جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این پایان نامه عالم برزخ به طور عمده با استفاده از تفسیر المیزان بررسی شده و مطالب آن در سه فصل با این عناوین آمده است: فصل اول، کلیات: تعریف موضوع، پیشینه تاریخی اعتقاد به عالم پس از مرگ در کتب آسمانی؛ فصل دوم، مرگ: معنای موت در لغت و قرآن، حکمت و حقیقت موت، اقسام مرگ، سکرات مرگ، مرگ دریچه ای به عالم بقا، مقایسه مرگ و خواب؛ فصل سوم، عالم برزخ: تمایز میان عالم ماده و عالم برزخ و عالم قیامت، عالم برزخ در قرآن و احادیث، ادله وجود عالم برزخ، فلسفه وجودی برزخ، خصوصیات برزخ، قرآن و تجرد روح، تجسم اعمال و اخلاق در برزخ.

در این پایان نامه به بررسی عقل و ایمان از دیدگاه غزالی، مولوی و علامه طباطبایی پرداخته شده است. جان کلام اندیشه غزالی این است که علم و فلسفه حدود خاصی دارند. بنابراین اعتقاد و ایمان دینی را نمی توان با استدلال عقلی و فلسفی فهمید. اگر هم چنین کنیم این ایمان علم زده و عقل زده است و کاری از پیش نمی برد جز اینکه بر شک و حیرت می افزاید. بر این اساس وی به جنبة کشف و شهودی بودن ایمان تأکید می ورزد نه جنبة استدلالی و عقلانی آن. هر چند در این میان منکر عقل نیز نمی شود. مولوی نیز براساس دیدگاه عرفانی خود ایمان را کاملا از سنخ کشف و شهود و رابطة عاشق و معشوق قلمداد می کند و در نظام فکری او عقل جزئی و حسابگر و علوم حصولی استدلالی در کسب ایمان بی تأثیر و ناتوان هتنسد. وی در جای جای اشعار مثنوی بر ضرورت شهود و اشراق و برتر بودن این راه تأکید می ورزد. از طرف دیگر، علامه طباطبایی متفکر بزرگ شیعی، علاوه بر شهودی بودن ایمان، اعتقاد دارد که ایمان را باید با استدلال عقلی محکم و مبرهن ساخت تا بدین طریق راه بر موهومات و تخیلات و عواطف و احساسات بسته شود. و در نظام فکری او هیچ گونه تعارضی بین عقل و ایمان وجود ندارد. خلاصه اینکه: گرچه سخن غزالی در محدودیت قلمرو علم و فلسفه سخن صوابی است. و سخن مولوی در اینکه مؤمن رابطه عاشقانه با پروردگار خویش دارد، سخنان صواب هستند، اما نمی توان نقش عقل و برهان را در استحکام پایه های ایمان نادیده گرفت گرچه ایمان در تعالی خویش رابطه ای عاشقانه بین مؤمن و خدای سبحان برقرار می کند. بنابراین، مبانی عقیدة ایمانی از دیدگاه عقل نیز قابل توجیه است و کسی که به ایمان روی می آورد ضرورتی ندارد که حکم به درماندگی عقل کند و ناکارایی آن را بپذیرد.

صفات خداوند اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد. با توجه به این مطلب، در این رساله دو صفت از صفات خداوند یعنی قدرت و اراده مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است و بین نظرات کلامی اشعری وفلسفة شیعی مقایسه ای انجام گرفته و موارد اختلاف و اشتراک آنها و همچنین اختلاف نظرهای موجود در آراء دو متفکر شیعه یعنی خواجه نصیرالدین طوسی وعلامه طباطبایی مشخص شده است. حاصل این تحقیق 4 فصل با عناوین قدرت و ارادة خداوند از دیدگاه فخر رازی، قدرت و ارادة خداوند از دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی، قدرت و ارادة خداوند از دیدگاه علامه طباطبایی و مقایسه، تجزیه و تحلیل و نتیجه گیری است که در آنها مسایلی مانند تعریف این دوصفت و چگونگی اثبات آنها برای خداوند، شمول و عمومیت این صفات، ذاتی یا فعلی بودن آنها، رابطة ارادة خداوند و ارادة انسان، نحوه فاعلیت خداوند و ... مطرح شده است.

کتابنامه: ص. ۱۰۷ - ‎۱۱۱؛ همچنین بصورت زیرنویس // در این رساله بر آنیم که به بررسی مبانی عقلی و نقلی امامت از دیدگاه علامه طباطبایی بپردازیم. این رساله در نگاه تشیع و به ویژه علامه طباطبایی به عنوان یکی از بارزترین نمایندگان این مکتب، یکی از مسایل مهم اعتقادی است که همچون دیگر اعتقادات، بیشتر در حیطه علم کلام مورد کنکاش قرار می گیرد. امامت به تعبیری دنباله نبوت است اما تفاوت هایش با آن مهر خاتمیت بر نبوت زده و حقیقتی به نام امامت را ایجاد کرده است. هدایتگری امام در صورتی صورت می گیرد که تلاش های قبلی زمینه را برای آن مساعد تر نموده است. لذا در نحوه هدایت امام به مطلوب جلوه پرنگ تری می یابد. دانستن ویژگی های امام از جمله علم، عصمت و انتصاب او از سو.ی خداوند و نیز شناخت مناصب او، هم چون ولایت تکوینی، تفسیر دین و حکومت امام موجب ایجاد شناخت عمیقتری نسبت به نقش امام و ضرورت وجود او می شود. بررسی برخی مبانی عقلی چون دقت در برخی اوصاف خداوند، ضرورت وجود امام از دیدگاه علامه را به خوبی تبیین می نماید. هدایت گری خداوند هدایت بندگان را توسط او ایجاب می کند، حکت خداوند مقتضی ایجاد زمینه مناسب و شکل دادن نظامی است که در پرتو آن بتوان به هدف غایی خلقت و تکامل مطلوب دست یافت و آن نظام احسن قطعا خالی از وجود یک راهنما و هدایتگری به نحوه هدایتی که ذکر شد نخواهد بود. از سوی دیگر لزوم تدبیر بندگان به بهترین صورت، مقتضی ربوبیت پروردگار است و رحمت الهی ایجاب می کند که نیاز مومنان به رهبر و راهنما پاسخ دهد و این نقض را از آنان برطرف نماید هم چنین عدل الهی مستوجب آن است که افاضه لازم را به مستحق آن بنماید و از جمله کمال هدایت را که توسط امام صورت می گیرد و انسان را به غایتش می رساند از او دریغ ننماید. مبانی نقلی نیز این امور عقلی را تایید کرده و بر آن تاکید می ورزد یا از جنبه دیگری ضرورت وجود امام را تبیین می نماید. بررسی تفسیر شریف المیزان ما را در رسیدن به دیدگاه علامه درباره این مبانی یاری می دهد. از جمله آیه ‎۱۲۴ سوره بقره مه مبین هدایتگری خداوند است و ملازمه این صفت الهی با ضرورت امامت را بیان می کند. یا آیه ولایت که نشان می دهد برای اعمال ولایت تشریعی خداوند بر بندگان وجود امام ضروری است و آیه اکمتل دین متضمن آن است که بدون وجود امامت، تمامیت دین به سرانجام نخواهد رسید. بدین ترتیب بررسی مبانی عقلی و نقلی مار ابه اینجا می رساند که رسیدن انسان و مجموعه هستی به غایت مطلوب و سعادتمند شدن انسان، مرهون وجود امام است.

یکی از دغده های ذهنی انسانها از گذشته تا حال مساله غایت حیات و پایان زندگی این جهانی اوست. اینجاست که اهمیت فهم مساله معاد بیشتر آشکار می شود و بدین جهت ادیان الهی یکی از مسائل محوری رسالت خویش را دعوت به فهم این مساله و باور درست و راستین به آخرت دانسته اند. متکلمان و حکیمان مسلمان نیز ضمن اینکه در اصل باور به معاد اشتراک نظر دارند اما در کیفیت حیات پس از مرگ و چگونگی وجود انسان و حیات او اختلاف نمودند، تا جایی که برخی معاد را تنها جسمانی، برخی تنها روحانی و گروهی دیگر جسمانی و روحانی دانستند، دسته سوم ضمن باور داشتن به جسمانی و روحانی بودن معاد در کیفیت جسم اختلاف کردند. امام خمینی و علامه طباطبایی که از بزرگان حکمت، عرفان و کلام امامیه هستند، براساس فهمشان از آیات، روایات و بر مبنای تفکر فلسفی شان که از سرچشمه حکمت متعالیه صدرایی سیراب می شوند دیدگاه ویژه ای در این مسأله دارند. امام و علامه طباطبایی در روحانی و جسمانی بودن معاد متفق القول هستند با این وجود در معاد جسمانی، امام خمینی در اینکه بدن آدمی پس از مرگ ظاهری بدون هیولای مادی است، با استواری سخن می گوید. اما علامه طباطبائی در برخی کلماتش با توجه به برخی روایات به وجود جسم مثالی در عالم برزخ اشاره دارد، گرچه در تفسیر المیزان معتقد است که بدن انسان در عالم آخرت دوباره زنده می شود و به سوی روح حرکت می کند و به آن ملحق می شود، به عبارت دیگر همان الحاق بدنها به ارواح است نه عود ارواح به ابدان با این تعبیر برای نفس جایگاهی مهم تر از بدن قائل شده اند نه به این معنا که دیگران منکر این جایگاهند، بلکه به این معنا که بعد مادی نفس (بدن) از حیث رتبه به مراتب، پائین تر از روح است و روح از آن جهت که بعد از مفارقت از بدن به تجرد تام نایل شده است و غایت آن خودش است و دیگر نیازی به بدن ندارد و این بدن است که بعد از زنده شده باید به روح ملحق شود و با همراهی روح از کمالات لایق آن بهره مند شود.

این تحقیق شامل سه بخش با این موضوعات است: بخش اول، روش تفسیری علاّمه طباطبایی در المیزان: جایگاه احادیث در تفسیر المیزان، جایگاه سیاق، جایگاه اقوال صحابه و تابعین، نمونه ای از قصص قرآنی در المیزان، ترتیب تفسیر آیات در المیزان، جایگاه آیات الاحکام در المیزان؛ در بخش دوم، متن عربی آرای علاّمه طباطبایی در ذیل سوره های حمد، بقره، آل عمران و نسا و در بخش سوم، ترجمه ی فارسی آنها آمده است.

فلسفه دین دارای مسائلی نظیر رابطه علم و دین، عقل ودین، اخلاق و دین، مسأله زبان دینی و... است. بحث زبان دینی مسأله ای که شاید بتوان گفت در تمام ادیان آسمانی، مطرح بوده و هست. مباحث زبان دینی شامل چیستی زبان دینی، معناداری یا بی معنایی آن، حقیقی یا مجازی و یا سمبلیک بودن آن و معرفت بخش بودن انواع گزاره های دینی مانند گزاره های تاریخی، موعظه ای، دعا ونیایشی و گزاره های کلامی است. مهمترین بحث آن مربوط به گزاره های کلامی است که از دیرباز مورد توجه فیلسوفان و متکلمان دینی بوده است با این سؤال که آیا اطلاق مفاهیم محدود انسانی و مادی بر خدای نامحدود غیرجسمانی امکان دارد. در این رساله، بررسی و تطبیق آراء علامه طباطبایی (ره) و ویلیام آلستون فیلسوف دین آمریکایی معاصر، در زمینه زبان الهیات (کلام) مدّنظر بوده است. آلستون برای توجیه مشکل اطلاق گزاره های کلامی بر خدا نظریه «کارکردگرایی» را مطرح می کند که البته بدون اشکال نیست. علامه برای توجیه این مشکل، نظریه های «اشتراک معنوی و تشکیک در وجود»، «تأویل کلامی» و «غائیت» را مطرح می کند که هر کدام در جایی کاربرد دارند. نظریه اشتراک معنوی درباره اوصافی نظیر علم، قدرت، حیات و وجود، کاربرد دارد و اطلاق آن ها را توجیه می کند و نظریه دوم در مورد اوصافی نظیر سمیع، بصیر، دارای دست بودن و مکان داشتن کاربرد دارد که این اوصاف، متعلق به ممکنات است و از ساحت الهی دور است که متصف به این اوصاف شود. این اوصاف، به اوصاف دسته اول تأول برده می شود و نظریه غائیت در زبان عرفی و دینی و در مورد تمام اوصاف استعمال دارد و استعمال و صدق آن ها را توجیه می کند.

زبان و زمان دو مقوله بسیار مهمّ و تأثیرگذار در حوزه ی معرفت دینی است. زبان دین از سویی بیانگر اهداف وباورهای گوناگون دین وشیوه ی خاص بکارگیری کلمات از سوی آورنده آن است واز سوی دیگر همه ی نمادهای دینی معنایشان را از کل زمینه ای که در آن بکار می روند، می گیرند و هر کدام ازآنها تداعی گر معنایی هستند که حتی در سنت واحد هم از دوره ای تا دوره ی دیگر تفاوت نمایان دارد. به عبارت دیگر می توان گفت گزاره های دینی بار معنایی زمان خود را دارند. تحقیق حاضر در پی آن است که چگونگی شناخت گزاره های دینی ومیزان تأثیرپذیری این شناخت از دو مقوله ی" زبان وزمان" را از نگاه "علّامه محمّد حسین طباطبایی" مورد بررسی قرار دهد. آنچه مدّ نظر است تبیین ملاک معنای نهفته ی عبارات والفاظ دینی ومتون مقدس به خصوص قرآن با نگرش زبانی وزمانی است. همچنین شناخت آن دسته از مبانی معرفت شناختی که محدوده ی برداشت ها ی متعدد ازمتون دینی را مشخص می کند و دستیابی به پاسخ هایی منطقی ومستند در جهت چگونگی پاسخگویی و شیوه ی انطباق قرآن کریم بر نیازهای متنوّع ومتغیّر انسان ها درعصر های گوناگون ، مورد توجه قرار گرفته است . اثبات ابدیّت و جاودانگی قرآن و پایان بخشیدن به دغدغه ی مؤمنان در خصوص هدایتگری مستمر این کتاب آسمانی در عصرخاتمیّت، از دیگر اهداف نگارنده در تدوین این اثر است. در این راستا تفسیر گرانسنگ "علّامه" بر قرآن ،المیزان فی تفسیر القرآن، مورد بررسی عمیق ودقیق قرار گرفت و با تعمّقی خاص در دیگر آثار ایشان ،مطالب وبیانات راهگشا در بحث حاضر استخراج واستنباط گردید.سپس با تأمل در آراء برخی اندیشمندان و صاحبنظران این امر ، دیدگاه "علّامه" در این خصوص بارز شده است .سرانجام نتیجه بدست آمده حاکی از این است که در منظر "علّامه" قرآن، به " لسان قوم" سخن گفته و الفاظ جدیدی برای معانی وضع نکرده است، بنابراین ادبیاتی رمز آلود ومعمّاگونه ندارد؛ بلکه همواره می توان به فهمی صائب وصواب از قرآن رسید . از سوی دیگر مخاطب اصلی این کتاب همه ی انسان ها هستند و گذشت زمان وقانون تحوّل وتکامل آن را کهنه نمی سازد؛ زیرا اساس این سنت لایتغیّر الهی بر خلاف قوانین اجتماعی ، بر توحید فطری است.