جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وحی، عنصری مهم درالهيات مسيحی و كلام اسلامی و از مسائل اصلی آنهاسـت. اين مسئله به ويژه درتفكرهای كشيش جـان مـك كـواری و اسـتاد مرتـضی مطهـری مطرح شده است. نوشتار حاضر می كوشـد مـسائلی همچـون چيـستی وحی، محتـوا و حامل وحی، اعتبار وحی، اقـسام يـا سـطوح وحـی، معرفـت شناسـی وحـی ، توصـيف معرفت وحيانی و... را از ديدگاه اين دو متفكر بررسی كند و با وجود اختلاف فـضای فكری و فرهنگی ودينی اين دو، مقايسه ای ميان ديدگاه های آنها ارائه دهد. در ضـمن اين مقايسه، نقاط تشابه و اختلاف نيز روشن خواهد شد.

اين نوشتار بر آن است كه به بررسی آرای فيلسوف ومتكلم اسكاتلندی مدرسی، يوهـانس دنـس اسكوتوس(1266- 1308م.) در زمينه «اصالت اراده» و بررسی و نقـد اجمـالی آن بپـردازد. آنچـه فلسفه اخلاق اسكوتوس را به ويژه از فلسفه اخلاق ارسطويی ومشائی ـ هم در سنّت مسيحی و هم در سنّت اسلامی ـ جدا می كند، اعتقاد اسكوتوس به جدايی عقل و اراده و عدم تبعيت اراده انسان از عقل اوست كه نتيجه طبيعی آن به نحوی اعتقاد به اصالت اراده مـی باشـد. در پايـان نوشـتار بـا توجه به ديدگاههای مطـرح در فلـسفه اسـلامی، نـسبت عقـل و اراده بـه ويـژه در مـسائل اخلاقـی بررسی می شود.

اين نوشتار عهده دار تبيين، بررسی و نقد مفهوم خدا در تفكر كشيش و متالّه معاصر بريتانيـايی، جـان مك كواری (متولد 1919 (است. مك كواری ديدگاه های خود در الهيات فلسفی را بـر مبنـای تفكـر وجودگرای (اگزيستانسياليست (نام آشنای آلمانی، مارتين هايدگر پايه ريزی می كنـد. وی مـی كوشـد از ظرفيت های تفكر هايدگر كه ذاتاً دينی و حتّی به معنای متعارف «الهياتی» نيسـت، الهيـاتی دينـی را طرح ريزی كند. بنابراين «هستی» در تفكر هايدگر را با «خدا» تطبيق می دهد و الهيـات وجودگرايانـه (اگزيستانسياليستی) خود را توليد می كنـد. حاصـل تـلاش وی اگـر چـه از جهـت الهيـاتی ارزشـمند است، ليكن دو نقد از منظر حكمت اسـلامی بـر آن وارد اسـت: اولا،ً ديـدگاه مـك كـواری دربـاره «هستی» آنگاه كه هستی و خدا را يكی می داند، بـا دشـواری رو بـه رواسـت. ثانيـاً،وی آنگـاه كـه می كوشد نسبت هستی و خدا را تبيين كند، با خلط ميان مفهوم و مصداق هستی مواجه اسـت. امـا در حكمت اسلامی ضمنِ اينكه «وجود» و خدا يكی نيستند، مـرز ميـان مفهـوم و مصـداق وجـود دقيقـاً مشخص و بر اين اساس، نسبت وجود و خدا دقيق تـر،آسـان تـرو فهـم پـذير تر تبيـين مـی شـود. ايـن مطالب، مبناهايی مهم برای نقـد ديـدگاه مـك كـواری را فـراهم مـی آورد. در ايـن نوشـتار بـه ويـژه ديدگاه های ابن سينا و صدرالمتألهين درباره وجود مورد توجه است.

معرفتشناسی قرآنی مکتبی یقینگرا است. یقین بر دو قسم است: یقین معرفتشناختی و یقین روانشناختی. یقین معرفت شناختی آن است که به لحاظ منطقی و فلسفی یقین به شمار می رود. اما یقین روانشناختی غالبا از سنخ اقناع است. یقین در قرآن درنهایت نتیجة حصولِ معرفت صادق (مطابق با واقع) همراه با آرامش و سکون قلبی است. بنابراین، قرآن، هم بر یقین معرفتشناختی تأکید کرده است و هم بر یقین روان شناختی. یقین قرآنی، اعتقادی ساده یا ایمانی کور (ایمان بی دلیل یا ناموجّه) نیست. قرآن بر تأثیر گسترده، عمیق و مستقیم عمل (یا ساحت رفتاریِ) انسان بر نظر (معرفت) و نهایتاً بر یقین تأکید می کند. قرآن اعمال مؤثر بر معرفت و یقین را به دو دستة کلّی تقسیم می کند: ارزش ها و اعمالی که بر معرفت و یقین انسان تأثیر مستقیم و مثبت دارند، و ضد ارزش ها و اعمالی که بر معرفت و یقین انسان تأثیر مستقیم امّا منفی دارند. به نظر می رسد از منظر قرآن، ساحت عمل و نظر به مثابه دو بُعد مهم از ابعاد وجودیِ انسان از یکدیگر جدا نیستند و با هم ارتباط مستقیم دارند، تا آنجا که با دقت در آیات قرآن آشکار می شود که تأثیر عمل انسان بر معرفت و یقین، حتّی بیش از عناصر و عوامل نظری و شناختیِ محض است. در واقع، عمل و معرفت انسان در قرآن در بافتی «وجودی» وحدت می یابند. از دیدگاه قرآن، معرفتِ محض نمی تواند به یقین بینجامد، زیرا معرفت صرفاً یک امر منطقی و معرفت شناختی نیست، بلکه مرتبه و ساحتی از وجود انسان است.