جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پایگاه خبری الجزیره نوشت: نظریه «برخورد تمدن‌ها» هانتینگتون که کشمکش جهان غرب با جهان اسلام را پیش‌بینی و نظریه «پایان تاریخ» فوکویاما که حکمرانی ایدئولوژی لیبرال دموکراسی در سراسر جهان را مطرح می‌کرد، با بروز حوادثی همچون ۱۱ سپتامبر، ظهور تروریسم افراط‌گرایانه، خیزش عربی و رشد ناسیونالیسم در کشورهای اروپایی و آمریکا مطرود بوده و برخورد واقعی در درون تمدن غرب به‌ویژه آمریکا رخ داده است.

فوکو معتقد است مدرنیته با تمام پیشرفتش بشر را در خلاء معنوی و اخلاقی قرار داده و فاعلیت نفرت‌انگیزی برای بشر آن زمام ایجاد شده است. وجه مشترک بین انقلاب و فوکو این است که هر دو منتقد فرایند مدرنیزاسیون هستند.

فوکو و لویناس از برجسته‌ترین و مهم‌ترین متفکرانی هستند که بر ضرورت انتقاد بنیادی از سوبژکتیویسم عقلانی تأکید کرده‌اند. جریانی که به زعم این دو متفکر از زمان دکارت تا عصر حاضر، توانایی اخلاقی بدن را به نفع آگاهی سرکوب کرده است. فوکو و لویناس به بررسی و تحلیل معیار اخلاقی سوژة بدن‌مند پرداخته‌ و در همین راستا توصیف اساسی و بدیعی از بدن و اخلاق ارائه کرده‌اند. بر همین اساس پیوند سوژه و دیگری را از منظری نو واسازی کرده‌اند. پرسش‌های راهبر ما در ‌این مقاله عبارتند از: لویناس و فوکو چگونه بر پایة مختصات اندیشه-شان، سوبژکتیوتة بدن‌مند اخلاقی را ترسیم کرده‌اند؟ وجوه اشتراک و اختلاف این دو در باب سوبژکتیوتة بدن‌مند اخلاقی چیست؟ مدعای اصلی مقاله این است که اگرچه فوکو و لویناس روش‌ها و دریافت‌های متفاوتی از اخلاقی بودن ارائه کرده‌اند، اما هر دو بر اهمیت بدن به عنوان شرط ضروری و ذاتی بازسازی سوبژکتیوته اخلاقی تأکید دارند. هر دومعنای خاصی از اخلاق ارائه کرده‌اند و به نقد نظریه‌های مربوط به عمل اخلاقی و مجموعة قوانین کلی پرداخته‌اند. همچنین با تأکید بر اهمیت توانایی اخلاقی زبان، به تبیین رابطة اساسی بین سوژه و دیگری پرداخته‌اند و با انتقادهای جدی به زبان سوبژکتیوسم عقلانی به تولد سوژة حقیقت‌گو و سوژة پاسخ‌گو همت گماشته‌اند. به‌طور کلی سوژه بدن‌مند اخلاقی فوکو و لویناس دارای جنبه‌های مشترک اخلاقی، جسمانی، زبانی، زیبایی‌شناختی و تاریخی است.

محمدرضا بایرامی از نویسندگان توانمند معاصر است که دورمان او «پل معلّق» و «مردگان باغ سبز» به دلیل پرداختن او به عوامل برون زبانی مثل بافت موقعیتی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی، تکثرگفتمانی را بین نسل­ها و عصرهای متفاوت به لحاظ پیوند لاینفک این عوامل با ایدئولوژی و پیوند رمان­ها با بافت اجتماعی و تاریخی، زمینه تحلیل گفتمان انتقادی را فراهم کرده است. از دو رمان وی «پل معلّق» جنبۀ روان­شناختی و «مردگان باغ سبز» جنبۀ تاریخی و جامعه شناختی قوی­تری دارند و موضوع اصلی رمان دوم او، جستجوی هویّت است. یکی از نظریه­پردازان معروف در تحلیل گفتمان انتقادی میشل فوکوست که ظاهراً بایرامی در این دورمان از اندیشۀ او بهره گرفته است با این تفاوت که غرض وی همچون فوکو، از واژۀ «ایدئولوژی»، هر نظام فکری و گفتمان مسلّط، منهای اندیشه­های متافیزیکی و تجربۀ قدسی نیست. پرسش محوری نگارنده در این پژوهش، میزان تأثیر­پذیری بایرامی از نظریه فوکو و توانایی وی در خلق تکثّر گفتمان است و در نهایت با تجزیه و تحلیل این دورمان به شیوه توصیفی-تحلیلی، نشانه­های تکثّر گفتمان را از منظر زبانی، روان­شناختی، جامعه­شناختی و ایدئولوژیکی برمی­شمارد.