف است و مخلوقات از آن سود می برند و جمع آن ارزاق است و در اصطلاح رزق همه ی آن چیزهایی را که مایه بقای حیات موجودات می گردد، شامل می شود اعم از رزق مادّی چون : خوراک ، پوشاک ، مسکن و 00 یا رزق معنوی چون عقل ، علم ، مقام و نبوّت الهی و 000. رزق الهی بر اقسامی است از جمله رزق مادّی که شامل حال تمام موجودات هستی فرشتگان ، حیوانات ، جنّ ، انسان می گردد و چون از جنس مادّه اند ؛ به روشنی قابل لمسند همچون خوراک ، پوشاک ، مسکن و 000. رزق معنوی که شامل علم ، عقل ، اندیشه ، دین ، ایمان ، اخلاص ، اخلاق ، مقام ، موقعیّت و نفوذ اجتماعی بالا ، سلامتی جسم و روح ، امنیّت ، اطمینان خاطر، آرامش و آسایش است ؛ نصیب برخی از بندگان الهی است و بستگی به ظرفیّت و میزان تلاش آن ها دارد . رزق در تقسیمات دیگر موارد ذیل را در بر می گیرد: رزق حسن در کتب تفسیری تعابیری چون روزی های معنوی ، روزی های اخروی ، مال و نعمت و روزی های نیکو ، پاک و حلال از آن گردیده است . رزق معلوم : مفاهیمی چون روزی معلوم الوقت ، روزی معیّن و ویژه ، بهشت و نعمت های آن را در بر می گیرد . رزق کریم پاداش مؤمنین راستین است و از آن به بهشت و نعمت های آن ، مواهب بزرگ و مستمرّ و همیشگی و بی نقص ، روزی با کرامت و گوارا و نیکو یاد گردیده و رزق حلال ( طیّب ) که هر چیز پاکیزه اعمّ از غذا ، لباس ، همسران ، خانه ها ، مرکب ها ، حتی سخنان و گفتگوهای پاکیزه را شامل می شود. رزق حلال مطلوب طبع انسان است برخلاف رزق حرام که مضرّ بر سلامتی روح و جسم آدمی است . رزق بهشتیان چنان وسعت و کیفیّتی دارد که شرح کامل و صحیحی از آن بدست نمی آید . آن چه در قرآن کریم آمده ارزاقی چون انواع آشامیدنی ، خوراک ، پوشاک ، میوه ، نهرها ، حوریان ، قصرها،000 و از همه مهمتر رضایت الهی را در بر می گیرد . همچنین دراین تحقیق به حقایقی چون ارزش رزق حلال و پاک نزد خداوند ، توجه ویژه خدایتعالی در امر روزی رسانی به مخلوقات خویش ، عدالت ورزی خداوند در این زمینه و کفالت و ضمانت الهی درامر روزی ها اشاره گشته است . مطلب دیگر این که نباید به محض دیدن وضعیت معیشتی ، رفاه یا سختی و رنج دیگران قضاوت های شتابزده کنیم و آن را به توجه و محبّت خاصّ الهی نسبت به افراد ثروتمند و بی توجّهی حقّ تعالی نسبت به فقرا تعمیم دهیم تا در نتیجه شأن و مقامی نزد خداوند برای مرفّهین و مالداران قائل شویم چرا که تفاوت روزی ها علل گوناگونی دارد که برخی برخاسته از لطف و برخی نشأت گرفته از خشم الهی است . از سویی اموال در صورتی ارزشمند هستند که در راه رضای حق به کار گرفته شوند و مایه آبادانی خانه ی آخرت گردند . دیگر این که رزق اندک اما حلال بسیار ارزشمندتر از انبوه اموال حرام است چرا که آثار فراوان رزق حلال بر روح و جسم آدمی نمود پیدا می کند. از طرفی استفاده از ارزاق حرام به هر نوعی آرامش و سعادت دنیوی و اخروی انسان ها را بهم می زند . در زمینه رزق حلال نیز کفایت به رزق در حدّ نیاز از صفات اولیاءَ الله است که مایه ی فراغتِ قلب وایجادِ وقتِ کافی جهتِ پرورش جان ها و روح ها و انجام اعمال صالح و مایه ی تقرّب الی الله می گردد . همچنین عوامل مؤثّر بر وسعت و تنگی ارزاق را فقط مادّی ندانیم ، اثر عوامل معنوی بسیار بیشتر و ماندگارتر است .

این پایان نامه پنج فصل دارد: فصل اول به کلیات پرداخته است. فصل دوم به واژه شناسی انفاق در قرآن پرداخته و واژه انفاق را از لحاظ لغت، عرف و اصطلاح قرآنی مورد بررسی قرار داده است، سپس دیدگاه های مختلفی را پیرامون این واژه بررسی نموده و با استفاده از آیات و روایات به این نتیجه رسیده است که این واژه از نظر قرآن دارای معنا و مفهوم گسترده ای است و امور معنوی از جمله انفاق علم، جان و جاه و قدرت را نیز دربرمی گیرد، پس از آن، واژه ها و تعبیرهای دیگر از قبیل: صدقه، زکات، احسان برّ، اعطا، ایتاء، اطعام، قرض الحسنه و... را که در قرآن در حوزه معنایی انفاق به کار رفته مورد بررسی قرار داده و چگونگی ارتباط این واژه ها با واژه انفاق را مطرح کرده است و در پایان، سرّ استفاده از تعبیرهای مختلف برای انفاق قرآنی را بیان می کند. فصل سوم به بیان مراتب انفاق پرداخته و انواع آن را از لحاظ حکم مورد بررسی قرار داده است. در فصل چهارم با استفاده از آیات و روایات، اموری مانند: مبارزه با فقر، تعدیل ثروت، تطهیر نفس و پرورش کمالات روحانی در نفس انسان به عنوان فلسفه تشریع انفاق مطرح شده است. فصل پنجم به بررسی شرایط انفاق و آفت های آن پرداخته است.

پدیده فقر و بررسی علل و پیامدها و راههای مبارزه با آن از منظر تعالیم اسلامی همواره از جمله مسائل علمی است که نیاز به تحقیق بیشتر در منابع دینی دارد. و با بررسی اینکه جامعیت دین و حضور آن در همه زمینه های جیات مادی و معنوی انسان احساس می شود. و در این پژوهش نیز تلاش بر آن است که پدیده فقر را در یکی از منابع علمی و دینی یعنی کتاب نهج البلاغه بررسی شود. ولی باید اذعان نمود که با بررسی متون اسلامی به اصول علمی سازگار برای پیشرفت یک جامعه و جلوگیری از فقر دست یافت. اما در کتاب نهج البلاغه و کتب لغت هم فقر، نداری. بدبختی، وابستگی، و تلخکامی معنی شده و به فرد یا جامعه ای که کمبود وسایل لازم زندگی شود، فقیر گویند. به طور کلی علل فقر را حضرت علی(ع) در دنبال کار نرفتن، بی عدالتی، انحصار سرمایه، در دست قشر خاص از جامعه، اسراف و تبذیر، توزیع ناعادلانه سرمایه و پیامدهای فقر در مصرف گرایی، انزوای اجتماعی فراموش شدن انسان در جامعه، رشد جمعیت، بیکاری، وابستگی اقتصادی، آسیب پذیری اندیشه، خوار و پست شدن انسان در میان انسانها، لال شدن به هنگام دفاع از حق خویش و بی اعتمادی به فقیر و راههای مبارزه با آن را در پرداخت زکات و صدقه، اصلاح بازار و کنترل قیمتها، کار و تلاش، مسئولیت دهی به نخبگان، انفاق و اصلاح نظام آموزش و پرورش می داند

این پژوهش در دو بخش با این مباحث به نگارش درآمده است: بخش اول، تعریف واژگان عوامل، امت و انقراض و دیگر واژگان نزدیک به آنها؛ بخش دوم، عوامل انقراض امت ها: عدم اطاعت از رهبری، ظلم و بی عدالتی، ترک جهاد، تفرقه و اختلاف، استبداد رأی، دنیاگرایی سران امت، عبرت نگرفتن از انقراض امت های پیشین، فقر، برخورد، بار سنگین نهادن بر دوش مردم، جلوگیری از حق و گرایش به باطل، عدم شناخت حق از باطل، دورشدن از رحمت خدا

مباحث این پژوهش در دو بخش با این موضوعات به نگارش درآمده است: بخش اول، فقر: معنای لغوی و اصطلاحی فقر، آیات حاوی لفظ فقر، کاربرد فقر و الفاظ مترادف با آن در قرآن کریم، بررسی فقر از نظر قرآن و احادیث، انواع فقر (مادی، معنوی، عاطفی، روحی و فکری)، عوامل فقر و آثار سوء آن، دعای پیامبر(ص) در جهت گسترش رزق و روزی، عوامل افزایش روزی، مفهوم رزق از نظر قرآن و احادیث، راه مبارزه با فقر و درمان آن؛ بخش دوم، غنا: معنای لغوی و اصطلاحی غنا، آیات حاوی لفظ غنا، کاربرد غنا و الفاظ مترادف با آن در قرآن کریم، دنیا از دیدگاه قرآن و روایات، انواع غنا (مادی، معنوی، علمی، روحی)، غنا و مسئولیت (روح اجتماعی مؤمن و حقوق مردم بر یکدیگر، قناعت و میانه روی در مال، ستودن ساده زیستی و پرهیز از تکلّف، معنای زهد در اسلام)