جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این رساله بعد از بیان طرح تحقیق، اصول کلی درباره نفس انسان از کتاب اوپانیشادها استخراج و بیان شده است و سپس براساس اصول حکمت متعالیه مورد ارزیابی قرار گرفته است. هر دو مکتب نفس انسانی را منشای حیات در بدن می دانند که ساری در کل بدن است و همچنین قوای نفسانی را مراتب و شئونات نفس می دانند ولی طبق اوپانیشادها نفس همیشه بوده و از چیزی آفریده نشده است بلکه براساس اعمال گذشته با بدنی متناسب تعلق می گیرد مگر اینکه به معرفت توحید آراسته گردد و زمانیکه خودش را با خداوند یکی یابد از زندگی مادی در ابدان رهائی می یابد. امّا حکمت متعالیه این مطالب را ردّ می کند و معتقد است: اولاً؛ نفس مخلوق است، و ثانیاً از ابتدای خلقت امری جسمانی است که در سیر تدریجی از بدن مستقل می شود و همچنین یک نفس فقط در یک بدن تحقق پیدا می کند و نمی تواند از فعلیت به قوه بر گردد. و در آخر؛ یک مطلب بسیار کلیدی درباره ارتباط نفس و خداوند مورد بررسی قرار گرفته است؛ طبق ظاهر عبارات اوپانیشادها؛ نفس انسان خود خداوند است که در بدن تعیّن یافته است، ولی ما طبق حکمت متعالیه و با کمک گرفتن از اقوال شارحین اوپانیشادها، ظاهر عبارات اوپانیشادها را توجیه و تفسیر کردیم که محال است مطلب به این منظور مطرح شده باشد چون معلول و علت نمی توانند یکی باشند البته نفس در سیر و سلوک می تواند به مقام فنا برسد.

در نوشته های فلسفی در حوزه متافیزیک همیشه سعی شده است که احکام موجود کشف شود. و در همه مقاطع تاریخی بحث فلسفه؛ زاویه دید پیوسته موجود بما هو موجود و جهات مختلف آن بود. این رساله قصد دارد که عمدتا به بحث فلسفی یک جهش نو بدهد. موضوعی که این رساله برسی میکند یکی از مسایل گسترده فلسلفی است که رد لابلای بیشتر ابواب فلسفی بخش شده، وآن موضوع نسب و روابط وجودی است، ضمن گرایش به خصوص روابطی که در لوح واقع اثر میگزارد ونه صرفا تحلیلی باشد. با برسی روابط وجودی در ظروف و عوالم مختلف، این رساله می کوشد تا به نظام جامعی که پشت این روابط کامن و هفته است کشف کند و بر اساس بیانات فلاسفه اسلامی و بویژه صدر المتالهین شیرازی آن را ابراز کند.

در زندگی همه‌ی انسان‌ها، لزوماً درد و رنج وجود دارد تا آنجا که می‌توان گفت درد و رنج، زبان مشترک همه‌ی انسان‌ها است. با توجه به اینکه این لحظه‌ها، سخت‌ترین و غامض‌ترین تجربه‌های هر فرد است، تأثیرات عمیق و اساسی در زندگی انسان ایجاد می‌کند. در میان اندیشه‌های فلسفی گوناگون که نظریاتی دراین باره ارائه نموده‌اند، پیروان حکمت متعالیه با ارائه‌ی نظریات متقن و مستدلی در زمینه فلسفه رنج و ارتباط آن با شرور، رویکردی متفاوت در تحلیل نقش رنج در زندگی انسان داشته و لذت والم اخروی را نیز در این بحث وارد نموده است. بر همین اساس پژوهش حاضر در پی یافتن پاسخی برای این پرسش است که تبیین فلسفی رنج در حکمت متعالیه چگونه است؟ و نوآوری پژوهشی نحوه مواجهه درد و رنج است دستاورد حاصل از این پژوهش دستیابی به این مهم است که یکی از مصادیق شرور «ألم» و «رنج» است و هیچ یک از شرور عدمی، شرّ بالذات نیستند و تماماً شرّ بالعرض‌اند و تنها یک شر بالذات وجود دارد که آن ألم است که امری وجودی است و راه مواجهه انتخاب آگاهانه و پذیرفتن رنج با توجه به درکی است که انسان جهت رسیدن به قرب الی الله بدست می‌آورد به همین دلیل بحث از فلسفه وجود رنج ها و شرور در زندگی انسان را مرتفع می‌سازد. از این رو باید گفت آزمودن انسان، ارزش گذاری و تربیت انسان از مهم‌ترین فلسفه‌های وجود رنج در زندگی انسان است. روش تحقیق در این پایان‌نامه، کتابخانه‌ای است و با رویکرد توصیفی- تحلیلی صورت گرفته است.

با مراجعه به آثار ملاصدرا می توان دریافت حکمت در دیدگاه او از منبع الهی و عالم تجرد و عالم ملائکه بر انسان افاضه می‌شود. دریافت حکمت، مشروط به تحقق شروطی در ابعاد عاطفی، کنشی و معرفتی انسان است. شروط عاطفی از جمله شرح صدر، سلامت فطرت و حُسن خلق و شروط معرفتی مانند تیزی ذهن، سرعت فهم و سلامت اندیشه و شروط کنشی نیز مواردی از جمله تبعیت تام از شریعت و زهد و تقوی را دربرمی‌گیرد. رسیدن به حکمت، آثار خاصی را در حوزۀ معرفتی و رفتاری انسان دارد. در حوزۀ معرفتی سبب رسیدن انسان به یقین و خارج شدن از ظرف شک و تردید و... می‌شود. در حوزۀ رفتاری نیز رسیدن به اعتدال و تبعیت تام از شریعت نیز از آثار و غایات مترتب بر آن است. ملاصدرا از چنین حکمتی با اوصافی از قبیل حکمت شرعی، نقی و خالص و حکمت مشرقی و ... نیز یاد می‌کند.

نظريه‌هاي طرح‌شده در کيهان‌شناسي نوين، از‌جمله مسائل مهم در رابطه علم و دين و فلسفه است. برخلاف مدل‌هاي استاندارد مِه‌بانگ که به نظر شماري از انديشمندان توافق قابل‌ملاحظه‌اي با عقايد پايه ديني مانند آفرينش الهي و حدوث زماني جهان دارد، شماري از مدل‌هاي کوانتومي آن دستاويزي براي مخالفت با خداگرايي و آفرينش‌باوري قرار گرفته است. از اين‌گونه است «مدل بي‌مرزي هاوکينگ ـ هارتل» که مي‌کوشد در عين پذيرش تناهي جهان؛ با نفي تكينگي آغازين و زمان صفر مطرح در مدل استاندارد، کرانمندي آن را نفي و به اين وسيله وجود خدا و نقش بي‌بديل او در آفرينش را مردود اعلام کند. مقاله پيش‌رو بر آن است تا به روش کتابخانه‌اي ـ توصيفي نظريه يادشده را معرفي و سپس به روش عقلي ـ تحليلي، به‌ويژه با تکيه بر حکمت متعاليه، آن را مورد سنجش قرار داده، مباني و نتايج فلسفي و الهياتي‌اش را آشکار سازد. ماحصل تحقيق اين است که مدل يادشده فاقد استانداردهاي لازم علمي و پشتوانه‌هاي تجربي و نظري است. افزون بر آن، بر فرض درستي اصل نظريه، بر هيچ‌يک از نتايج فلسفي و الهياتي موردنظر هاوکينگ دلالت نداشته و برداشت‌هاي صورت‌گرفته، همه ناشي از ضعف بن‌مايه‌هاي فلسفي و فاقد استواري لازم است.

با تفحص در آثار فیلسوفان اسلامی با قاعده «کل ممکن زوج ترکیبی» برخورد می‌کنیم که براساس آن همۀ موجودات امکانی دارای ماهیت هستند. بااین‌حال قاعده دیگری نیز با عنوان «النفس و ما‌‌‌‌‌ ‌فوقها وجودات صرفه» از سوی اصحاب حکمت متعالیه مورد قبول واقع شده است که براساس آن طبق تفسیر بدوی حکم بر فقدان ماهیت در مجردات شده است. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که آیا تناقضی بین دو قاعده وجود دارد یا خیر و در صورت عدم وجود تناقض، دیدگاه‌هایی که از سوی فیلسوفان برای رفع تناقض ظاهری بیان شده است چیست؟ برخی بین این دو قاعده تناقض قائل بوده و معتقدند رای نهایی صدرا تنها پذیرش یکی از این دو قاعده است. برخی دیگر هم معتقدند که علی‌رغم تناقض ظاهری، حقیقتاً بین این دو قاعده تناقضی وجود ندارد. نگارندگان بعد از احصای پاسخ‌های مطرح‌شده از سوی فیلسوفان آنها را قانع‌کننده نیافته ازاین‌رو با تحقیق و نگاه دوباره در معانی ماهیت پاسخ دیگری در این مقاله ارائه داده‌اند.

ولایت از مفاهیم مشترک همة متفکران شیعی است. نگاهی تحلیلی به مفهوم ولایت در منظومة فکری ملاصدرا و تطبیق آن با اندیشة فردوسی در شاهنامه، به‌خوبی رگه‌های مستمر این تفکر و پیوستار اندیشگی این دو حکیم مسلمان را نشان می‌دهد. تحلیل محتوای آثار این دو حکیم متأله، نشانگر این حقیقت است که در کنار روش غالباً استدلالی صدرالمتألهین و پیش‌کشیدن برهان‌هایی همچون قاعدة امکان اشرف، فردوسی نیز با سه شیوة‌ مختلف بیان صریح اعتقاد به ولایت علی (ع)، تمثیل مستقیم دریا و هفتاد کشتی و تمثیلات غیرمستقیم، به‌ویژه با ایجاد یک رمزگان اسطوره‌ای فراگیر در شاهنامه با طرح شخصیت‌هایی همچون فریدون و ایرج و کیقباد و کیخسرو و... به تبیین مبحث ولایت و تفسیر تمثیلی اعتقادات شیعی و ولایی خود بر اساس همان قاعدة امکان اشرف پرداخته است. تفکیک ولایت و شهریاری صالحان از ولایت طاغوت و پادشاهی ناصالحان نیز بر مبنای همین قاعده، قابل تفسیر است.

از آنجا که انسان اصلی­ترین محور نظام­های تربیتی است، قطعاً شناخت و پرداختن به ابعاد مختلف او از منظری فراحسی می­تواند نقش مهمی در بهبود اجزای سیستم آموزشی نظیر اصول، روش­ها و اهداف تعلیم و تربیت داشته باشد. بدین منظور نوشتار حاضر ابتدا با بررسی ظرفیت­های علم اشتدادی در حکمت متعالیه، در راستای نظریه­های مختلف فلسفه علم به ارائه علم­شناسی نوینی پرداخته است. نظریه علم اشتدادی با تأکید بر تناظر حقیقی میان انسان با مراتب هستی و حقیقت و افزودن تأویل به مثابه یک «روش» در طول سایر طرق فهم حقیقت، ساحت وسیع­تری از علم را می­شناساند که نه تنها با سایر ابزارها و روش­ها منافات ندارد، بلکه همه را به گونه­ای در خود می­گنجاند. «استکمال مراتب نفس و مدرکات متربی» و «رسمیت فهم­های متعدد از یک حقیقت واحد» به گونه­ای که منجر به شکاکیت و نسبیت مطلق نشود، از اهداف این نوع علم است. لکن پیاده­سازی تعریف و مختصات چنین علمی در سیستم آموزشی نیازمند اتخاذ روش­های متناسب برای تحقق اهداف علم اشتدادی در راستای رشد و تکامل متربی است که در این مقاله بدان پرداخته می­شود.

پژوهش بنيادي درباره هنر ديني به‌ عنوان يکي از برجسته‌ترين پديده‌هاي انساني و تأثيرگذار در زيست فردي، اجتماعي و تمدني ضرورت دارد. يکي از عرصه‌هاي هنر ديني، واقع‌نمايي آن است. جستار حاضر اين پرسش را به روش تحليلي بررسي مي‌کند که هنر ديني به‌ عنوان فرايندي ظريف و پيچيده معطوف به درون انسان، چگونه با واقعيت تطبيق داده مي‌شود؟ فرضيه‌اي که پژوهش پيش‌ رو پي مي‌گيرد اين است که واقع‌گرايي هنر ديني با سنجه غايات ارزيابي مي‌شود. هر هنرى، از آن‌ جهت كه هنر است و زيبا مي‌نمايد، ارزشمند و ديني نيست. ارزش‌گذارى صورت و محتواي هنرى، براساس مباني غايت‌شناسي آن رقم مي‌خورد. دستاورد پژوهش آن است که محک واقع‌نمايي هنر ديني ناظر به غايات و مصالح و مفاسد واقعي است. هنر، وقتي ديني است كه از واقعيات جهان غيب (جهان‌بيني الهي) در کارگاه روح الهام گرفته و مخاطب هنر را به مصالح و مفاسد واقعي رهنمون باشد.

هدف از این پژوهش استخراج مفاهیمی از بطن حکمت متعالیه برای شکل­دهی به یک نظریه روان­شناسی است. فرضیه اساسی این است که آرای صدرالمتألهین حاوی دلالت­های مورد نیاز برای شکل­دهی به یک نظریه روان­شناسی است. فرض­های دوم و سوم این است که می­توان برای بخش­های مختلف یک نظریه روان­شناسی، دلالت­های متناسب را از حکمت متعالیه ملاصدرا استخراج کرد. همچنین نظرات ملاصدرا در قیاس با نظریات موجود در روان­شناسی، صاحب مفاهیم راهگشا و تبیین­کننده است. نتایج حاصل از پژوهش، این فرض­ها را تأیید کرده و نشان می­دهد که آرای ملاصدرا حاوی مفاهیم مهمی برای علم روان­شناسی است و با بررسی انسان­شناسی صدرایی، پیش­فرض­های اساسی در یک رویکرد روان­شناسی را می­توان استخراج کرد. در این مقاله پیش­فرض­هایی در زمینۀ هستی­شناسی استخراج و به تناسب در زمینه «جایگاه انسان در عالم» با رویکرد اگزیستانسیالیسم و در زمینۀ «تعریف انسان» با رویکرد رفتارگرایی در قیاس قرار گرفته است. همچنین برخی پیش­فرض­های مربوط به «تحول و رشد انسان» استخراج شده است و در زمینه «غرایز انسان» با رویکرد روان تحلیلی و «ویژگی­های تحول» با نظریه «ساخت و سازگرایی» پیاژه مورد قیاس قرار گرفته است. در زمینه مراتب بی­نهایت تحول در آرای صدرایی، مابه­ازایی در روان­شناسی برای قیاس یافت نشد.