جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظریه‌ی چندمعنایی در تفسیر قرآن به رویکردی تفسیری ‌ـ ‌عرفانی نظر دارد که ریشه در تأویل‌پذیری قرآن داشته و مطابق با آن کلمات و تعابیر قرآنی حاوی معانی گوناگونی است و هر کدام از این معانی در جای خود معتبر است و نمی‌توان یکی را بر دیگری ترجیح داد. اما آیا پذیرش چندمعنایی خود مانعی در برابر تفسیر قرآن نیست؟ چگونه می‌توان میان اقوال متغایر مفسرین جمع کرد؟ آیا جمع میان این اقوال که ریشه در تکثرگرائی عرفانی دارد نتیجه‌ا‌ی تفسیری نیز به همراه خواهد داشت؟ تفسیر عین الاعیان نوشتۀ‌ شمس‌الدین محمد فناری که به تفسیر سوره حمد اختصاص دارد، نمونه و الگوی مناسبی است که کیفیت به کارگیری چندمعنایی در تفسیر قرآن و نیز نتایج آن را به روشنی نشان می‌دهد. فناری در تفسیر کلمات «الحمد»، «رب العالمین»، «یوم الدین» و نیز در بیان تفاوت دو صفت الهی «الرحمن» و «الرحیم»، اقوال گوناگون مفسران را نقل کرده تلاش می‌کند به معنایی گسترده از آیات دست‌یابد تا نشان ‌دهد قرآن کریم دریایی بی‌کران از معانی است. کاربست چندمعنایی در تفسیر عین الاعیان گویای آن است که این رویکرد می‌تواند لایه‌هایی از معانی قرآن را بازگو کند که در رویکرد تک معنایی، مغفول می‌ماند.

در همان دهه‌های نخستین عمر اسلام، جریان تکفیر متولد شد. خوارج اولین جریان سازمان‌یافته بودند که مخالفان خود را تکفیر کردند. با وجود عمر طولانی این پدیده، کمتر زمانی شیعه، مذهبی تکفیری معرفی شده است؛ ولی در سده اخیر بسیاری برای تکفیری جلوه دادن شیعه کوشیده‌اند؛ از جمله آقای عبدالملک الشافعی در کتاب الفکر التکفیری عند الشیعه حقیقة أم إفتراء بسیاری از عالمان شیعه را تکفیری معرفی کرده است. این پژوهش برای خنثی‌سازی این اتهام علیه شیعه و نقش تخریبی آن در وحدت امت اسلام صورت گرفته است. در این پژوهش با روش توصیفی _ تحلیلی نشان داده شده که تمام عالمان شیعه، اهل ‌سنت را مسلمان می‌دانند. عالمان شیعه تنها ناصبیان و معاندان را از دایره اسلام بیرون دانسته‌ و اگر بر غیر از این دو گروه اطلاق کفر کرده‌اند، مرادشان کفر در مقابل ایمان بوده است.

بی‌شک فلسفه اشراق نامی آشنا در اذهان فرهیختگان فلسفه و عرفان است. ولیکن متأسفانه دانشوران فلسفه، به حکمت اشراق آن‌طور که شایسته این علم است نپرداخته‌اند. شاید این بی‌مهری به‌جهت قرائتی است که صدرالمتألهین از حکمت اشراق ارائه نموده است که ایشان را اصالت ماهوی معرفی نموده است. اسناد اصالت ماهیت به شیخ اشراق در منظر صدرالمتألهین ازآن‌جهت است که صدرا، اعتباریت وجود شیخ را به معنای معقول ثانی منطقی تصور کرده است. لذا ایشان را اصالت الماهوی دانسته است و حال آنکه با قرائن متعدد در دستگاه فلسفی شیخ اشراق می‌توان کشف کرد که مراد شیخ اشراق از اعتباریت وجود، معقول ثانی منطقی نیست تا این امر منجر به اصالت ماهوی دانستن ایشان گردد. بلکه مراد ایشان از اعتباریت، معقول ثانی فلسفی است و ایشان همان‌گونه که وجود را اعتباری و معقول ثانی فلسفی می‌داند، ماهیت را نیز اعتباری می‌داند. لذا اسناد اصالت ماهیت به ایشان، خبط عظیمی است که نسبت به فلسفه وی رخ داده است. این مقاله سعی دارد با قرائن داخلیه و خارجیه ثابت کند که مراد از اعتباریت در کلام شیخ اشراق، معقول ثانی فلسفی است. لذا نسبت اصالت ماهیت به ایشان، نسبت ناصحیحی می‌باشد.

پژوهشگران علوم انسانی برای بازنگری پیشینه موضوعهای پژوهشی وکشف روابط جدید در میان تعداد زیادی از پژوهش هایی که قبلا انجام شده، از روشی به نام فراتحلیل استفاده می‌کنند. گلاس واژه فراتحلیل را به معنی تحلیل آماری نتایج پژوهشها با هدف ترکیب یافته‌ها برای اولین بار به‌کار برد. شواهد حاکی از آن است که اینک فراتحلیل، روش پذیرفته‌شده‌ای است، وکاربرد آن در علوم انسانی رو به فزونی می‌باشد. با توجه به اینکه تعداد پژوهشهای انجام شده در زمینه علوم انسانی قابل توجه می‌باشد ضروریست که با انجام پژوهش‌های فراتحلیل زمینه کاربست دقیق و علمی یافته‌ها را در جامعه فراهم آورد. در این مقاله سعی شده است تعریف، کاربرد، و مراحل انجام پژوهش فراتحلیل هم‌چنین، مفهوم اندازه اثر، رویکردهای مهم فراتحلیل، چگونگی تدوین یک گزارش فراتحلیل و ارزشیابی آن به زبان ساده بیان گردد.

تربیت دینی به عنوان مهم ترین درخواستی است که آدمی می‏بایست در هر حال، از خدا بخواهد و این امر علاوه بر ایجاد جرأت و جسارت برای شکستن حصارهای تنگ مادّی، می‏آموزد که از خداوند بخواهیم که در راه فضیلت‏ها و خوبی‏ها، پایدار بمانیم و هر روز و در هر لحظه، به سویی متمایل نشویم و هوس‏های مختلف، ما را دستخوش نیازهای مختلف نکنند. پژوهش حاضر بر موضوع کارکردهای شناختی تربیت دینی در هستی متمرکز است که با جمع‌آوری اطلاعات از روش فیش‌برداری و مطالعه منابع کتابخانه‌ای و توصیفی- تحلیلی استفاده‌ شده است. در این کوتاه به تعریف عبارات تربیت دینی و کارکردهای شناختی و سپس تبیین کارکردهای شناختی تربیت دینی در هستی پرداخته می شود. دستاوردها و نتایج تحقیق عبارتند از: کارکردهای شناختی- فردی تربیت دینی شامل: کارکرد شناختی پی بردن به قدرت الهی در نظم هستی،کارکردشناختی یقین به خداوند در شبهات، کارکرد شناختی توجه به طاعت و سجده هستی در برابر خداوند متعال، کارکرد شناختی تاکید برصدفه نبودن هستی در طلوع خورشید و حیات و ممات ، کارکرد شناختی اندیشیدن و عبرت، در تغییرات هستی است.کارکردهای شناختی- اجتماعی تربیت دینی عبارتست از: کارکرد شناختی واقف شدن به عظمت آفرینش الهی در آگاه کردن منکران معاد، کارکرد شناختی درک توانایی خداوند متعال در انتقام از منکران توحید و معاد،کارکرد شناختی هدایت انسان در آفرینش سایه و خورشید.

پژوهش حاضر به بررسی فهم از خداوند متعال، از دیدگاه ملاصدرا و علمای مکتب تفکیک می‌پردازد و تلاش دارد تا با معیار قرار دادن آیات و روایات غیر متشابه، نظرات مطرح ‌شده توسط آنان را بررسی و نقد کند. اهمیت شناخت صحیح از خداوند متعال به این سبب است که این شناخت در تمام ابعاد فردی و اجتماعی زندگی انسان تأثیرگذار است. از نظر ملاصدرا با اینکه ادراک ذات الهی برای انسان‌ها امکان ندارد، اما برهان‌آوری برای خداوند متعال ممکن است. ملاصدرا در معناشناسی صفات الهی قائل به نظریه اشتراک معنوی است، البته از نظر او نحوه‌ی وجود خارجی این صفات به وسیله عقل قابل درک نیست. از نظر علمای مکتب تفکیک خداوند متعال خود را به بندگان معرفی کرده است و اساس شناخت خداوند متعال همین معرفت است. مشکل اساسی برهان‌های فلسفی این است که آنها گرفتار مفاهیم ذهنی هستند و ما را از خدای واقعی دور می‌کنند. از نظر آنان صفات الهی به صورت مشترک لفظی استعمال می‌شوند. نتیجه حاصل‌ شده از این پژوهش این است که در منابع دینی سه نوع شناخت و معرفت نسبت به خداوند متعال بیان ‌شده است: اولین قسم از معرفت به خداوند متعال، معرفت فطری است و این معرفت مورد قبول ملاصدرا و جریان فکری مکتب تفکیک است. معرفت دوم، معرفت شهودی یا دیدن قلبی است و ملاصدرا و علمای تفکیک در مورد آن سخن گفته‌اند. سومین معرفت، معرفت عقلی یا استدلالی است که در مورد گستره و نحوه‌ی آن میان علمای مکتب تفکیک و ملاصدرا اختلاف وجود دارد و اشکالاتی از سوی علمای مکتب تفکیک به روش استدلالی ارائه ‌شده توسط ملاصدرا و فلاسفه وارد شده است. با مراجعه به آثار روائی ملاصدرا و تبیین آراء او مشخص می-شود که روش استدلالی ملاصدرا استحکام عقلی دارد. در مورد اختلاف موجود در زمینه‌ی فهم صفات الهی در بین علمای مکتب تفکیک و ملاصدرا نیز مشخص می‌شود که ملاصدرا و جریان فکری تفکیک این مطلب را قبول دارند که در بحث شناخت خداوند متعال و صفات الهی نباید به تشبیه یا تعطیل برسیم، اما تبیین ارائه ‌شده توسط علمای مکتب تفکیک در واقع منجر به تعطیل شناخت خداوند متعال می‌شود.

تأویل از قدیم مورد توجه دانشمندان ادیان گوناگون بوده که تا کنون نیز ادامه یافته و گستره آن در علوم مختلف نیز افزایش یافته است. دانشمندان مسلمان به دلیل به کارگیری این واژه در قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام، از همان قرون نخستین برای موضوع تأویل جهت فهم معارف قرآن و روایات اهمیت بسیاری قائل شدند . موضوع تأویل از ابتدا امری دشوار و باطنی بر شمرده شده و در روایات اهل بیت علیهم السلام نیز بر آن تاکید شده است به گونه ای که صاحبان تأویل از جایگاه خاصی نزد ایشان برخوردار بوده اند. در صورت نداشتن ضوابط و قواعد درست تأویل ، در فهم متون دینی دچار کج روی شده و آسیب فراوانی وارد حوزه دین می شود. عارفان حقیقی که همیشه از سرچشمه زلال معارف برخوردار بوده اند نیز در این حوزه با به کارگیری شیوه اهل بیت مخصوصا صادقین علیهما السلام در صدد تعریف و روشمندسازی تأویل بر آمده اند. پژوهش پیش رو به روش توصیفی - تحلیلی درصدد بیان ماهیت تأویل و گونه های موجود و ضوابط آن، همچنین بررسی نسبت تأویل عرفانی با تأویل در روایات است. تأویل در اصطلاح حقیقتی است واقعی که بیانات قرآنی اعم از حکم و موعظه و حکمت به آن مستند می شود. چنین حقیقتی که در باطن تمام آیات قرآن اعم از محکم و متشابه وجود دارد از قبیل مفاهیم مورد دلالت الفاظ نیست بلکه امور خارجی بلند مرتبه ای است که شبکه الفاظ نمی تواند آن ها را فراگیرد. با بررسی دقیق روایات به نظر می رسد محدوده تأویل شامل کلیه آیات می شود و اختصاص به آیات متشابه ندارد.ضابطه تأویل گر در روایات رسوخ در علم است. ضوابط و شرایط تأویل صحیح در روایات عبارتند از: موافقت با عقل، عدم مخالفت با قرآن، عدم مخالفت با سیره و سخن پیامبر گرامی اسلام و اهل بیت علیهم السلام، تأویل در جای درست، تأویل از روی علم جامع و عدم تأویل به رای و از روی هوی

رساله پیش‌‌رو با عنوان «مقایسه و ارزیابی آرای کلامی شیخ صدوق و شیخ مفید» سعی کرده تا به شیوه مقایسه‌ای، زمینه‌ای برای درک اختلاف نظرهای آن دو فراهم آورد. صدوق و مفید از متکلمان ممتاز امامیه هستند که تبیین آموزه‌های اعتقادی امامیه مورد اهتمام آنها بوده است. از این‌رو، بازخوانی اندیشه‌ورزی آن دو بر اساس مبانی فکری‌شان و آسیب‌شناسی روش کلامی آنها، نقش عمده‌ای در نشان‌دادن کلام‌ورزی اصیل امامیه و ترسیم الگویی صحیح در این مسیر خواهد داشت. این دو در مقام نظر مبانی معرفت‌شناختی یکسانی دارند و عقل و نقل معتبر را به عنوان منبع معرفت دینی می‌پذیرند، ولی در مقام عمل صدوق به نقل اهمیّت زیادی می‌دهد تا جایی که در برخی موارد به «خبر واحد» نیز استناد می‌کند و مفید تاکید زیادی بر عقل دارد به نحوی که در مواردی مفاد اخبار متواتر را نمی‌پذیرد. آن دو در مبانی انسان‌شناختی نیز با اینکه انسان را مرکّب از روح و بدن و روح را جزء سازنده حقیقت انسان می‌دانند، اما صدوق به خلقت روح پیش از بدن معتقد است و مفید منکر وجود روح پیش از بدن است. با این حال، این دو در مبانی هستی‌شناختی و ارزش‌شناختی اتفاق نظر دارند. موجودات نظام هستی را به حادث و قدیم تقسیم کرده و نظام حاکم بر هستی را بر اساس حدوث تبیین می‌کنند. همچنین در مباحث ارزش‌شناختی حسن و قبح افعال را عقلی می‌دانند و عدل الهی را بر مبنای آن تبیین می‌نمایند. نتیجه تحقیق آن است که آن دو، در اکثر مبانی فکری و به تبع در غالب مسائل کلامی اتفاق نظر دارند و اختلاف آن دو، تفاوت روشی است. از این‌رو، با آسیب‌شناسی روش کلامی آنها، روش دیگری مبتنی بر تعامل عقل و نقل پیشنهاد می‌شود که در آن عقل و نقل در جایگاه مقتضی خودشان قرار می‌گیرند.