جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از موضوعات چالش‌برانگیز در فقه اسلامی، مبحث قتل مرتد است. بر اساس این آموزه، مسلمانی که از دین اسلام خارج شود کشته می‌شود. در مورد جزئیات این مجازات، میان فرق اسلامی تفاوت زیادی وجود دارد. سلفیان، فرقه از گرایش اهل‌حدیث، اهل‌سنت با پیروی از اندیشه‌های ابن‌تیمیه حرانی یکی از فرق زنده و تاثیرگذار در جهان اسلام هستند؛ که دیدگاه خاص و تنگ‌نظرانه آن‌ها درباره مرتد، پیامدهای زیان‌باری در جهان اسلام برجای گذاشته است. در باور این فرقه، هرکسی که مرتد شود؛ اگر در فرصت سه روزه توبه نکند؛ کشته می‌شود. اصلی‌ترین مستمسک سلفیان در کشتن مرتد، روایت «مَنْ بَدَّلَ دِینَهُ فَاقْتُلُوهُ» است. این حدیث با طرق مختلف در منابع معتبر اهل‌سنت گزارش‌شده است. اگر حجیت حدیث فوق با چالش مواجه شود؛ مبنای سلفیان در کشتن مرتد دگرگون خواهد شد. پژوهش پیش‌روی با روشی تحلیلی- اسنادی به ارزیابی این حدیث می‌پردازد و در پایان به این نتیجه می‌رسد که این حدیث، شرایط احتجاج برای قتل مرتد را ندارد. زیرا اولاً از اخبار آحاد محسوب می‌شود. در ثانی، در همه طرق آن ارسال، انقطاع، تدلیس، اضطراب وجود دارد. سوماً محتوای حدیث با آیات، روایات، سیره عملی پیامبر (ص)، قواعد فقهی و محکمات دیگر در تعارض است. از اهداف فرعی پژوهش، تبیین صحیح و پاسخ به شبهه‌ای است که بر اساس آن امام علی (ع) در رفتاری خشن و سخت‌گیرانه و خلاف دستور پیامبر (ص) عده‌ای از مرتدان را با سوزاندن در آتش می‌کشد. پژوهش این نکته را اثبات می‌کند که چنین گزارشی از امام علی(ع) غیرقابل‌اعتماد است.

سلفیان جهادی تکفیری یکی از گروهای وابسته به جریان اهل‌حدیث اهل سنت هستند. در قاموس فکری این جنبش عمل‌گرایی و جهاد یکی از اصلی‌ترین سازوکارهای ایجاد تغییر و تحول در جامعه است. نظر به گستردگی این جنبش و تأثیرگذاری آن در جهان اسلام معرفت و شناخت مبانی فکری این جریان یک ضرورت است. این پژوهش با روشی توصیفی و تحلیلی در پی پاسخ به این سؤال است که بنیادی‌ترین مفاهیم نظری و عملی در گفتمان سلفیان جهادی کدام‌اند؟ و این مفاهیم چه نقشی در کنش­های جهادی­ها ایفا می‌کنند؟ یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که کلیدواژه‌هایی نظیر «کفر» و «ایمان»، «توحید در حاکمیت»، «تشکیل خلافت اسلامی»، «مبارزه با حاکمیت طاغوت»، «هجرت»، «عمل‌گرایی»، «پیوستگی میان ایمان و عمل»، «اصالت عمل»، «مخالفت با تفکر ارجاعی»، «توجه به نص قرآن» و «بی‌توجهی به مذاهب اربعه اهل سنت» از مؤلفه‌های این جنبش‌ها به شمار می‌روند.

هدف: پژوهش حاضر با هدف آشکارسازی جایگاه و نقش تفکر انتقادی در شکوفایی خودآگاهی فطری انجام شد. روش: با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، ابتدا تعریف و مفهومی مشترک، برگرفته از دیدگاههای گوناگون فلسفی، تربیتی و روان‌شناسی استخراج شد. یافته‌ها: در راستای آشکارسازی جایگاه این معنای مشترک در کلام امام علی(ع)، مصادیقی چون خودانتقادی، نداشتن پیش‌داوری ذهنی، دوراندیشی و تجربه‌اندوزی، به عنوان مهم‌ترین اوصاف برای تفکر انتقادی شناسایی شدند که نیازمند مهارتهایی چون: حقیقت‌یابی، راه حل‌یابی و توانایی هجرت از گذشته بود. نتیجه‌گیری: در نتایج پژوهش آشکار شد که مهارتهای سه‌گانه در تفکر انتقادی، نقش بسزایی در خودآگاهی فطری دارند و جزء جدایی‌ماپذیر آن محسوب می‌شوند؛ چراکه مفهوم خودآگاهی فطری، از مفهوم توانایی درک مطابق با واقع که در تفکر انتقادی مطرح شد، جدا نبود؛ بلکه اعم ازآن بود؛ به دلیل اینکه مبنا قرار گرفتن آگاهی‌های باطنی در تفکر انتقادی به شیوۀ امام علی(ع) عاملی اساسی برای شکوفایی خودآگاهی فطری محسوب می‌شود و در نهایت، دسترسی انسان را به حقیقت محض در توجه به ماورای واقعیات ممکن ساخته است.

بحث تأثیرگذاری عقاید یهودی در جامعه مسلمانان موضوعی است که از همان عصر صحابه با نام اسرائیلیات وجود داشته است. سلفیان ابن‌تیمیه گرا یکی از فرقه‌های تأثیرگذار معاصر هستند و ابن تیمیه نقش مؤثری در شکل‌گیری سلفیان داشته است. هدف این پژوهش پاسخ به این سؤال است که آیا خداشناسی تشبیهی سلفیان تأثیری از خداشناسی تجسیمی یهودیان گرفته است؟ یهودیان چه نقشی در شکل‌گیری خداشناسی سلفیان داشته‌اند؟ فرضیه پژوهش این است که‌اندیشه تشبیهی سلفیان متأثر از نفوذ فرهنگی یهودیان بوده و باور تشبیهی یک باور وارداتی به جهان اسلام است تا یک عقیده اصیل اسلامی. پژوهش حاضر با روشی اسنادی، تحلیلی تطبیقی در پی اثبات این فرضیه به شباهت‌ها و شواهد و اعترافاتی از تأثیرپذیری خداشناسی تجسیمی سلفیان از یهودیان دست‌یافته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که اولاً تفسیر قطعی تأویل‌گرایانه از عقاید و باورهای یهود در بابصفات خبری خداوند ناصحیح است. ثانیاً وجه مشترک باور تجسیمی سلفیان و یهودیان این تصور را ایجاد می‌کند که خداشناسی تجسیمی سلفیان در قالب پذیرش اسرائیلیات منبعث و متأثر از خداشناسی تشبیهی یهودیان بوده است. ثالثاً این همگرایی نظری می‌تواند موجب نوعی همگرایی عملی میان سلفیان تکفیری با یهودیان صهیونیزم باشد.

علم کلام از مجموعه علوم عقلی است که از ابتدای پیدایش، موافقان و مخالفانی از فرق و مذاهب اسلامی داشته است. پس از تدوین کتب کلامی، برخی با این علم موافقت کردند و به شرح و تفسیرآن پرداختند و برخی با آن مخالفت کردند و به نقد آن پرداختند. سلفیه به پیروی از اهل حدیث، به‌دلیل نقل‌گرایی حداکثری و کنار‌گذاشتن استدلال عقلی، با علم کلام مخالفت کرده و ورود در آن را مایه‌ی خسارت و گمراهی می‌دانند. برخی از استدلال‌های مهم سلفیان در انکار و مخالفت با علم کلام عبارت‌اند از: اجتناب سلف از ورود به مباحث علم کلام، نهی صحابه و تابعین از ورد به علم کلام، بدعت‌انگاری علم کلام، اختلاط علم کلام با مباحث خرافی و دروغ و گاه کفرآمیز، مخالفت و تضاد نتایج مباحث کلامی با نصوص قرآنی و حدیثی. پژوهش پیش رو با روشی اسنادی، تحلیلی‌‌ـ‌انتقادی، استدلال‌های سلفیه را در بوته‌ی نقد و ارزیابی قرار می‌دهد و سستی آن‌ها را آشکار می‌کند. استدلال‌های سلفیان نوعاً مغالطه‌آمیز بوده و با نصوص قرآنی و حدیثی و همچنین سیره‌ی صحابه و تابعین و دیگر عالمان در تضاد بوده است. دیدگاه سلفیه پیامدهای تلخی داشته؛ نظیر مشروعیت‌نداشتن ورود به دیگر علوم و ارزش‌ستیزی از علوم عقلی و آلی و ابزاری و همچنین نوعی انحصارگرایی و مطلق‌گرایی در فهم مردمان سه سده‌ی نخستین جهان اسلام.

یکی از مباحث چالش برانگیز در مکتب فلسفی صدرای شیرازی و امام فخر رازی،مسئله ی سنخیت میان علت و معلول است.آیاسنخیت علی و معلولی در تفکر صدرایی و فخر رازی امری پذیرفته شده است یا مردود است؟ آیا صدرای شیرازی و فخر رازی در مسئله ی سنخیت علی و معلولی،اشتراک نظر دارند یا دیدگاهی متفاوت برگزیده اند؟ در پاسخ به سوالات فوق در این مقاله نشان داده می شود که چگونه صدرای شیرازی، سنخیت میان علت و معلول را امری مسلم وبدیهی می داند و معتقد است که هر معلولی از هر علتی به وجود نمی آید و در نظام طبیعت نظمی حکمفرماست که گویای روابط دقیق میان اشیاء است.و چگونه در طرف مقابل،فخررازی،سنخیت میان خدای متعال و مخلوقات را به دلیل اشتراک میان وجود واجب و وجود ممکن،محدود شدن قدرت الهی انکار می کند و آن را با مقام تنزیه خدای متعال در تعارض میداند.

یکی از کاربردی­ترین مفاهیم در نهج البلاغه مفهوم علم خداوند است. یکی از روش­های کشف معنی علم خدا ، توجه به مفاهیم همنشین است که نقشی تعیین کننده و تکمیل کننده، در مقصود حضرت علیj در ارتباط با مفهوم علم الهی دارد. این رویکرد سعی دارد، با ملاحظه سیاق و با توجه به مجاورت کلمات و تکیه بر مجموعه کلی نهج­البلاغه، انسجام و پیوستگی معارف آن را بیان کند. پژوهش پیش روی با روشی اسنادی- تحلیلی در نهج­البلاغه در پی پاسخ به این سؤال است که حضرت امیر j در تببین و تحلیل صفت ذاتی علم الهی از چه صفات همنشین و هم معنایی استفاده کرده است و در پایان به این نتیجه می­رسد که واژگان و صفاتی نظیر محیط، مبتدع، حکیم، سمیع و بصیر بیشترین فراوانی آماری و نقش همنشینی در صفت علم الهی را دارند. به دیگر سخن احاطه­ی باریتعالی بر همه­ی امور، نوآوری­اش در آفرینش، حکمت و دیدن و شنیدنش؛ نشانه­ای از آگاهی و علم ذاتی خداوند بر همه­ی اشیاء و موجودات است.

مسأله نسخ یکی از مسائل بسیار مهم در علوم قرآنی است که میان صاحبنظران در تعریف و مصادیق آن اختلافات فراوانی وجود دارد. قرآن مجید خود در چند آیه به وقوع نسخ در قرآن تصریح فرموده است(بقره/ 106؛ نحل/ 101؛ رعد/ 39). نوع مواجهه با مسأله نسخ می‌تواند موجب پذیرش یا انکار حجیت ظاهری آیات فراوانی از قرآن باشد. جریان سلفی- تکفیری فرقه‌ای منسوب به اهل سنت با گرایش و رویکردی خاص در تفسیر و علوم قرآنی برداشتی متفاوت‌تر از سایر فرق اسلامی در موضوع نسخ دارد. به نظر، این اختلاف خود یکی از عوامل شکل گیری فتنه‌ها، خونریزی‌ها و کشتن مسلمان‌ها در عصر حاضر است. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و رویکرد اسنادی و نیز آگاهی از ضروت شناخت مبانی فکری جریان سلفی- تکفیری به مطالعه و تحلیل نسخ در دیدگاه آنان می‌پردازد و در پایان به این نتیجه می‌رسد که سلفیان نسخ اصطلاحی را انکار می‌کنند و نسخ را در معنایی به کار می‌برند که شامل تخصیص، تقیید، مطلق، استثنا و... هم می‌شود. عدم توجه به این نکته می‌تواند موجب خطا در قضاوت‌های ما باشد.

هدف: هدف از انجام این پژوهش، تبیین و تفهیم صحیح «ایمان» و حوزة معنایی آن از دیدگاه ابن تیمیه بود. روش: روش به کار رفته در این پژوهش، ترکیبی از روش اسنادی-کتابخانه‌ای و معناشناسی توصیفی- تحلیلی بود؛ بدین صورت که با مراجعه به منابع دست اول ابن تیمیه، واژة «ایمان» در آثار ایشان مطالعه و نسبت و روابط مفهومی آن با دیگر مفاهیم همنشین و جانشین از دیدگاه وی استخراج، ارزیابی، تحلیل و تبیین معناشناختی شد. یافته‌ها و نتیجه‌گیری: از یافته‌های پژوهش حاضر این بود که دیدگاه ابن‌تیمیه افزون بر قرابت بسیار با باورهای شیعه در موضوع ایمان، بر خلاف ادعای وهابیان است که مدعی پیروی از ابن‌تیمیه‌اند. تبیین صحیح، درست و ترویج دیدگاه ابن‌تیمیه در مبحث ایمان، می‌تواند بستر مهمی برای شکل‌گیری گفتمان و تعامل با گروههای بنیادگرای سلفی تکفیری باشد.

در منابع دینی شیعه و سنی، سفارش‌های فراوانی برای قرائت قرآن با ترتیل و صدای بلند وارد شده‌است. پیرو همین توصیه‌ها در جوامع اسلامی، قرائت‌های فردی و دسته‌جمعی مرسوم بود و هست. قرائت فردی قرآن به اجماع مسلمانان جایز و سنت است. اما در این میان، سلفیان تکفیری به عنوان فرقه‌ای از فرق اسلامی، راهی متفاوت‌تر از دیگر فرق امت در پیش گرفته‌اند. این جریان فکری افزون بر اینکه جمع‌خوانی قرآن را جایز و مباح نمی‌دانند، بلکه آن را بدعت می‌انگارند. در این میان، سؤالی که به ذهن متبادر می‌شود، این است که آیا واقعاً چنین سبکی از قرائت قرآن بدعت است؟ پژوهش پیش رو در راستای پاسخگویی به این سؤال با روشی اسنادی و تحلیلی با نظر در منابع اهل سنت و سلفیان، ابتدا حکم جمع‌خوانی قرآن را در دیدگاه علمای اهل سنت مطالعه می‌کند و آنگاه به تبیین و تحلیل دیدگاه سلفیان می‌پردازد و در انتها به این نتیجه می‌رسد که دیدگاه سلفیان در بدعت‌انگاری قرائت جمعی قرآن فاقد مستند شرعی و عقلی و نیز خلاف اجماع مسلمان شیعه و سنی است. از دیگر یافته‌های نوشتار حاضر این است که قرائت جمعی قرآن جایز و مشروع و دلایلی از قرآن و سنت و سیرة صحابه و مسلمین، این عمل را تأیید می‌کند.